'•■'■ ■ esperanto The ELNAI I Newsletter: News of the Language Problem and Esperanto as the solution 1991(2) [ Making News This Issue Youthful Talent A double look at an exciting educational experiment, involving Esperanto, now taking place in Hungary, from Prof. Ron Glossop of Illinois and from Andras Lukdcs of Hungary and Esperantina Mirska of Poland. See Pages 3-4 Candidates Four of this year's candidates for ELNA's Executive Board explain their visions for ELNA, its future activities, and its very future. Read carefully before you choose! See Page 5 Esperanto Networked From Japan: Computer informational networks are now an integral part of the Japanese Esperanto movement. Read this interesting article from the Yokohama magazine Novaĵoj Tamtamas. See Page 7 In This Issue: Financing Esperanto Robert Burns in Translation A Soviet View of Earthquake Forecasting in Ancient China 9 And Much, Much More to Delight and Inform You! Going to North Carolina? THE 1991 ELNA KONGRESO.., ...will take place July 20-25 on the campus of Meredith College in Raleigh, Norm Carolina This year we'll be trying out several new ideas, including a more varied, multi-track program and a concentrated Esperanto weekend for participants un- able to stay the full six days. We want to make the 1991 Kongreso as enjoyable as possible for as many of you as possible, taking into account the dif- ferences in your interests, levels of flu- ency, and available time. The Expanded Program The usual parts of the ELNA Kongreso will be there: an interkona vespero Friday night so early arrivals can start getting acquainted with each other, a distra vespero Saturday evening full of music, comedy, and entertainment all in Espe- ranto, and a banquet Wednesday evening. In addition, our plans call for this year's Kongreso to feature a rich variety of talks, panel discussions, and work- shops. How can webetterpublicize Espe- ranto? What's the best way to teach it? How do you start and run a local group? What can an isolated Esperantist do to gain conversational fluency? How can I become more familiar with Esperanto literature? What are other Esperanto or- continued on p. 5 /\ Our goal for 1991 1150 ELNA membership 1990 1031 ELNA membership 1 989 931 ELNA membership 1988 778 ELN A membership 1987 572 Membership 952on March 15! 1- 1000 — 500 EDITORIAL HIGH FINANCE The original editorial intended for this space had to do with the newsletter, where it had come from, where it is going. But when I gave proof copies to several people so that they might track down errors, Cathy Schulze responded with some criticisms of the direction the news- letter is taking, not just of typographical errors. Her criticisms had to do with the supposed increased costs of the newslet- ter, and the financing of ELNA. I think that I can safely show that, with the exception of increases due to higher postal rates, 104 pages of newsletter to- day is not significantly more expensive than 72 pages were several years ago, due to cost-cutting steps taken both by myself as editor and by the Central Office. Nev- ertheless, Cathy's worries about ELNA financing, if considered in more general terms, deserve the attention of all our members. ELNA is not the wealthiest of organi- zations. Its sources of income are rela- tively limited. In fact, almost all of ELNA's income derives from four sources: dues; the book service; dona- tions and bequests; interest income. Let's look at these in order. (1) Dues. Ten years ago, when I was Director of the Central Office, the dues of ELNA's six hundred members just suf- ficed to pay my salary. Today, after a decade of inflation, the dues of ELNA's thousand members just suffice to pay the Director's salary. They don't pay the salary of the second staffer in the Central Office. They don't pay the rent or the utilities for the Central Office. They don't pay for the newsletter. Now understand that I am not suggest- ing that the Director of the CO. lives off the fat of the land. When I was Director, I once heard the then-President of ELNA brag to an associate that he had acquired my services for less than hepaidan entry- level stenographer at his office. The com- ment rankled; but it was also true. I have no doubt that it is just as true today. The dues problem is a structural one, and therefore insoluble in terms of dues alone. Another thousand members would pay the salary of the second person at the CO.; but the extra work load would re- quire a third, and possibly a fourth, staffer. Dues could be increased (they have not been, in a decade), but an in- crease that wouldn't decimate the mem- bership wouldn't solve the problem, ei- ther. Conclusion: ELNA cannot live by dues alone. (2) The book service. Between mark- ups and discounts, ELNA probably aver- ages about 30% profit on the books it sells. This means that ELNA's annual book-service profit is currently running on the order of $10,000, somewhat over half of the salary of the second worker in the CO. Whether book-service profits can be increased significantly is a difficult ques- tion. That largely lies in the hands of the membership. If you decide that you want to read more Esperanto books, you can increase this figure. But remember, for every hundred dollars you spend on books, ELNA gets only about $30; the rest goes generally to Esperanto publish- ers throughout the world, and although it is certainly not wasted, it also does not help ELNA. (3) Donations and bequests. When I was Director, donations arrived at the average rate of some $3,000 per year. This is not a lot. More recently, ELNA members have dug deeply, and success- fully, into their pockets for seed money for two projects: the Steve Allen video- tape; and the Richardson book. None of this money, however, went for general day-to-day operations of ELNA. At the ELNA Congress in 19841 was shocked to see in the budget a projected deficit that would eat up about half of ELNA's capital. At that rate, in about two years ELNA would have been broke. Th e late Ella Gibson came to the rescue (see last issue) with a bequest that guaranteed ELNA, at least in good times, an income that, together with dues and book-service profit, would cover at least the day-to- day operations of the organization. Ella Gibson's bequest, unfortunately, does not help as much in times of reces- sion, when the Federal Government is lowering interest rates to promote growth and interest income is generally drop- ping. Even one other significant bequest like Ella's would resolve the immediate problem; but, of course, ELNA can nei- ther count on nor hope for such bequests. After all, most of our members are not planning to pass on in the immediate future (I certainly am not), and in any case most of us have more immediate concerns—children and the like—for which we must make provision. (4) Interest income. Here we run into an interesting problem. Wiih a relatively constant capital, and assuming that the long-term interest rate is more-or-less equivalent to the long-term inflation rate, we have two alternatives. Either we spend our interest on day-to-day opera- tions (as we are doing) and watch infla- tion eat up the value of our capital, until, in a couple of decades, we are right back where we started in the middle 1980's; or we roll our interest over into our capital, curtail our day-to-day operations, and by the mid-2000's end up with a capital worth exactly what it is today, but with nothing else to show for our efforts. For an organization whose job is to promote Esperanto, the latter alternative is not a choice but a cop-out; but the former alter- native isn't very attractive, either. Solutions? All I can think of are band- aids. A 20% dues increase would, by my calculations, add some $4,000 per year to ELNA's income, taking someof the pres- sure off the interest and perhaps allowing some of that interest to be rolled over. Adding a book or so to ELNA's list of its own publications (along with the Richardson book) would slightly in- crease ELNA's overall profit margin on book sales. A significant increase in do- nations would be a great help, as would another bequest on the order of magni- tude of Ella Gibson's. An end to the recession and an increase in interest rates would be helpful; but over this we have no control whatsoever. And it might be possible to find additional sources of (outside) Financing. Any ideas from the membership? Don Harlow 2 esperanto/usa 1991(2) AN APPEAL TO FRIENDS OF ESPERANTO by Prof. Ron Glossop [Ron Glossop, Professor at the Southern Illinois University atEdwardsville, has for some years been involvedwith the teaching of Esperanto to gifted children. For infor- mation on the Fondajo Talento, see the following article by Esperantina Mirska and Andras Lukdcs.] Several years ago I came to the conclu- sion that we must teach Esperanto to chil- dren. When I talked with teachers and school administrators, I was told that there is no room in the curriculum for more subjects; but teachers of the gifted re- sponded differently. They said, "Esperanto is just what children need in the language arts area." So Ijoined the World Council for Gifted and Talented Children (WCGTC) with the aim of persuading that organiation to support the teaching of Esperanto to gifted children all over the world. The gifted children of today will be the leaders of tomorrow, won't they? In 1987 at the Seventh World Congress of the WGTC in Salt Lake City I presented a paper entitled "International Child-to- Criild Correspondence Using Esperanto." There were hundreds of people from all _. over the world at that conference, but they all spoke English. Only ten were present at the session related to foreign language where I made my presentation! Despite getting my paper published in Gifted In- ternational (the organ of WCGTC) and sending letters to many members of WCGTC who say they are involved in international education, I have had no posi- tive response to my efforts. I was also not making much progress with my proposal for another presentation about Esperanto at the Ninth World Congress in The Hague this coming July (despite separate letters to all members of the program committee) until a remarkable event occurred, which is the cause of this letter. In October a conference about gifted and talented children was held in Budapest, Hungary. At the conference a presentation was made by a group of fifteen 7-year-olds from a school in Budaors, a suburb of Budapest. These children have been learn- ing Esperanto in accord with the pedagogi- cal principles of child psychologist Liszlo Polgar (whose three daughters are world- renowned chess players). The school is run by the Talento Foundation, which was set up by the Hungarian Esperanto Association to develop the natural talents of children, to protect the global environment, and to im- prove international communication. For- tunately, Willie Peters from Holland, the Local Secretary of the Organizing Com- mittee for the Ninth World Congress of WCGTC, saw their presentation. He was so impressed that he invited them to come and give a similar presentation in The Hague! So maybe there will be a presentation about Esperanto at that important international Congress. But that is a big "maybe." The Talento Foundation does not have the money to make the trip. I called Mr. Andras Lukacs, Secretary of the Foundation, to learn how much was needed. He estimated the trans- portation cost to be five hundred American dollars, but he was also concerned about food and lodging costs in the Netherlands. I have written to Mr. van Geffen in Holland to urge the Esperantists there to provide lodging and meals. I have pledged to raise the $500 for travel from U.S. Esperantists. Assisted by a grant from my university, I will be visiting the Talento Foundation on April 23 as part of a delegation sponsored by WCGTC! I hope to be able to give the money to Mr. Lukacs at that time. I have talked with Lucy Harmon in El Cerrito, California, and she has graciously agreed to have the Esperanto Travel Ser- vice act as collection agent for contribu- tions. She will then transfer the funds to me to take or send to the Talento Foundation. I regard this event to be so important for Esperanto that I am contributing $200 with the expectation that others together will send at least $300. (Because this is for something outside of the U.S. we cannot get tax-deductibility for contributions.) All money will be given to the Talento Founda- tion even if we collect more than $500. (They need the help anyway.) Please send a check made out to "Espe- ranto Travel Service" and marked "for Talento Foundation" to Esperanto Travel Service, 6104 LaSalle, Oakland, CA 94611, phone (415) 339-2001. Thanks! EVOLUIGO DE ALTAJ MENSAJ KAPABLOJ ĈE ORDINARAJ INFANOJ de Esperantina Mirska kaj Andras Lukdcs [Esperantina Mirska estas denaska esperantistino—tu vi jam konstatis tion de ŝia nomo?—el Pollando, kiu servis en 1990 kiel instruistino ĉe la lernejo de Fondaĵo Talento en Budaors, Hungario. Andrds Lukdcs estas Sekretario de Fondajo Talento. Pripensu transdoni la jenan artikolon—kompreneble, en anglalingva traduko!—al instruistoj de getalentuletoj en via regiono!] La 1-an de septembro 1989 en laapud- budapeŝta urbeto Budaors komenciĝis interesa pedagogia eksperimento. Oni fondis specialan Esperantan klason por evoluigi la talentojn de infanoj kiel eble plej alten. La tutan eksperimenton prizorgas kaj gvidas la Fondajo Talento. La instru- kaj edukprogramoj baziĝas sur la principoj ellaboritaj de la fama hungara psikopedagogo, samideano Laszlo POLGAR. Sian specifan metodon li aplikis en la edukado de tri filinoj, kiuj ja fariĝis olimpikaj ŝakmondĉampioninoj. La mirindaj sukcesoj kaj atingoj de la Polgar-fratinoj vekis interesiĝon ĉe multaj personoj. In- ter ili estis la konata hungara esperantisto Andras LUKACS, kiu decidis apliki la Polgar-metodon pli vaste—en lerneja sistemo. Laŭ la principoj de la Polgar-metodo en la edukprocezo tre gravas ekstreme intensa instruado kaj kiel eble plej frua specialiĝo. Same gravas la senĉesa motivigo de la infanoj, la rekono kaj daŭra admiro de iliaj sukcesoj. Krome la infanoj devas vivi en harmonia etoso de respekto kaj amo. Tiujn principojn oni esperanto/usa 1991(2) 3 klopodas observi kaj apliki en la budaorsa eksperimento. En la eksperimenta klaso oni decidis instrui intense fremdajn lingvojn kaj matematikon. La unua lingvo instraata en la klaso—konforme al la principoj de samideano Polgar—estas la internacia lingvo Esperanto, kiu pro la specifa strukturo grandskale helpas en la instruado kaj lernado de la sekvaj fremdaj lingvoj. Esperanto pro la neŭtraleco kaj internacieco grave kaj pozitive influas la disvolvon de la infanaj personeco kaj intelekto. Esperanton instruas al la infanoj denaska esperantistino en tria generacio, Esperantina MIRSKA, kiu venis el Pollando. En la instruado de matematiko aparte gravan rolon ludas soroban-arto. La malnova japana abako, sorobano, havas tre simplan kaj klaran strukturon, dank' al kiu la infanoj ege rapide alproprigas al si la arkanojn de soroban-arto. La uzado de sorobano instigas la infanojn havi aktivan sintenon al lernado kaj tre forte disvolvas ĉe la infanoj mensajn kalkulkapablojn. La lernojaro estis dividita en du epokojn. De septembro ĝis februaro daŭris la epoko de la hungara lingvo, de marto ĝis junio sekvis la epoko de matematiko. La restado de la infanoj en la lernejo estis aranĝita laŭ lernej-hejma sistemo. La infanoj ĉiutage restadis en la lernejo de ia 8a matene ĝis la 17a posttagmeze. En la unua parto de la tago (ĝis la tagmanĝo, kiu okazis je la 12-a horo) la infanoj lernis intense la hungaran lingvon (legadon kaj poste ankaii skribadon) kaj en la dua epoko— matematikon. Post la tagmanĝo sekvis ĉirkaŭ unuhora ripozado, dum kiu la infanoj dormis au ludis en la freŝa aero. Posttagmeze la infanoj intense lernis Esperanton. La eksterlanda instruistino entute ne konis la hungaran lingvon. Dezirante interkompreniĝi kun ŝi, la infanoj fervore lernis Esperanton des pli, ke ili ek de la komenco mem ege ekŝatis la instruistinon. Dum ses monatoj la infanoj lernis lingvon tre intense 2 aŭ 3 horojn ĉiutage (13 horojn semajne), preskaŭ tutan tempon per la rekta metodo. Dum la unuaj kvar monatoj al la eksterlanda instruistino iom helpis hungara pedagogo. En la instruado de Esperanto oni aplikis multajn elementojn de la ekstreme intensa Horvath-Rados- metodo. Oni turnis apartan atenton al tradukado kaj interpretado. La instruistino aplikis multajn simplajn, sed tre efikajn rimedojn por kuraĝigi la infanojn kaj forigi ĉe ili la senton de podiotimo. Rezulte post 6-monata lernado la plejmulto de la infanoj povis libere interkompreniĝi en Esperanto. Ilia lingvokono permesis ekinstrui al ili aliajn lemobjcklojn en Esperanto. En la dua epoko ili lernis la lingvon nur unu horon ĉiutage, car tiam venis el Japanio altranga specialisto, Kenĝi HINATA, kiu komencis instrui la soroban-arton. La infanoj mirinde progresis, kaj post mallonga tempo ili scipovis bonege kaj tre rapide adicii kaj subtrahi per centoj kaj miloj, uzante sorobanon. Iliaj samaĝuloj lernantaj laŭ la oficiala ŝtata programo povis kalkuli (t.e. diri sinsekve la entjerojn) ĝis 1 00 kaj adicii-subtrahi ĝis 20. Diversaj specifaj ekzercoj enkadre de la soroban-lecionoj forte disvolvis ĉe niaj infanoj mensajn kalkulkapablojn, koncentriĝ- kaj asociad-kapablojn kaj aliajn pozitivajn mensajn trajtojn. La eksperimento vekis ekde la komenco mem grandan interesiĝon ne nur en la Esperanta medio. La infanojn vizitis multaj pedagogoj, sciencistoj kaj ĵurnalistoj. Venis geesperantistoj el la tuta mondo (interalie el Nov-Zelando, Koreio, Ĉinlando, Japanio, Kanado, Iraelo, Sovetunio, Finnlando, Francio, Britio, Nederlando, Italio, Rumanio, Danlando). Oftaj vizitoj de la eksterlandanoj estis signifoplena elemento de la instruado. La sepjaraj infanoj havis grandajn eblecojn multe ekscii pri aliaj landoj kaj kulturoj. Ili lemis senerare montri sur la mapo la landojn, el kiuj venis la gastoj. Ili bone ekkomprenis kaj ekkonsciis la mondskalan problemon de multlingveco. Kiel sepjaruloj ili malkovris la avantaĝojn de la internacia lingvo kaj povas ĝui liberan interkompreniĝon kun multaj eksterlandanoj. La infanoj plurfoje prezentiĝis sukcese antaŭ granda publiko per modellecionoj, ili estis ofte intervjuataj deĵurnalistoj kaj montrataj en televidprogramoj (ankaŭ tutmonde dank' al la Usona televid- kompanio CNN). Krom intensa instruado de la ĉefaj lemobjektoj la pedagogoj turnas multan atenton al laproblemoj de bonakonduto, ordemo, disciplinemo, akurateco. Oni strebas veki en la infanoj grandegan amon, admiron kaj estimon al la Naturo. Oni multe parolas pri la medioprotektado. La unua jaro de la eksperimento finiĝis per plena sukceso. Laduanklason eniris 12 infanoj el inter la 22, kiuj komencis lerni en tiu eksperimenta klaso. Tri infanoj devis foriri, car ili ne sukcesis atingi la deziratan nivelon. La aliaj 7 foriris, car la klaso devis fariĝi tute privata lernejo sen ia ajn ligo kun la kutima stata lernejo, kaj pluraj gepatroj opiniis, ke en la nunaj cirkonstancoj de ĝenerala sociekonomia krizo en Hungario privata lernejo ne havas perspektivojn. En la dua klaso la infanoj plu lernas Esperanton, kvankam iaŭ la originala projekto ili devus eklerni la anglan lingvon, kies instruadon oni konscie prokrastis je unu jaro. La Esperanto- instruistino, laŭ profesio klasika f ilologo, perfektigante ĉe la infanoj la lingvokonon, decidis ankaŭ enkonduki multajn elementojn de la antikva—-ĉefe helena—kulturo, sur kiu ja baziĝas tuta eŭropa kulturo. Se temas pri la lingvo mem, ili plu perfektiĝas en la tradukado kaj interpretado, en kiuj kelkaj infanoj brile sukcesas. Por la infanoj okazas ekskursoj kaj vizitoj al naturprotektejoj, kavernoj, muzeoj kaj fabrikoj, kio plivastigas la sciojn kaj konojn akiritajn en la lernejo. Ili daŭrigas la korespondadon en Esperanto, komencitan en la unua klaso, kun samaĝuloj el la tuta mondo. Post unujara intensa lernado de Esperanto la infanoj jam tute libere kaj flue parolas Esperante kaj konscias sian lingvonivelon. Ili ĉiuj senescepte havas senton de sukceso en la lingvolernado. Tiu sukcesosento instigas ilin al pli kaj pli fcrvora lemado, kies efikoj estas ĉiutage klare videblaj. La infanoj komencis alproprigi ankau konojn pri komputado, dank' al la IBM PC XT-kongruaj komputiloj, kiujn ili ricevis de la hungara komputila kompanio CONTROLL. La ĝisnunaj atingoj permesas esperplene pensi pri la estonteco kaj plena fina sukceso de la daŭranta eksperimento. 4 esperanto/usa 1991(2) continued from p. 1 ganizations doing? For beginners and those without complete conversational fluency, some programming will be offered in English or a mixture of English and Esperanto Business meetings, conducted entirely in Esperanto, will let you take part in ELNA's decision-making process. We realize that not everyone can spare the time for the full Kongreso, so we'll be sched- uling many of the most interesting and en- tertaining items on Saturday and Sunday. So, even if you can't be with us the full six days, you'll find it worthwhile to come just for the weekend. Excursion Day Borrowing an idea from the Universala Kongreso, all day Tuesday through Wednes- day morning will be reserved for a selection of excursions for kongresanoj and their families. This will enable us to offer anoptional, inexpensive trip to the North Carolina coast (just over two hours away by interstate high- way), including a river cruise and overnight accommodations at a resort beach. Those remaining in Raleigh will have a chance to visit the sights in Durham, Raleigh, and Chapel Hill. The Location Raleigh, capital of the nation's 10th most populous state, is served by interstate high- ways, Amtrack, and the Raleigh-Durham In- ternational Airport. Raleigh, Durham and Chapel Hill are collectively known as the Research Triangle because of the concentra- tion of scientific and scholarly institutions. In addition to Duke University, the University of North Carolina, and North Carolina State, the area is home to the National Humanities Cen- ter, the Research Triangle Institute, several smaller colleges and universities, and numer- ous other research and high-tech manufactur- ing concerns. All IBM personal computers made in the Western Hemisphere are manu- factured in the Research Triangle Park, for example, as are many of the recently-devel- oped anti-viral medications. Meredith College, a private school for women, is located in western Raleigh near North Carolina State University. In addition to our dormitory and meeting rooms, we will have access to a swimming pool, tennis courts, and other facilities on the attractive campus. Inexpensive meals will be available in the college cafeteria and there are several restaurants nearby. City bus service is avail- able between the campus and downtown Ra- leigh. How You Can Help Do you have an idea for a program item? Are you interested in taking part in a panel discussion on some aspect of Esperanto? Would you like to tell a joke, sing a song, or perform a skit in the Distra Vespero? Help us make this year's Kongreso asuccess! Contact Chuck Mays, 5400 Belsay Drive, Raleigh, NC 27612, tel. (919) 781-0553 or Gary Grady, 817 North Buchanan Boulevard Apt D, Durham, NC 27701, tel. (919) 2864296. DEKLAROJ DE LA KANDIDATOJ [En lapasintajaro ni komencis la kutimon aperigi mallongajn programdeklarojn fare de la kandidatojpor la Estraro, tial ke la anoj de ELNA sciu, kio estas la sinteno de ĉiu kandidato. Ĝis nun, por la nunajaro ni ricevis lajenajn. Poste ricevilaj deklaroj aperos en n-ro 1991(3).] Ellen M. Eddy ELNA has shown much growth during the last few years due to increased membership, good leadership, and a more secure financial base. These have permitted the message of Esperanto to be disseminated among the general population in a more frequent and professional manner. The current challenges of the Board will be to work even harder to maintain and further increase that membership, strengthen and protect the endow- ment monies, fund innovative programs that ful- fill our organization's aims, and supply good leadership in all areas. I will continue to work to meet these challenges if reelected to the board. William R. Harmon A basic necessity for the survival of a grass- roots, volunteer-based organization such as ELNA is the maintenance of continuity through dedicated and consistent leadership. No less im- portant is continuity and organization within the infrastructure, so that earlier errors not be re- peated and the wheel not be re-invented when new ideas and concepts are to be implemented. ELNA's strength stems also largely from the support of local clubs and groups;theseneedtobe more directly involved in planning for nationwide and "institutional" activities (e.g., relationships with UNA-USA groups, secular and religious groups supporting the international language, MLA and similar educator groups). • ELNA should, in my view, expand its present publishing efforts further in textbook and literary areas by investing part of its capital in such publishing enterprises in a businesslike manner. • ELNA must, in my view, make a continuing effort to acquaint educators, librarians and stu- dents with the existence and value of Esperanto, and provide prompt and useful support to all legitimately seeking information about Espe- ranto. From my international work I know that ELNA has earned great respect among many leading foreign Esperantists for the dogged persistence with which it has tackled the extreme difficulties present in this country in "selling" the interna- tional language, and for the progress which we have made. I think that ELNA's members should take pride in this, as every single one of them is making a contribution; some more than others, but every member has an equal right to be proud of being an Esperantist. The world needs Espe- ranto now more than ever, it is we, those persis- tently optimistic wearers of the green star, who must keep it well and vigorous for that time when the world grows up to it. John B, Massey During my 3 three-year terms as Treasurer, I supervised the computerizing of the bookkeep- ing, ordering and inventory systems, and im- proved the quarterly reports to, the Board. I hope to continue these efforts. In my opinion, ELNA is in dire need of more capital for its Endowment Fund. I will work for a major fund drive, perhaps structured as a "3 year pledge" campaign. William H. Schulze Kiel estrarano, mi intencas unue koncentri miajn penojn al aferoj de la statuto kaj kapitala fonduso por ke ELNA restu finance sana kaj ke membro ne perdu voĉdonrajton simple pro nekompreno. Du okazajoj montras bezonon por ĉiam obei la statuton. 1. Pro funkciula ago en 1990 ne kon forme al ELNA statuto.ELNA enirislalastan kvaronjaron de 1990-91 fiska jaro sen aprobita buĝeto. 2. En 1990 pli ol sepdek (70) membraj poŝtaj balotoj por prezidanto kaj estraranoj ne inkluziviĝis en fina kalkulo car koverta surhavo ne strikte konformis al statuta preskribo. Tiu lasta indikas la neceson por amendi la statuton por malhelpi de vion de preskribita formo sur eksterakoverto. Tio helpos eviti nuligon de la enmetita voĉdonilo. Speciale gravas klarigo car multaj membroj ne klare komprenas kialon por la detalaj poŝtaj instrukcioj. Alia serioza problemo estas la daflra malgrandiĝo de aĉetvaloro de la kapitala fonduso pro inflacio kaj intereza malgrandiĝo. Nuntempe parto el la interezo ne estas reinvestita. Tiuj kondiĉoj eventuate kondukos al bankroto. Do, nepras estraranoj kiuj konstante kaj diligente atentas la tag-al-tagan funkcion de lig- aferoj. Mark C. Stephens The Esperanto movement in the United States has experienced record growth in the past few years. To maintain that positive growth, ELNA needs a board more familiar with and willing to apply the practices of successful non-profit orga- nizations, tailoring them to fit the unique environ- ment of the United States Esperanto Movement. As a member of the board, I will take my experi- ence of running the ELNA Central Office for the previous four years and my knowledge of suc- cessful non-profit management with me. Espe- ranto is a living language, not something to be preserved for some future date when the world is "ready for it"; by anticipating the needs of a growing Esperanto speaking-community in the U.S. and structuring our organization to meet those needs, ELNA will fulfill its role as leader in promoting Esperanto. esperanto/usa 1991(2) 5 TRADUKO-KOMPARO [En lafebruara numero de Novjorka Prismo trovigis poemtraduko fare de usonano. Mi kaptas la okazon represi ĝin, kune kun alia traduko de la soma poemo fare de anglo. La unua versio estasfarita de Maurice Wittenberg, denaska Brooklyn-ano, kiu skribas kajredaktas teknikajnverkojn. La duanfarisRetoRossetti; ĝi aperis en /averto Kantoj, poemoj kaj satiroj cfe Robert Burns (ManCestro: Esperanto] Kajeroj, 1977). La tria versio estas la originalo de Robert Burns en la skota lingvo.] Al Muso Elnestiginte Sin per la plugilo, Novembron 1785 Vi eta, glata, kaŭra besto, Ho kia tim' en via brusto! ne devas tiel vin hatigi Je via forkuro! Mi ne intencas vin mortigi, Per stango de plugo! Mi vere bedaŭras, ke homa socio Rompis la onion de Naturo, Kaj pravigas tiun mank' de fido, Kiu vin ekkurigas Pro mi, kiel vi, terido, Kiun Temp* mortigos. Mi scias, ke vi okaze ŝtelas; Vi kompreneble vivi devas: Okaze spik' en garb' vi prenas, Malgranda peto; Restajon mian Dio benas Pro donaceto. Via eta domo, ruinigita! Murar' de vent' nun disblovitai Kaj restas nenio konstrui novan El verdaj folioj! Kaj baldaŭ vi sentos akrecon blovan De decembraj ventoj! Vi vidis la kampon senfoliigita, Malvaiman vintron pripreparita, Kaj komforte en tiu ĉi musingo Vi logs planis; Ĝis krak! la kruela plugilklingo La ŝirmon ŝiris. Por tiu folioj-kun-branĉetoj Elspezis vi multe da mordetoj, Sed ekstere nun staras spite ĉion, Sen loĝejo taQga Suferi baldaŭ glacian pluvon Kun prujno daŭra, Museto, sole vi ne staras Por pruvi, ke antaŭvido vanas: El plej bonaj planoj de mus' aŭ hom' Je ofta fojo, Rezultas nur dolor' kaj malbon' Anstataŭ ĝojo. Benita do vi kompare rnin, Nur estanteco tuŝas vin: Mi malantaŭen rigardante, Tristaĵojn vidas, Kaj antaŭen, kvankam nesciante, Divene timas. Al Muso kies neston U renversis per la plugilo Velura, kaŭra tremuleto, en brusto kia malkvieto! Ne saltu for sub la impeto de tim' freneza. Ne sekvos mi en murdopreto kun ŝpato peza! Ve, ke la homa diktaturo traŝiris ligon de 1' naturo, puŝante vin en sku-teraro al forkurado de mil—mizera terkunulo kaj sortofrato! Vi iom ŝtelas, efektive, nu kia do? Necesas vivi! El garbo ian spikon levi, neniom ĝenas! Se 1' reston povas mi ricevi mi danke prenas! Dometo via jen ŝirita! Distaŭzas ĝin la vento spita; kaj ĉio mankas por rapida konstru' de nova, dum ve! eksiblas vintro frida kaj akreblova! En velka nud' vi kampojn vidis, Decembro morna alrapidis, kaj kaŭre sub la ter' vi sidis kun varma felo; sed kraŝ! la kruela klingo splitis tra via ĉelo! ĉi ruboneston el herbaĵo masonis vi per pena maĉo; nun vi ĝin perdis, ho domaĝo! senhejma, nuda, vi elmetiĝas al la draŝo de vintro kruda! Vi, Musĉjo, pruvis nun en pleno la vanon de la projektemo: de mus' kaj hom' plej zorga peno ja ofte falas, kaj ne per ĝoj' sed per ĉagreno ĝi nin regalas. Tamen, feliĉa vi! sub plago nur de la hodiaŭa tago! Ja ŝarĝas min dum vivovago lave' pasinta, kaj ankaŭ premas per imago /' estont' timinda! To a Mouse On Turning Her up in Her Nest with the Plough, November, 1785 Wee, sleekit, cowrin, tim'reus beastie, O, what a pani 's in they breastie! Thou need na start awa sae hasty Wi' bickering brattle! I wad be laith to rin an' chase thee, Wi' murdering pattle! I'm truly sorry man's dominion Has broken Nature's social union, An' justifies that ill opinion Which makes thee startle At me, thy poor, earth-born companion An' fellow mortal! I doubt na, whyles, but thou may thieve; What then? poor beastie, thou maun live! A daimen icker in a thrave 'S a sma' request; I'll get a blessin wi' the lave, an' never miss 't! Thy wee-bit housie, too, in ruin! It's silly wa's the win's are strewin! An' naething, now, to big a new ane, O'foggage green! An' bleak December's win's ensuin, Baith snell an* keen! Thou saw the fields laid bare an' waste, An' weary winter comin fast, An' cozie here, beneath the blast, Thou thought to dwell, Till crash! the cruel coulter past Out thro' thy cell. That wee bit heap o' leaves an' stibble, Has cost thee monie a weary nibble! No thou 's turned out, for a' thy trouble, But house or hald, To thole the winter's sleety dribble, An' cranreuch cauld! But Mousie, thou art no thy lane, In proving foresight may be vain: The best-laid schemes o' mice an' men Gang aft agley, An' lea'e us nought but grief an' pain, Forpromis'djoy! Still thou art blest compared wi' me! The present only toucheth thee: But och! I backward cast my e'e, On prospects drear! An' forward, tho' I canna see, I guess an' fear! 6 esperanto/usa 1991(2) mmmmmj [En ĉi tiu rubriko ni proponas por niaj legantoj artikolojn el aliaj ne bone konataj Esperanto-revuoj. La ĉisuba artikolo estas pruntita el la okpaĝa monata bulteno Novajoj Tamtamas, kiun redaktas s-ano DOI Hirokaz. fnteresiloj povas peti kondiĉojn de abono Ce.Jokohama Esperanto-Rondo, 18-14 Saido 1-ĉoome, Koonan-ku, JOKOHAMO, 233 Japanio.] ESPERANTAĴO SUR KOMPUTILA RETO de YAMAZAKI Masaru Kiel mi skribis en antaŭa "N.T.", la perkomputila telekomunikado furoras rapide en Japanujo pro disvastiĝo de personaj komputiloj kaj tekstprilaboriloj. Komence, antaŭ kvin-ses jaroj, la reto de persona komputilo estis destinata preskaŭ al uzantoj, kiuj estas nur komputil- amatoroj, sed poste ili rimarkinde plimultiĝis, sendistinge pri la ago kaj la sekso. En la fino de la lasta jaro ekzistis centoj da retoj kaj iliaj abonantoj atingis ĉirkaŭ duonan milionon en la tuta lando. Se temas pri japanaj esperantistoj (nun nur pli ol cent uzantoj), ili ĉefe uzas tri komputilajn retojn, nome "PC-VAN", "NIFTY-Serve" kaj "JEI-BBS". En la retoj "PC-VAN" kaj "NIFTY-Serve" troviĝas specialaj ĉambroj por esperantistoj respektive. Kaj "JEI-BBS" estas la propra reto por esperantistoj, kiun JEI (Japana Esperanto-Instituto) posedas. En ĉiu reto oni havas "SIG" (Special Interest Group: grupo de speciala fako') de Esperanto, alivorte, la unikan ĉambron por esperantistoj. Ne necesas diri, ke ekzistas gvidanto de la "SIG", kiu nomiĝas "SYSOP" (SYStem OPerator: sistemgvidanto). La rolo de la "SYSOP" estas jene: 1) Aranĝo por pli utila ĉambro 2) Rekruto de novaj uzantoj 3) Piano de esperanto-movado sur la reto 4) Anonco de diversaj esperanto- koncernaĵoj 5) Komunikado inter retoj, k.a. En la komenco de uzado de la retoj, ni interŝanĝis informojn limigite, ekzemple, nur pri esperant-movado de rondo, piano de kongreso, noveldonita esperanta libro kaj tiel plu. Sed nun la ĉambro konsistas el jenaj ĉeloj (en kazo de "PC-VAN"): 1. INFORMO: Informoj pri esperant- movado, planoj de kongreso de JEI kaj lokaj rondoj, k.a. 2. PEGOJ: Diskuto inter esperantistoj, interŝanĝo de privataj informoj, prezento de eseoj, k.a. 3. LERNEJO: Esperanta kurso (prezento de lecionoj kaj ekzercoj, respondoj de lernantoj, krizoj de instruistoj), k.a. 4. BIBLIOTEKO: Informoj de noveldonitaj libroj, dokumentaro de la finitaj lecionoj de la esperanta kurso en la LERNEJO, k.a. 5. DATUMLIBRO: Konservejo de amaso da datumoj (kondensiĝintaj tekstoj de la eseoj, ktp), "PDS" (Public Domain Software: senpage uzebla softvaro^), k.a. Oni povas iam ajn ellegi la informojn aŭ skribaĵojn el ĉiuj ĉeloj kaj en ilin enskribi siajn taŭgajn datumojn, kiuj estas konservotaj sur la retoj dum longa tempo. Krom uzado de la ĉambro ekzistas la ŝanco por realtempa babilado inter ni sur la reto, tio estas "OLT" (On-Line Talking: surlinea parolado-^). Por kunparolado oni devas antaŭe decidi la malferman tempon fikse aŭ libere (por limigitaj partoprenantoj), tiampartoprenantoj povas babiladi kune kiel en konferenco. Nuna fiksita tempo estas jene: Sur la reto "PC- VAN" ĝi komenciĝas je la 23a horo en ĉiu tria ĵaŭdo de la monato, kaj "NIFTY- Serve" je la 22a horo en la 10a, la 20a, kaj la 30a de ĉiu monato. En la antaŭlasta jaro s-ro Fuĝimaki K., gvidanto de Numazu Esperanto-Rondo (Numau estas urbo situanta 150 kilometrojn okcidente de Tokio) plenumis sian Esperanto-Kurson sur la retoj. ĉi estis por la komencantoj dum tri monatoj (ekde la mezo de septembro ĝis la mezo de decembro). La kurso sukcese finiĝis pro lia energia laboro kun aŭspiciado de multaj aliaj esperantistoj. Lastjare li daŭre plenumis la mezgradan Esperanto-kurson ankaŭ dum tri monatoj (ekde la mezo de aprilo ĝis la mezo de julio). Ni ĉiuj aprecas liajn plenumojn kiel grandan kontribuon kaj tre valoran provon por disvastigo de Esperanto. Lastatempe, s-ro Hotta H., kiu loĝas en Oosako, la due granda urbo de Japanujo, faris unikan komputilan programon, kiu celas solvi la problemon de supersignoj. Nun ni esperantistoj havas ne malgrandan problemon pri traktado de literoj kun supersigno per komputilo, pri kio oni internacie diskutadas longe sur kelkaj gazetoj kaj organoj. (La komputilo ordinare kapablas trakti literon kun supersigno ne kiel unu literon, sed kiel du literojn. Do, la maŝino skribas, ekzemple kiel "SA" afi "AS" sur la ekranon). Hodiaŭ japanaj esperantistoj, dank' al li, povas legi kaj skribi la esperantan literon normalan (litero kun supersigno) sur la ekrano de la persona komputilo. La programo estas dediĉita de li kiel la "PDS" al nia dispono. (N.B. La programo estas uzebla nur sur la japana klavaro) Cetere, en la "PDS" troviĝas ankaŭ unika programo, ekzemple, kiu ludas muzikon kun muzikdatumoj (muziknotoj konvertitaj en komputilaj kodoj) sur la komputilo. Nun en la DATUMLIBRO ekzistas multe da muzikdatumoj, ekzemple, "Espero", "Tagiĝo", "Romanze" kaj aliaj. Tial ni povas operacii la komputilon aŭskultante kiel fonmuzikon tiujn bonajn muzikojn, kiujn la sama komputilo ludas samtempe. ĉis nun ni esperantistoj utiligas komputilajn retojn nur mallonge, sed certe ni pruvas, ke ili estas elstare utilaj iloj. Jen estas aliaj ekzemploj de uzmaniero de la retoj: —Rapide sciigo de la agado de ĉiuEspe- ranto-Rondo kaj persona informo (ekz. geedziĝo) al ĉiuj esperantistoj, kiuj loĝas dise en la tuta lando. —Starigo de demandoj pri Esperanto, komputilaj aferoj, k.a. kiujn iu ne kapablas solvi mem, al aliaj esperantistoj. —Estas facile al ĉiuj informi laplanon de kongreso kaj peti helpon pri ĝia aranĝo. —Peto pri tranoktejo de vojaĝantaj alilandanoj. —Transsendo de manuskriptoj al redaktoro de la organo. —Rekta interparolo kun lokaj esperantspertuloj, car multe da personoj uzas la retojn kiel mi supre diris, kaj precipe nun diversaj lingvaj (neesperantaj) SIG'oj funkcias vigle (tio signifas, ke ekzistas pli multe da fremdalingvo-amantoj), do, oni povas diveni, ke ekzistas multaj latentaj uzantoj neesperantistaj aŭ eksesperantistaj, espemnto/usa 1991(2) 7 kiuj legas la esperantajn informojn kaj skribajojn sur laEsperanto-SIG'oj. Inter ili, kiuj interesiĝas pri Esperanto aŭ volas lemi ĝin kun ni iom post iom, aperas sur la esperantan ĉambron. Kaj krom tiuj, kompreneble esperantistoj neuzantaj la retojn, rapide komencas uzi ilin. Tial la Esperanto-SIG'oj fariĝas pli kaj pli grandaj. Ju pli multiĝas la uzantoj, des pli certe vigliĝas ĉiu Esperanto-SIG'o. Do, la komputila reto funkcios kiel la plej bona esperantujo en la nemalproksima estonto. P.S. Pri intemacia komputila reto, nun ni utiligas ĉefe "CompuServe" por interkomuniki kun esperantistoj enEŭropo kaj Usono kaj aliaj lokoj, sed pro alta telekomunika elspezo, bedaŭrinde la intemacia telekomunikado per la persona komputilo ne tiel vigladas. * Fakgrupo. -red. EUSA 2 Publikvaro. -red. EUSA 3 Interbabilado. -red. EUSA MEZEPOKAJ ĈINAJ METODOJ PROGNOZITERTREMOJN de Andrei Kolganov [S-ano Kolganov estas Esploranto en la Institute de Orientologio de la Uzbekistana AkademiodeSciencojenTaŝkent.Uzbekio, Sovetunio, Li proponis al ni la jenan resuman artikolon, kiun ni supozis interesa car tiom el la anoj de ELNA logos nenuren Kalifornio sed ankaŭ tute apud aŭ eĉ sur grandaj terfendoj.] "...ŝanĝiĝas ne esenco, nur dato." —Lord Byron En antikvaj kaj mezepokaj tempoj en ĉinio oni amasigis ne malgrandan sperton en tertremaj antaŭdiroj. Detala esplorado de antikvaj scioj en tiu ĉi sfero estas afero de estonteco. Malsupre ni provos surbaze de ĉinaj historiaj fontoj priskribi iomajn observadojn de fenomenoj antaflantaj tertremojn. Unuaj mencioj pri tertremoj troviĝas en ĉinaj skribitaj fontoj jam antaŭ nia epoko. Komence de la dinastio Han (206 a.K.— 220 p.K.) informojn pri tertremoj oni enmetadis en la partojn de la dinastiaj fironikoj dediĉitaj al eksterordinaraj eventoj. Tamen la informoj estas relative ne multenombraj, De la dinastio Tang (618— 907) kaj precize post la dinastio Song (960—-1279) kvanto da faktoj signife pligrandiĝas; multnombrajn informojn pri tertremoj enhavas historiaj verkoj de epokoj Ming (1368—1644) kaj Qing (1616—1911). Al plej gravaj fontoj laŭ la rigardita temo apartenas la jenaj: Hou Han Shu (Historio de la dinastio Malfrua Han), Wei Shu (Historio de la dinastio Wei), Jiu Tang Shu (Malnova historio de la dinastio Tang), Kai Yuan Zhan Ji (Libro laŭ astrologio), enciklopedioj Taiping Yulan kaj Cefu Juangui, Da Ming Shi Lu (Regadftronikoj de imperiestroj de la Granda Ming dinastio), DiZhen Ji (Skizoj pri tertremoj), Gujin Tushu Jicheng (Kolekto de antikvaj kaj nuntempaj libroj) kaj ankaŭ multnombraj priskriboj de regionoj kaj provincoj (Fang Zhi) de la epoko Qing. Antikvaj ĉinoj distingis sekvajn ĉefajn fenomenojn kiuj antaŭiras tertremojn: sismaj bruoj, sisma lumo-brilo, antaŭirantaj puŝoj, ŝanĝiĝo en nivelo de subteraj akvoj, nenormalaj meteologiaj fenomenoj, nekutima konduto de bestoj. Sisma bruo estas grava antaŭtertrema fenomeno, priskribita en la ĉinaj fontoj. En la "antaŭsignoj", parto de dinastia historio Wei Shu oni skribas, ke en 476-a jaro "en Shanxi provinco aŭdiĝis bruo simila al tiu de tondro, ĝi sonadis de okcidento dekdu- foje, kiam bruoj finiĝis okazis tertremo". Jiu Tang Shu: en 2-a monato de 734-a en Qinzhou okazis tertremo; antaŭe homoj aŭdis iajn subterajn bruojn de nord- okcidento, poste sekvis la tertremo. Chenghua Shi Lu (regadfironiko de imperiestro Chenghua): en urbo Qiongzhou de Guangdong provinco 4-an de aprilo, 1468 dum nokto okazis tertremo; antaŭ ĝi sud-okcidente tondrobruis, post tio sekvis forta tertremo. En mezepokaj verkoj troviĝas ankaŭ informoj pri sismaj lumoj. Ekzernple, WanliShiLu (Regadfironiko de imperiestro Wanli) atestas, ke en urbo Wuchang de Hubei provinco 26-an de majo, 1509 en la ĉielo ses aŭ sep foje ekflamis bluaj lumoj kvazaŭ fulmo akompanata kun bruo, post kio okazis tertremo. Zhengde ShiLu: la 30- andedecembro, 1513 enregiono Yuejunde Sichuan provinco en la ĉielo estis videbla fajra globo de kiu devenis tondrosimila bruo; sekvan tagon okazis tertremo. Multfoje ĉinaj fontoj mencias, ke ofte fortajn tertremojn antaŭiras serio de malfortaj puŝoj. Antaŭ fortaj tertremoj oni ofte observis ankaŭ ŝanĝojn en nivelo de subteraj akvoj. Kiel regulo tio estis iarivero aŭ kanalo kiu antaflnelonge de tertremo subite kaj rapide sekiĝis. Iufoje el akvejoj soniĝis strangaj sonoj. Krom tio, kelkaj malnovaj libroj priskribas ankaŭ ŝanĝojn en konsisto, gusto kaj temperature de akvo, ekz. "la akvo en putoj surprize malpuriĝis", "la fluanta akvo estiĝis ruĝa kiel farbo", "la gusto de puta akvo ŝanĝiĝis—la dolĉa akvo saliĝis, la sala fariĝis dolĉa" ktp. Multnombraj estas atestoj pri nenormalaj meteologiaj fenomenoj antaŭ tertremo, tiaj kiel neatendita varmego, torentaj pluvoj, uraganoj, altiĝinta nubeco kaj nebuleco, sekvetero aŭ superakvego. Unu el libroj parolas pri tiaj signoj tiel ĉi: "la nuboj kovris la tuta ĉielon, la suno senbriliĝis, tage blovis vento kaj ĉio malheliĝis, kaj dum la nokto ne estis videbla la luno". Komence de la epoko Tang (618—907) estas troveblaj skribitaj materialoj pri neordinara konduto de bestoj antaŭ tertremoj. En unu el la fontoj de tiu Ĉi periodo—Kaj Yuan Zhan Ji—oni rakontas, ke antaŭ tertremoj "sur stratoj kaj stratetoj kolektiĝas pepantaj musoj, birdoj kaj bestoj krias". Latt la alia verko, kiam bovoj kaj ĉevaloj levas supren siajn kapojn, kokoj klukas kaj hundoj bojas—tio profetas tertremon. Dank' al longtempa empiria observado aperis konkludo—antaŭ tertremoj labestoj kondutas strangmaniere. Tremprognozoj en mezepokaj tempoj kutime sin bazis ne sur ia aparta simptomo, sed sur komplekso da simptomoj. Observoj, supre pritraktitaj, permesis al la mezepokaj ĉinoj entrepreni difinitajn rimedojn por malebligi aŭ minimumigi viktimojn kaj detruojn kaŭzatajn de tertremoj. Inter ili—kontraŭsismaj rimedoj en arkitekturo kiuj garantiis firmecon de konstruaĵoj; provizora loĝado ekster la domoj se ekzistis danĝero de tremripetoj ktp. Oni devas agnoski, ke nuntempe prognozado de tertremoj ne ĉiam estas efektiva, kontentiga kaj eĉ gustatempa. Pro tio, do sendubemeritas specialan atenton la scioj en tiu ĉi fako kiujn akumulis generacioj pasintaj. ■ ■ 8 espemnto/usa 1991(2) 'HMumimjj B © [Note: The letter column is a free-speech forum for members ofELNA. Views ex- pressed are not necessarily those either of the editor or of the Esperanto League for North America, Inc.] [Ankoraŭ pri fakaj terminoj.] La artikolo de Anna Lowenstein (Es- peranto USA, 1990(4), p. 6-7) enhavas saĝajn konsilojn pri la formado de novaj vortoj en Esperanto. Sed la aŭtorino, kritikante mian kontribuaĵon al la faklingvo de Esperanto, plurfoje eraris. Tiel, ŝi unuloke kritikis mian elekton de "alliniigi" (align) pro tio, ke supozeble mi dezirus similigi ĝin al latinidaj lingvoj. Kaj aliloke, ŝi kontraŭdire kritikis fakvortojn kiel "distoksi" (con- taminate) kaj "vatraĵo" (coolant) pro ilia fremdeco al eŭropaj esperantaj parolantoj. ŝia kritiko kontraŭ la nova sufikso - enz/ estas neniu kritiko. Oni bezonas jardekojn por akcepti -io anstataŭ -ujo por landnomoj. Eble pasos multaj jaroj, ĝis kiam Esperanto fine akceptos la sufikson -enz. ĉu vere estas tiom evidente, kiel ŝi asertis, ke "blankigilo" estas A. bleach? Kiel ne A. whitewash? Ĝi signifas nur "io, kiu blankigas" (something that whitens). Kaj fakte PIV (ĉe artikolo por "tomb/o") citas jenan esprimon: "...(tomb)oj blankigitaj", t.e. A. white- washed tombs. ŝi skribis, kvazaŭ la faklingvo estus io forfermita, fremda al la ordinaruloj. Jes, sed ne tule. Tiel, la terminoj de kemio fluas en la ĝeneralan lingvon: katalizenzo, katalizilo (catalyst), detergento, brulpilo (fuel cell), plasto, nutroaldonaĵo (food additive), pelgaso (aerosol propellant), ktp. Ne estas neta divido inter kemio (aŭ aliaj sciencoj) kaj la ĉiutaga lingvo. Si diris: "What is important is that new words should be understood". Mi demandas: komprenitaj de kiu? Nu jes, naturalismaj vortoj kiel "radiatoro" estas kompreneblaj al okcidentanoj. Sed al ĉinoj ill estas fremdaj. Same kiel ŝi, mi spertas problemojn ĉe la traduko por A. contaminate. Estas malfacile juĝi, ĉu A. contaminate kaj A. pollute estas la samaj aferoj. La lingvoj, kiujn mi konsultis, ĝenerale rekonas diferencon inter ili. Tie ĉi kaj aliloke mi volas emfazi, ke mi nur konsilas, ne parolas elkatedre pri esperantaj vortoj. Tiel, la publiko kaj la fakuloj decidos, ĉu mia "distoksi" estas bona termino aO ne. Laŭ s-ino Lowenstein, ni povas prob- able flankenlasi la esperantajn fakulojn ("to hell with the Bildvortaro"V.l) kaj fidi la praktikan kaj neerareman sperton de ĉiutagaj parolantoj de Esperanto. Do, ĉu la multjara klopodado de R. Eichholz estis vana? Mi tute ne kredas tion. La kreado de vortaroj kaj terminaroj estas peniga afero. Tiu, kiu ne kredas min, mem provu prepari novan, ampleksan anglan-Esperantan vortaron. Doug Portmann [La jena letero, kun dato 1990 02 09, devis aperi en n-ro 1990(2) de Espe- ranto U.S.A., sed ĝi tnalaperis samtempe kun mia pasintjara diskopaneo. Nun mi retrovis la originalon, kaj jen—malfrue—kelkaj komentoj pri la Raŭmismo de d-ro Giorgio Silfer de la Kooperativo de Literatura Foiro.] En via "Editorial" sur paĝo 2 de ELNA-Newsletter 1989:5 vi komentarias pri raŭmismo. Via komentario estas tre interesa, kaj ĝi stimulas al interveno. Mian intervenon fakte ne motivas iu ajn specifa rajto je ekzegezo: kvankam mi estis (kun sesdeko da aliaj) unu el la subskribintoj kaj eĉ rektaj kompilintoj de la Manifesto en Raŭmo, raŭmismo ne havas oficialan mentoron, ĝi estas fenomeno tre ampleksa kaj ne reduktiĝas je unu dokumento. Do min puŝas al interveno nur la amo al la vero, kaj min rajtigas la fakto ke vi, prave, mencias la aktivecon de la kooperativo de Literatura Foiro, kiun mi prezidas nuntempe. Estus oportune, por ke la legantoj de ELNA-Newsletter orientiĝu, publikigi viaflanke almenaŭ la tekston de la Manifesto: interalie por emfazi ĝian dekan datrevenon. Aliflanke, kiel dirite, la raŭmismo ne estas nur tiu Manifesto, same kiel la esperantismo ne estas nur la Deklaracio de Bulonjo-ĉe-Maro. Necesus, por vere profundiĝi en la tuta fenomeno, legi almenaŭ la artikolojn de Jerzy Leyk en Pola Esperantisto (1983), la aktojn de la simpozio pri strategiaj demandoj de la esperanto-komunumo (Varsovio, 1984), la eseojn de Sandor Revĉsz (1987), la Konkludojn de la konferenco en Segedo (1988), la kulturpolitikajn raportojn de LF-koop... Sed jam de la simpla lego de la Mani- festo rezultas malvera via aserto ke la raŭmistoj "nomas pracelismo la sintenon, ke oni devas varbi novulojn al esperanto". Neniu aktivulo ligita al raŭmismo asertas tion, sed male. Simple, li informadas pri esperanto alimaniere ol la pracelanoj. Raŭmismo ja ne kredas pri la slogano "via dua lingvo", kaj rifuzas aliajn sloganojn kiel "la angla estas nia malamiko". Raŭmismo pledas por la praktika utiligo de esperanto kiel kulturlingvo. Tiusence, raŭmistoj perceptas Esperantion ne kiel premgrupon, sed kiel minoritaton kiu vivas propran modelon. La akcento ne estas sur la mondo (disvastigi esperanton por plibonigi la socion), sed sur la individuo (utiligi esperanton por plibonigi sin mem, sian familion, siajn geamikojn kaj tra tio eble ankaŭ la socion). La atingoj de la institucioj inspiritaj de la raŭm ismo (LF-koop, KCE kaj aliaj) estas sub viaj okuloj. Sen la raŭmismo ne ekzistus la bonkvalitaj revuoj, kursoj, diskoj, kasedoj, libroj kiujn ni produktas. Danke al ili esti (kaj resti) esperantisto havas kulturan sencon. Por la raŭmistoj, esperanto helpas por profili apartan kulturan identecon. Kaj la tendenco diras ke ili pravas: vidu nur la diversajn aŭtonomajn kulturcentrojn kiuj multiĝas en Eŭropo—post KCE en Svislando, La Kvinpetalo en Francio, La VojnodoenBelgio... esperanto/usa 1991(2) 9 ^EĜEMIE Malovec, Miroslav: Gramatiko de Espe- ranto. Trebic: 1988. 102 p. Kvankara referenca verkaĵo de nia prilingva literature), la Plena Analiza Gramatiko de Esperanto (Waringhien & Kalocsay) ricevis dum la jaroj kritikojn, ne ĉiam malpravajn. Nu vere, nenio estas perfekta, kaj al tiu regulo submetiĝas ankaŭ nia PAG. Oni plendis pri diversaj aspektoj de la menciita libro, kaj kun kelkaj el tiuj plendoj, ankaŭ mi kunsentas. La unua neallogaĵo ĝia estas la grandeco, kiu ne multe plaĉas al studantoj de Esperanto (kial tiel grandega libro por tiel simpla lingvo?!). Poste, la lingvaĵo de la libro ne estas inter la plej facilaj, kaj ankaŭ tio malplaĉas al tiuj, kiuj ankoraŭ lernas Esperanton. Spite tiujn kaj aliajn "difektojn" PAG restas, kaj longe restos, baza verkaĵo por esperantistoj, sed ne nepre ankaŭ por studantoj. Prilingvaj libroj aperis kaj daflre aperas en Esperanto, kaj tio estas normala afero por vivanta lingvo. ŝajnas tamen, ke la ĝis nun aperintaj gramatikaj libroj ne nur ne sufiĉas sed ankaŭ ne ĉiam taŭgas, kaj ankaŭ tio estas normala: ekzistas jam skoloj (eble eĉ tro da ili) ankaŭ en Esperanto. Libro neapartenanta al la tro "famaj" skoloj, sed ne nepre senvalora, aperis en 1988, en Trebic (ĉeKoslovakio), kaj mi kuraĝus nomi ĝin frato malgranda, sed pii klara, de PAG. Miroslav Malovec (MM) proponas al ni libron, kiun mi sopiris plurajn jarojn. Libron, kiu priskribu al ni la tutan Esperantan gramatikon en lingvaĵo facile komprenebla, Libron, kiu insistu pri la reguleco de Esperanto, kaj ne pri ties neregulaĵoj (kiel tro faras PAG). Modestaspekta, La Gramatiko de Espe- ranto priskribas al ni Esperanton, tiankia ĝi devus esti, kaj pro tio, mi proponas ĝin al tiuj, kiuj jam enuas pro PAG. En ok ĉapitroj, MM portas nin tra: la kvalitoj de Esperanto (ĉu bonaj aŭ malbonaj) kaj lingvaj aferoj; la fonetiko de Esperanto (interesa la fakto, ke laŭ MM, ŭ estas duonvokalo, sed ne ankaŭ j), mi ankaŭ demands retorike, kiam niaj fonetikistoj kunsentos pri la sonoj de Esperanto?; dank' al Io ke Esperanto ne estas unu inter tiuj lingvoj uzantaj pseŭdoetimologian literumadon, kaj sekve por la Esperanta ortografi o en la prezentata libro necesis nur mallonga ĉapitro; pli longan kaj bonvenan ĉapitron bezonis la vortfarado en Espe- ranto—studante ĝin, oni povas konstati, ke Esperanto ne estas tiel eflropeca, kiel iuj ŝatustrudi; la plej longaĉapitropritraktasla morfologion de Esperanto, tamen ankaŭ por legi, kompreni kaj ekutiligi lakonsilojn el tiu ĉapitro ne necesas tuta vivo (komparu la koncernan ĉapitron de la libro kun simila ĉapitro en la gramatiko de via denaska lingvo!); certe, ankaŭ la sintakso de Espe- ranto trovis sian lokon en la libro de MM, kaj denove la spaco estas senteble (afi videble) malpli ampleksa ol tiu postulata de la, ekzemple, angla sintakso; unu inter niaj disputataj temoj—la vortprovizo de Espe- ranto—ne okupas tro ampleksan spacon, kaj tio montras la intuicion de la aŭtoro: la lingvon ne pligrandigas verkinto de libro, aŭ eĉ ne skolo, sed la parolantaro mem, kaj tiel devas esti; por tiuj, kiuj interesiĝas pri stilistiko, la aŭtoro donas kelkajn-— bedaŭrinde ne sufiĉajn—konsilojn. Jen mallonge, priskribo de la enhavo. Ne estis kaj ne estas mia celo eniri detalojn. La leganto mem decidu pri la utileco de la libro, sendube malsama de ulo al ulo. Mi mem ĝuis la libron kaj konsideras ĝin utila, eĉ se mi ne kunsentas kun la tuta enhavo, kaj precipe kun la preseraroj, kiuj bedaŭrinde ne mankas. lonel Onet "Lorjak": Mariagnes. Budapeŝto: Hungara Esperanto-Asocio, 1986.219 p. Broŝurita. Ĉe ELNA: kodo MAR003, prezo $10.25 (nemembroj)/$9.75 (membroj) En la dampita zumado de 1' komforta aŭtomobilo, la vojo horloĝe malvolviĝis trans la fronta glaco kun ripeta monotoneco. Nigra strio el gudro, ĉiam memsimila, ĝi dupartigis gisla horizonto panoramon el mil detaloj, diversaj kvankam ripetiĝintaj, en la printempa eksplodo. Dekstre kaj maldekstre, la kampoj kvazaŭ karuselis, rapidegaj proksim- vice—prokraste atenteblaj ĉe la fono; kaj apriore ankoraŭ brunaj el la jusa vin tro. Se vi povas trapenetri tiun konfesinde iom barokan duonalineon, vijam trovos vin ene de nemaltrafinda farso el la plumo dc la konata "Lorjak". Se vi ne povos ĝin penetri ... nu, vi tamen povas renovigi vian abonon al Kontakto. Mallonge: la "heroo" ne tro heroa, Roger Mellion, emeritulo kiu plezuras kantante en la (cetere esperantista) fioro "La Cecilia" en Parizo, renkontas novan Koraninon, la belan Maria Dupont, en kiu li tuj rekonas la iaman filmstelulinon Agnes de Vitry. Roger tuj kaj pasie enamiĝas kun Maria- Agnes, kio cetere ne tre plaĉas al lia ankoraŭ neemeritiĝinta edzino, Simone, kiu siavice estas persekutata de afabla ĝentlemano, Anatol de Batifol, kies intereson altiris reklamo de "mistraktata edzino" enigita en iunrevuon ne de Simone sed de la filino Persika, kiu siavice enamiĝas kun la juna frato de Anatol, la aspiranta aktoro Baltazar... La tuton bone resumas Maria-Agnes sur paĝo 171: "Mi subite agnoskis, ke neniam ludinte vodevilon en mia kariero, mi komencis hodiaŭ. Ne komediante. Konsentu, ke la situacio estis vodevila: la brava dommastrino, kiu malfermante pordon, abrupte malkovras en sia lito kaj en sia propra ĉemizo, la adultamikinon de sia edzo ĉirkaflatan kaj dorlotatan de 1' tuta familio. 'ĉielon! mia edzo...' Nur mankis longa kalsono al la ĉefa aktoro." Kvankam la stilo estas, kiel mi jam sugestis, baroka, foje okazas sufiĉe rekta parolado, ĉefe ĉe la kokrita s-ino Mellion. Ekzemple, sur paĝo 163: "Okazas, ke mia porka edzo installs hejme sian putinon. Mi jus malkovris sin en mia lito! Mi estas tie ĉi por venĝi min." Aŭ en la jena dialogo inter Roger kaj Simone surpaĝo 185: "Simone! Mi estis tirita en nerezisteblan kirloventon. Sed mi neniam celis moki, nek vundi vin. Vi neniam ĉesis esti mia amata edzineto. Mi estas pli viktimo ol kulpanto. Viktimo de troa romaneco, de perfida sentimentaleco. Mi neniuokaze forgesis vin." "Jen kio estas konsola! Alivorte, kiam vi fikis sin, vi 10 esperanto/usa 1991(2) elvokis min. Mi ĝoju!" Aŭ: Simone, reveninte hejmen la tagon post la klasika kunveniĝo, je eniro en la litoĉambro: "Odoras putine!" La dorlotbesta preskoboldo de la Hungara Esperanto-Asocio sufiĉe ĝisfunde maĉis ĉi tiun verkon; la leganton ĝenos duonperditaj (ĉe substantivoj, ne ĉe adjektivoj) akuzativoj, adverbitigaj adjektivoj, perditaj linioj ktp. Tio ne ĉiam estas malhelpo; laŭ mia eble erara kompreno, la amnezia Maria-Agnes rapide regajnas sian memorkapablon nur dank' al la koboldo (p. 160-161). Kaj mi proponas kison (se virino) aŭ manpremon (se viro) al la unua persono, kiu ĝuste klarigas la frazon "Sed delonge S-ro Mellion ne pen povis nei sion konatan ligon kun Mania" (p. 160). Bela, kvankam densa, Lorjakaĵo, sed nur por la sperta (lingve kaj alie) esperantisto. Don Harlow Pandemonio. Malaga: Pandemonio, 1987. 80p. Ĉe ELNA: Kodo PAN003, Prezo $11.50 (nemembroj)/$10.90 (membroj) Se pri la (eventuala) apero de la vivo sur Tero temas (pseŭdo)science la unua ero de hispana Pandemonio, pri morto ni povas legi plurajn prozaĵojn, sendube multe pli altkvalitajn ol la t.n. sciencaj artikoloj, kiuj malfermas la libron. Mi devas konfesi, ke legante la unuan parton mi estis forĵetonta la libron. Stimulis min plu legi la nomoj de la aŭtoroj prezentitaj en la dua parto. Mi eĉ nun demandas min, kial necesis trudi tiun unuan parton al la legantaro. Eventualan respondon al tiu demando devus akompani ankaŭ respondo al la demando: Kiel eblas listigi poemon (Mi) sub "Rakonta prozo". Vere mankas rimo en la koncerna poemo, sed versojn (kaj certan pulson) ĝi havas, kaj laŭ mi ĝi ja estas poemo (kies valoro substrekendas). Legante la du rakontojn de Alberto Franco (La lasta vojaĝo de kara VilĈjo kaj La enĉerkigito) mi sentis ian eliadeskan atmosferon. Kiel en la fikciaj prozaĵoj de Mircea Eliade, realo kaj transrealo interplektigas kaj la leganto povus trovi sin en tute realeca etoso, kiu fakte estas transreala. Ankafi la rakonton de Georgo Kamaĉo Ekster la kadro karaktenzas sama atmosfero. Tiuj tri prozeroj estis por mi la plej plaĉaj el la tuta libro. La solapoemo,M( (Georgo Kamaĉo) devus gajni (pro sia soleco?) mian simpation. Sed, laŭ mi eĉ en poezia antologio ĝi okupus bone merititan lokon. Kiom da tiaj mi estis/as en nia pacama mondo? Se ĝenerale la libro ne estas tre facile legebla (la lingvaĵo de la libro povas esti prefer la ebloj de multaj literaturemuloj), la lingvaĵo de Kamaĉo estas sendube la plej malfacila. Jen sufikso ('