"Ludwig Lazarus Zamenhof, aiitoro de Esperanto (1859-1917) plenumis maturulo, kion, infano, li revis ..." (el "Saluton al Zamenhof", Clarkson Crane (SFERO, Dec. 1967) D-ro L. L. Zamenhof - 1859-191? Krelnto de Esperanto - Vtumtiu\g btj Louaji Vlŭil&i Jen! de via genieco la centmil fajreroj Falis, kaj flagretis sur diversaj lokoj. luj sufokiĝis en malpuraj atmosferoj, luj estingigis sur la nudaj rokoj. Tamen lau la nevidataj vojoj rampebrulos, Kuniĝonte, la flametoj de I'espero- Gis la finbriladon eĉ la steloj respegulos, Por konservi vian lumon sur la tero. "Memore al Zamenhof" de Brendon Clark, el la libro Kien la Poezio? "Sur nia malgranda globo, homoj ne plu povas vivi kiel fremduloj... Nia preĝo estas ke homoj de finfine lern vivi kiel fratoj en reciproka respekto por siaj diferencoj, por kuraci la vundojn unu al la alia, por antadenigi progreson de ĉiuj, kaj ke ĉiu profitu de la komuna scio!" — Adlai Stevenson, UNA-USA (translated from Englii ZAMENHOF SUPPLEMENT 1980 Sia Devo Anfaŭ Zamenhof ...Ni estas malmultaj, kaj la tasko estas ;randa, sed ni laboras por lingvo kaj idealo :iel gravaj kaj tiel signifaj, ke ni nek raftas nek ĵovas laciĝi aŭ deflankiĝi. Kiel lernintoj de Esperanto, kiel eltrovintoj de tin miraklo de a homa komunikado, ni tiris sur nin, vole- levole, la moralan devon antau la mondo ĝin Jisvastig» kaj ĝin sukcesigi. ..Nia mondo veas sub la batoj de homa crueleco, de krizoj, de militoj. Kiel parolan- :oj de la Internacia Lingvo, ni havas devon, intau nia lingvo, antaŭ ĝia kreinto Zamenhof, labor! por nova» pli komprenerna, jli vivoplena, pli bela mondo. [Humphrey Tonkin, parolado dum la inauguro de la 64a Jniversala Kongreso, Lucerne] ZAMENHOF La tutan tempon, super Esperanto, kun sinofer' patrina kaj mesia, li ŝvitis; ĝin li, konstruist' magia masonis; liaj iultroj de giganto el vortrninejo, en preciza kvanto, sin servis, ke ĝi staru rektlinia! Li vivis ĝin; eĉ vivo profesia sin ŝovis al li, en deviga hanto! Ĉar, dediĉinte sin a! la kuraco okula, novan lumon li iiveris a! blindaj, dum la tuta tag', sen laco! Kaj nokte, per tradukaj proz' kaj verso, kaj per originalaj, li konkeris spiritan lumon por la universe! - El "Alegro" en Arĉoj de Geraido Mattos, Brazilo lur tiu ne eraras, kiu neniam ion faras." - L.L.Z. el Proverbaro Esperanta Kiam Naskiĝis la Majstro Legendo diras ke kiam sur la tero naskiĝas nova vivo, en ĉielo ekbrulas lampeto. La lampeto brulas tiom longe, kiom daŭras la koncerna vivo sur ia tero. Sed mi imagas pli. Kiam naskiĝas nova homo, malfermiĝas por li libro, en kiu enskribiĝas ĉiuj liaj faroj. Bon- aj —sub signo plus, kaj malbonaj — sub minus. Kaj kiam la lampeto en ĉielo komencas paliĝadi, anon- cante la baldaŭan finiĝon de la surtera vivo, ĉiuj plusoj kaj minusoj sumigas. Kiam ia mortinto venas en Postmondon, oni lin atendas ĉe la pordego kun preta finkalkulo.' La plusuloj iras dekstren en paradizon, la minusuloj — maldekstren, Tiu ĉi mia persona fantazio, kiun mi kutime rakon- tas al infanoj, eble ne decas por seriozaj plenkreskuloj...Tarnen... Kiam naskiĝis Zamenhof, malfermiĝis lia libro. Sur ĝi, kvazaŭ per ies nevidata mano, skribite estis: LIBRO DE GLORO - EN DOLORO. Kaj efektive, sur grizaj paĝoj de la libro enskribiĝadis lia vivo en doloro - por gloro. Zamenhof venis en la mondon kun interna fajro, kiu puŝadis lin, peladis, kiel sklavon, sur piedestalon de gloro tra dornoj de la griza vivo. Ĉiu homo ĉe sia naskigo ricevas kvazaŭ dote sian destinon. Sed ne ĉiu poste fariĝas tiu lau la destine. Kaj jen skulptisto ofte pli bone "botistas" ol skulptas, dentisto pli bone "tajloras", juristo..."kuracistas", lingvisto.,."okulistas", kaj tiel plu. Kaj en tio ĉi kuŝis la doloro de la vivo de Zamenhof, ke genia, inspirita lingvisto devis..."okulisti". La fajro, la destine pelis lin al idealo, sed la prozo de la vivo vokis al realo. Kaj kiam lia lampeto en ĉielo ekanoncis la estingiĝon de lia vivo, kiam la okuloj de Zamenhof fermigis kaj la koro haltis - en lia libro estis unu sola minuso. Tiu ĉi minuso estis - ke, mem nobla, li blinde kredis kaj fidis je nobleco de homoj, al kiuj li oferis la tutan realon de sia vivo, tutan ĝian gojon. Kaj kiam fermiĝis super li la freŝa tombo, homoj eksentis grandan domaĝon, pezan riproĉon, ke ili ne sciis gajigi la vivon de sia Majstro. Vekiĝis la konscio, sed tro malfrue... - el Verkoj de FEZ. 1 Kiel per granda komputilo? —Red, Zamenhof mortis 14an de aprilo 1917. En Siberi; militkaptitejo audiĝas la voĉo de la juna bongari militkaptito, Julio Baghy; La famon ne brue, Nur poste malfrue. Simile al efio de mortkrio Mallonga sciigo alportis: "La majstro mortis." - el Cvidlibro por Supera Ekzameno, p.37 LEO WIENER (1862-1939) - THE FIRST PROTO- ESPERANTIST IN AMERICA by Bernard Golden When did Esperanto come to the United States? Who founded the first local and national organiza- tions? How was the public informed about Esperanto? When were the first textbooks and periodicals published? To the best of my knowledge, no com- prehensive history of the Esperanto movement in America exists, so the story has to be reconstructed on the basis of fragmentary data from diverse sources. In this article I should like to bring out of obscurity a man who has been forgotten in the Esperanto move- ment. He was not an Esperantist but a proto- Esperantist, who came to America before Esperanto was made public in 1887, the year in which Dr. Ludwig L. Zamenhof published his first modest textbook known as the Unua Libro. First let us determine the earliest date when Esperanto became known in the United States. In 1904 at the St. Louis World's Fair, John Fogg Twombly, with the help of European Esperanto groups, set up a stand to inform the public about the new interna- tional language. In the following year the first local club was founded in Boston with Twombly as presi- dent. The first national organization, the American Esperantist Association, also came into being in 1905. I wonder whether the members of the Boston group were aware that one of the earliest European followers of Zamenhof was residing only a stone's throw away in Cambridge, Massachusetts...but that is getting ahead of our story. Esperanto, in fact, had been known in the United States almost two decades before the organized movement got under way. In 1887 the American Philosophical Society in Philadelphia undertook an in- quiry concerning international languages and col- lected data about various projects. The committee ap- pointed to examine the languages first turned its at- tention to Volapŭk, invented by the German priest Johann Martin Schleyer in 1879. Volapŭk was rejected by the committee which established its own principles for an ideal international language. When it was found that Esperanto had the required qualities, the secretary of the Society, Henry Phillips, Jr., translated the Unua Libro into English, and it was published together with the reports of the committee in 1889. Since Henry Phillips, Jr. learned Esperanto in 1887, us- ing the French translation of the Unua Libro, he can be regarded as the first Esperantist in the United States. However, the follower of Zamenhof already mention- ed had been in America for five years when the American Philosophical Society first dealt with Esperanto. Who was he and how did he get to the United States? This part of our story began in Europe, in Bialystok, Poland, the birthplace of Dr. Zamenhof. A boy named Leo Wiener was also born there in 1862, three years after Zamenhof's birth. Perhaps the two became ac- quainted while they were children in Biatystok. In 1873 Zamenhof's family moved to Warsaw and Lu< wig, then a teenager, entered the 4th class of the 2n Classical Gymnasium. After having begun his secoi dary education in Minsk, Leo Wiener, too, came t Warsaw four years later in 1877. At that time the bo> became friends although they did not attend the sam school. Ever since coming to Warsaw, young Zamenhof ha been experimenting with different forms of an intern; tional language, and he had succeeded in interesting number of his schoolmates and other friends in language which he called Lingwe Uniwersala. This we the earliest form of Esperanto; Esperantologists call proto-Esperanto 1. Its first public presentation occu red just over 100 years ago on December 1 (December 5 according to the Old Style Julian caler dar), 1878. Nineteen-year-old Ludwig celebrated th Day of Giving Life to the Universal Language b organizing a party at his home. The festivity, attende by his mother, brothers and sisters and six or seve members of the Lingwe Uniwersala group, was solerr nized by the recitation of a four-line poem which i the only extant example of that early Esperant dialect: Malamikete de las nacjes Kado, kado, jam temp' esta! La tot' homoze in familje Konunigare so deba. (Zamenhof's own translation) Malamikeco de la nacioj falu, falu, jam tempo estas! La tuta homaro en familion unuiĝi devas. Leo Wiener, too, was present to join in the singing The following year the two friends were separatee After graduation from the gymnasium, Zamenho went to Moscow to begin his medical studies at thi university in the Russian capital. A year later, in 188C Leo Wiener enrolled in the medical faculty of thi University of Warsaw, but he soon found that he wa not cut out for the medical profession. He then wen to Germany to study engineering at the Polytechnii Institute in Berlin in 1881-1882. In the meantime, because of financial difficulties Zamenhof had returned to Warsaw to complete hi studies at the university in that city, and he receive( his medical degree in 1885. Leo Wiener's study o engineering lasted just about as long as his inter rupted medical career. Obsessed by malaise ir Europe, he began to look for greener pastures abroad Having become a vegetarian during his stay in Ger many, Wiener conceived of a plan to found a Utopi; vegetarian community in British Honduras where thi British government was making land available fo such ventures. Wiener was joined by a fellow idealist but while on the high seas headed for Centra America, certain disagreeable personal qualities of hi: partner induced Wiener to abandon the project o tropical colony. Wiener disembarked in New Orleans in 1882 and spent the next few years tramping about the south and midwest, trying his hand at various occupations and acquiring an intimate knowledge of American life. He later found his place in academic pursuits, first teaching modern languages at the University of Missouri from 1892 to 1895; then from 1896 to 1930 he taught Slavic languages and literature at Harvard in the department which he founded. Leo Wiener apparently made no attempt to par- ticipate in the early Esperanto movement in the United States, since his name is not mentioned in any of the publications which I have been able to consult. He was a polyglot and devoted himself to a wide range of philological studies. He contributed etymologies to Webster's New International Dic- tionary, published a book on 19th century Yiddish literature, translated the works of Tolstoy —24 volumes-into English, studied Bantu African languages and Indian languages of Central America, wrote on medieval Germanic laws and also in- vestigated the gypsies. However, I know of only two articles which he wrote on international languages, both published in 1907 in a Berlin scientific weekly. In the academic community Wiener was eclipsed by his >on, Norbert Wiener, the eminent mathematician and founder of the science of cybernetics. On the occasion of the 100th anniversary of the Dresentation of Lingwe Uniwersala, it is fitting to call attention to the role of Leo Wiener in the early Esperanto movement. As one of the enthusiastic earners of proto-Esperanto, he encouraged Zamenhof :o continue to perfect his language. As an immigrant :o the United States he became the first follower of lamenhof to reach the shores of the new world. HENRY PHILLIPS, JR. (1938-1895) La unua esperantisto en Ameriko de Bernard Golden r p^pi^I^lsp P ppm lllllli pm , TfO DOM :'.#':, v " JUI ITMNk ', il i W rot 10 Qf ;.->■> | E ."I P£M u pi ' ' ' ildo sur domo en Genevo, Svislando (foto de Norman Bierne) La unua esperantisto en Ameriko, Henry Phillips, Jr. estas menciita en ĉiuj verkoj temantaj pri la tagiĝo de Esperanto-movado, kiam d-ro Zamenhof klopodis akiri oficialan agnoskon por sia lingvo tuj post la eldono de la Unua Libro. Henry Phillips naskiĝis en Filadelfio, Usono, en 1838. Same kiel Leo Wiener, ankaŭ li estis judo. Li finis siajn universitatajn studojn en 1856, kaj tri jarojn poste estis akceptita en la advokatecon. Tamen, ekde la komenco mankis al li la karakteriza familia in- teresiĝo pri la juro, kaj li prefere dediĉis sin al antik- vaĵaj esploroj, ĉefe la filologio kaj numismatiko. Phillips ankaŭ primajstris plurajn fremdajn lingvojn kaj faris beletrajn tradukojn de germana, hispana, hungara kaj itala poezio. Cetere, li okupiĝis pri la folkloro kaj arkeologio de Usono, kaj dum la lasta jardeko de sia vivo turnis sian atenton al la internaci- lingva demando. Rezulte de siaj eminentaj kontribuaĵoj sur la terenoj de la historio kaj literaturo, Henry Phillips estis elektita membro de pluraj klerulaj organizaĵoj. Unu el tiuj estis la Amerika Filozofia Societo (AFS) de Filadelfio, fondita en 1743 de Benjamin Franklin kaj ankoraŭ ekzistanta hodiaŭ, kun vasta agado ampleksanta ĉiujn sciencojn. Phillips fariĝis ano de AFS en 1877, sekvintjare li estis ĝia kuratoro, en 1884 li funkciis kiel unu el ĝiaj sekretarioj kaj de 1885 ĝis sia morto li okupis la oficon de bibliotekisto de la Societo. En oktobro 1887 Henry Phillips kaj kolegoj estis komisiitaj de AFS formi komitaton kun la celo esplori la efektivigeblecon de internacia lingvo. La komitato komencis kolekti informojn pri diversaj planlingvaj projektoj kaj enketis pri sinteno de kleraj institucioj en la tuta mondo rilate alvokon de internacia kongreso por pritrakti la aferon. La unua planlingvo, kiun la komitatanoj ekzamenis, estis Volapuko, inven- tita de Johann Martin Schleyer en 1879. En la raportoj publicitaj de AFS Volapuko estis ĝisfunde analizita kaj kondamnita kiel netaŭga. Male, kiam Henry Phillips ricevis la francan tradukon de la Unua Libro de D-ro Esperanto en januaro 1888, li entuziasmiĝis pri tiu lingvo, car li trovis en Esperanto plurajn trajtc- jn, kiujn la komitato mem formulis por ideala inter- nacia lingvo. Pro ĝenerala apatio la proponita internacilingva kongreso de klerulaj societoj kaj universitatoj ne okazis. Tio ne estis surprizo por Zamenhof, kiu an- taŭvidis tiun eventualecon jam en 1888 en la Aldono de la Dua Libro. Malgraŭ tiu fiasko, AFS, ĉefe pro la agado de Henry Phillips, kontribuis por konatigi Esperanton en Ameriko tuj post la lanĉo de la lingvo en Europe Henry Phillips tradukis la Unuan L'bron en la anglan lingvon (1889) kaj verkis ankaŭ anglan- Esperantan vortaron. Li, do, estis la tria persono, kiu verkis anglan version de la unua publikaĵo en Esper- anto. Post la morto de Phillips en 1895, AFS ne plu okupiĝis pri internaciaj lingvoj, kaj sekvis breĉo en la historio de Esperanto en Usono ĝis 1904, kiam John Fogg Twombly, kun la helpo de esperantistoj de la pariza grupo, starigis standon ĉe la Monda Ekspozicio en St. Louis por informi la publikon pri la nova inter- nacia lingvo. Tamen, car Henry Phillips dek ses jarojn pli true komencis agadi por Esperanto, li sendube estis la unua esperantisto en Ameriko. Restas ankoraŭ du demandoj. Unue, kion faris tiutempe Leo Wiener, la pra-esperantisto, kiu lernis la unuan formon de Esperanto en 1878 en Varsovio kaj alvenis al Usono en 1882? Cu li havis iujn kontaktojn kun AFS, kiam Henry Phillips kaj liaj kunkomitatanoj kolektis donitaĵojn pri internaciaj lingvoj? Mi malkovris, ke Leo Wiener ja korespondis kun unu el k*a \J* komitatanoj, sed ne temis pri internaciaj lingvoj. La poliglota Wiener interesiĝis ne nur pri eŭropaj lingvoj; li studis ankaŭ indiĝenajn lingvojn de Ameriko, ĉefe tiujn de la indianoj de Jukatano kaj Gvatemalo. Kaj unu el la membroj de la komitata triopo estis Daniel Garrison Brinton, pionira usona antropologo kaj et- nologo, kiu specialistiĝis pri lingvoj de la amerikaj in- diaoj. En siaj aŭtobiografiaj notoj, Leo Wiener skribis, ke Brinton sendis al li kelkajn el siaj publikafoj kaj kuraĝigis lin rilate lian deziron iri al Mezameriko por studi antikvajn monumentojn. Ĉu Leo Wiener ne sciis, ke Brinton havis en siaj manoj la lingvoprojekton de Ludoviko, kiu jardekon antaŭe en Varsovio instruis Lingwe Uniwersala-n al Wiener kaj kelkaj aliaj gimna- zianoj? La dua demando temas pri personaj rilatoj inter d-ro Zamenhof kaj Henry Phillips. Ĉu Zamenhof sciis, ke Phillips estas samgentano? Neniu verko en Esperanto, kiun mi ĝis nun legis, aludas la judecon de Phillips; tiun fakton mi ĉerpis el anglalingva biografio pri la filadelfiano. Se Zamenhof estus sciinta tion, li plej verŝajne estus menciinta ĝin en unu el siaj skriba- joj. Ekzemple, en letero datita 10.VII.1905 sendita al la franca oftalmologo d-ro Emile Javal, li skribis jene: "Tre agrabla surprizo estis por mi sciigo, ke vi kaj s-ro Moh apartenas al tiu sama raso al kiu mi mem apartenas. Des pli bone mi sentos min en Via gastama dome" [Leteroj de Zamenhof, vol. I, p.167). Post la tria Universala Kongreso en Kembriĝo, Zamenhof iris al Londono, kie li gastis ĉe alia judo, Felix Stone Moscheles, brita portretopentristo kaj baptofilo de Felix Mendelssohn. Okaze de tiu vizito en la angla ĉefurbo, Zamenhof estis intervjuita de Izidoro Harris. La esperanta traduko de la angla teksto de la interv- juo, kiu aperis en Jewish Chronicle, estis farita de N.Z. Maimon (La kasha vivo de Zamenhof, p.161-173). Unu el la demandoj, kiun faris Harris, kiu mem estis esperantisto, temis pri la nombro de judaj esperan- tistoj. Zamenhof taksis ilin tiutempe je 300 kaj, parolante pri eminentuloj, menciis, krom la du francoj nomitaj ĉi supre, ankaŭ kelkajn judajn esperantistojn, kiujn li konis. Sed en tiu intervjuo ne estas unu vorto pri la usonano Henry Phillips, do estas preskaŭ certe, ke Zamenhof dum sia relative mallonga perletera kon- takto kun Phillips, ne sukcesis ekscii ke ankaŭ la unua amerika esperantisto estis judo. I ft* If ;v*i Biographical Note About The Author: Bernard Golden (Csikasz u. 11.III.3, H^8200 Veszprer Hungary) was born in New Jersey in 1925 and educated New York City. He specialized in languages, later turned 1 anthropology and archaeology, receiving his MA at Colur bia in 1953. In 1954 he did graduate work at the University < Chicago and studied in Mexico, England, France, Spain ar Italy. He engaged in archaeological research in those cou tries and in Guatemala, Sweden, East and West Africa ar Hungary. At present he is an archaeologist on the staff of tf Bakony Museum in Veszprem, Hungary, where he has resi ed since 1971. Golden and his wife, Eva de Chatel < Vesprem, have two sons, Daniel and David. He first became interested in international languages 1946 when he learned Esperanto and was active in the Ne york club during the 40s and 50s. He is a lifetime member < UEA and one of its specialist delegates in Esperantology ar interlinguistics as well as archaeology. Recently he h, devoted his time to writing about various aspects of the i ternational language movement. He is a regular contributi to UEA's Esperanto and Eco-Logos as well as other Esperam periodicals. Several of his short stories written originally Esperanto have won prizes in international literary compe tions. .Articles on archaeology in Esperanto have bee published, as well as translations from Hungarian literatu prepared in collaboration with his Esperantist wife. Colden's article in £co-Logos (3-1978) "The False Prophet of Petro Stojan" is a fine piece of scholarship on one of tl outstanding scholars in the field in interlinguistics. iuuiu ni. U3UHU i/t *.Mivici"van kuraĝon al tiuj niaj samideanoj kaj midealanoj, kiuj ĝis nun laboris inter vi, kaj kies vor- j pri ia nova popolo eble ŝajnis al vi tro fabelaj. Peco ■ tiu miksdevena kaj tamen lingve kaj kore unuigita >polo nun staras antaŭ vi reale kaj vivante. Rigardu n, aŭskultu nin, kaj konvinkiĝu ke ni ne estas fabelo, estas diversgentanoj, kaj tamen ni sents nin kiel mgentanoj, car ni komprenas nin kiel samgentanoj, ivante nenian bezonon humiligi aŭ fremdlingve ilbuti unu la alian. Ni esperas, ke danke al nia borado pli aŭ malpli true la tuta mondo similiĝos al kaj fariĝos unu granda homa gento, konsistanta el versaj familioj, interne apartlingvaj kaj apartmoraj, d ekstere samlingvaj kaj sammoraj. Al tiu nia borado, kiu celas krei iom post iom, unuigitan, kve fortigitan kaj spirite altigitan homaron, ni nun vitas vin, filoj de Usono. Kaj ni esperas, ke nia voko ; restos vana, sed ĝi baldau ene resonos en ĉiuj iguloj de via lando kaj tra via tuta kontinento. iEUDO-ESPERANTISTO) de L. L Zamenhof De tempo al tempo ni ricevas de diversaj flankoj leterojn imalpli en la maniero de la sekvanta letero de s-ro X., kiu iŝas nun antaŭ niaj okuloj: "Jam ionge mi ne skribis al vi, kaj vi kredeble jam pensas, ke mi, m varma amiko de la lingvo Esperanto, nun jam forgesis pri ĝi. Se tie! kredas, vi eraras. Mi ĉiam restos varmega amiko de Esperanto ij mi neniam ĝin forgesos. Sed kiam mi komencis siatempe labori >r Esperanto, mi renkontis tiom da malfacilaĵoj, ke mi voie-ne-voie ;vis lasi fali la manojn, kaj venis al la konvinko, ke nun la mondo • estas ankoraŭ matura por tiu granda ideo. Sed estu tute certa, ke am nur la cirkonstancoj ŝanĝiĝos kaj la surdeco kaj indiferenteco ; la mondo pasos, vi tuj vidos min en ia vicoj de la plej energiaj italantoj. Skribu al mi, kion nia afero faris de la tempo, kiam mi ■sis esti aktiva esperantisto; kiom da amikoj la afero nun havas? aj novaj verkoj eliris? Se ia "Esperantisto" ankoraŭ eliras, sendu al i ian numeron de ĝi. Entute estus bone, se vi de tempo al tempo sendus al mi ian nova- n pri Esperanto, por ke mi ne tute forgesu pri ĝi... ktp., ktp." Ne vere, amikoj, kia edifa kaj grandanima maniero de pensado? am dank' al niaj senlacaj, paciencaj kaj malfacilaj laboroj nia eo fine venkos, kiam ni povos iam deviŝi la ŝviton de niaj fruntoj ij, post la eternaj Eagrenoj, malagrablaĵoj kaj mokoj, levi la kapon ij rigardi kun plezuro la fruktojn de nia laborado, tiam sinjoro X. j aliĝos al ni kaj post la venko ii fariĝos unu el la plej energiaj kun- italantoj! Dume'la mondo ne estas ankoraŭ matura", kaj tial s-ro \. en tia graao ne povas esti "aktiva esperantisto , Ke n ne povas eĉ...por sia propra persono aboni la "Esperantiston", kiu "havas por Ii ĉiam grandan indon", kaj sian aldonitecon al nia afero Ii esprimas per tio, ke II petas nin, havantajn tro multe da libera tempo, skribadi al Ii de tempo al tempo pri la stato de nia afero. Ne, sinjoroj pseudo-esperantistoj! Estas vero, ke da nova utila ideo en la komenco devas tre malfacile batali kaj pli au malpli frue |i venkas. Sed kiam dank' al nia konstanteco la mondo fine ĉesos esti surda al niaj vortoj kaj nia afero ĉesos esti "fantazio, pri kiu la bona tono postulas, ke oni ĝin moku, ne esplorinte gin", kiam Esperanto estos ĉie akceptifa kaj sankciita, - tiam ni vin ne bezonos, sinjoroj pseudo-esperantistoj. Vi faris malgrandan proveton de laborado, kaj kiam ĝi restis sen deca sukceso, vi tuj ĉesis! Sed se nia laborado apartenus al tiuj dankoportaj aferoj, kiuj estas kronotaj de tuja granda sukceso, tiam ni ja facile trovus milionojn da laborantoj kaj tiam ni ja vin ne bezonus! Vi ĉiuj (via nombro estas jam tre granda), kiuj staras nun kaŝite kaj atendas, - ne promesu aliĝi al ni, kiam ia mondo maturiĝos, car tiam ni jam ne bezonos maturigantojn kaj post la venko ni ne bezonos helpantojn. Se vi amas nian ideon, laboru por gi nun, kiam ĝi bezonas laborantojn; batalu por ĝi nun, kiam ĝi postulas ankoraŭ maifacilegan bataladon; staru forte kaj nekaŝite, kiel granito inter ondoj nun, kiam la malfavoraj cirkonstancoj tion ĉi postulas; oferadu malavare nun, kiam tnonaj rimedoj estas por ni eksterordinare gravaj kaj enbavas en si la demandon; "esti aŭ neesti". Ĉia nova ideo devis batali Ionge kaj malfacile, kaj vi, sinjoroj X. kaj simiiaj, kiuj ĝuas nun la do'lcajn fruktojn de tiuj ideoj, vi ebie ne havas eĉ supozeton pri la maldolĉa svito, kun kiu oni siatempe semis tiujn ideojn. Ni, veraj amikoj de lingvo tutmonda, scias tion Ei tre bone, kaj ni laboras pacience, pacience, pacience, kaj nek la tuta terura surdeco, kiu regas ĉirkaŭ ni, nek la malkuraĝigaj, malesperigaj batoj de la sorto, kiujn ni renkontas sur ĉiu paŝo, forpelos nin cle nia vojo. Armitaj per tiu Ei fera pacienco kaj per la konscio de la vereco de nia ideo, ni iras antaŭen malgrau ia malhelpoj, kiuj baras Eiun nian paŝon , kaj ni ne dubas, ke pli aŭ malpli frue ni venkos. Sed vi, sinjoro X. kaj miloj da simiiaj personoj, kiuj preferas atendi ĝis la ideo nun mokata kaj persekutata fariĝos ideo moda, atendu trankvile, - sed ne nomu vin esperantistoj. Ni batas nun la dikegan muron, kiu staras inter la popoloj; cent batoj restas sen rezultato, sed ni ne perdas la paciencon kaj estas konten- taj, kiam la centunua elrompas unu brikon. Enua estas tiu Ei malrapidea laborado, sed ni gin nefetos. Kaj kiam la milionoj da in- ternaj fendoj, kauzitaj de niaj paciencaj batoj kaj ĝis nun tute kaŝitaj, subite ekefikos, kiam la murego, subrompita en diversaj lokoj, en unu fojo kun grandega bruo subite disfalos, tiam vi, miopuloj, rniros, kiel gi okazis, kiam ja hierau ankoraii 99/100 de la murego starts netuŝita; tiam vi alkuros al ni, grandanime helpos al ni triumfi la venkon, kaj vi diros: "ni laboris". Sed la historio tiam ne siientos, sed diferencigos inter la laborintoj kaj ia atendintoj. (el Originala Verkaro) el LA MISVOJO Post densa mallumo ekzistas abismo, al kiu la lingvo rapidas; Ni semas malfidon per simpla sofismo, Kaj certan disfalon ni vidas. Kaj nin ne konvinkos eĉ pruvoj po miloj, Aŭ klaraj rezonoj, aŭ bonaj konsiloj, Ĉar ĉiel malhelpi jam de la komenco Ni celas kun firma intenco. Ni plendas kaj plendas, neniam laciĝas, Pri I'tempoj pasintaj pensante; Cent horoj perdiĝas, mil horoj perdiĝas, Ni plendas kaj plendas konstante. "Laboru kaj fidu!" la bomoj nin petas, "Neniam!" en ĥoro ni krie ripetas, Obstine gruntante-neniu nin dankos, Sed tamen la plendoj ne tnankos. el LA OKULISIU — M. Boulton (el Eroj) De J. Ciladi, el lsraela Esperantisto 70/77 La okulisto skribis post noktmezo. Kiam la homa gefrataro pacos? Kia mistera manko, kia lezo duonblindigas? Kiu ĝin kuracos? Kaj kion povas fari unuopa malriĉa homo por homar' miopa? La okulisto verkis kaj parolis, tradukis, organizis. Kaj la skvamoj de kelkaj okulparoj jam forfalis, la antaŭjuĝoj, timoj kaj malamoj. La okulisto mortis dummilite, ne plenvenkinta, ne; sed ne venkite. el ESTAS MI ESPERANTISTO Julio Baghy I. Lejzerowicz Verda stelo sur la brusto iom palas pro la rusto Mi ne estas purigisto; estas mi esperantisto. Gramatikon mi ne konas kaj gazeton ne abonas... Librojn legu la verkisto; estas mi esperantisto. Mi parolas kun rapido; "Bonan tagon! Ĉis revido!" ĉis sufiĉas por ekzisto; estas mi esperantisto. el LA VERDA BIBLIO Ĉapitro I 1. En la komenco la Senkorpa Mistero kreis Volapŭkon. 2. Kaj Volapuk estis senforma kaj kaosa, kaj mallumo estis en ĝi. 3. Kaj la senkorpa Mistero diris: Estu lumo; kaj fariĝis Esperanto. 4. Kaj la Spirito vidis Esperanto, ke gi estas bona; kaj la Spirito apar- tigis Esperanton de Volapŭk. Kaj la Spirito nomis Esperanton Eterna Tago, kaj Volapukon nomis Nokto. Kaj estis vespero, kaj estis mateno —unu tago. Ĉapitro X 1. Jen estas la festoj, kiujn mi starigas por vi. 2. Eterna interligo inter mi kaj vi estu tiuj festoj - La Universalaj Kongresoj. ... 4. Goju, ĝoju, mia verda popolo kun tim- panoj kaj tamburoj eliru en la stratojn. ... 9. El ĉiuj anguloj de la mondo kunvenu kaj ripozu ĝojplene. ... 13. Fotografu kaj ekskursu. ... 15. Kantu, dancu, kaj amu. Ĉio ĉi estas donita al vi por via vivo kaj feliĉo. ... 17. Memoru, ke festo de neniofarado ĝi estas-la sabato de la jaro. Ĉapitro XIV El la prediko de la Profeto Kalsurmano Galoŝej en kiu li admonis Plibonigon de la TAGO DE LA LIBRO ke oni ne ripetu la banalafojn, kiel, ekzernple, 1. nur serĉadon de ĝojo, kiel ĉiam 2. kantadon de la himno, kiel ĉiam 3. forgeson ke estas ĝuste la Festo de la Libro Dum naŭdek jaroj la obstinaj baroj ankoraŭ ne dissaltis. Batalantoj pacaj dormemaj, lacaj miiitojn eĉ ne haltis. La strukturo de la ĉina muro pli kaj pli dikiĝas. Nova sento, facila vento ne alproksimiĝas. "Kurteno fera", peza, severa dividas la familian rondon. Nur defio kaj envio arigas la "trian mondon". Ĉiuj trajtoj de homaj rajtoj estas sufokataj. La sola frukto de "UNO"-lukto- la lingvoj parolataj. En UNESKO daŭra kresko de babela turo. Konsultaj rilatoj de niaj delegitoj kaj miljara muro. Se nian revon kaj la devon ĉiam ni memoros. Se sincere kaj kohere de nun li laboros Ne letargie sed energie sur Zamenhofa fundamento Ni rekaptos la relon atingos la celon ĝis fino de I' jarcento. EC guto malgranda korsstante frapanta progresas, ho Dio, tro lante. - Poul Thorse "...Dr. Zamenhof is honored best by those who speak his language." from "Doctors Afield", E. j. Lieberman New England journal of Medicine Novembers, 1959 Ĉiuj homoj estas denaske iiberaj kaj egalaj lad digno kaj rajtoj. Hi posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu al alia en spirito de frateco. (Ar- tikolo 1 el Universala Deklaro de Homaj Rajtoj) Ail people are by birth free and equal with respect to dignity and rights. They possess reason and cons- cience, and must treat one another in a spirit of brotherhood. (Article 1 of the Universal Declaration of Human Rights) ESPERANTO AND TRANS-NATIONAI IDENTITY: The Case of Dr, Zamenhof — E. James Lieberman, Intl. f, Soc. Lang 20(1979) pp.89-107 "Language is the autobiography of the human mind," -Max Muller, The Science of Thought Language, both tool and symbol, distinguishes the human community from other animal societies, per- mitting us to transmit messages across reaches of space and time. Language reflects and transmits human differences - separateness, misunderstanding, disagreement - as well as similarities, harmony, com- munion. ... Ludovic Lazarus Zamenhof (1859-1917), the first- born of nine, grew up in the multilingual world of Bia- lystok in a Lithuanian province of Poland under Rus- sian rule. Speaking Russian at home, he heard and learned Yiddish, Polish, German and Byelo-Russian in the community and Hebrew in the synagogue. His father, Marcus, a teacher of languages, translator and official censor, was an atheist intellectual who favored Jewish assimilation into the dominant culture. A strict disciplinarian, sometimes capable of compassion, e.g. when Ludovic or his mother would intercede on behalf of a younger sibling, Marcus valued education and saw three of his four sons become physicians and one a pharmacist. Ludovic was the favorite of his father and his mother, a warm, idealistic woman who was quite religious. By the age of five, Ludovic could read and write fluently. He knew several languages well. This precocity must reflect more than innate capacity: cer- tainly his father's special interest in languages and in assimilation provided an impetus. Ludovic was pro- bably encouraged to listen to and speak with a variety of people. A child so young would not easily grasp an additional language for which he had no positive feel- ing. Conversely, great facility with language at such a tender age must have endeared him to diverse ethnic acquaintances, making him feel unusually accepted and secure in the wider community. Later, the pain of discrimination, including pogroms, would be felt more keenly than if he had been isolated from or inured against intercourse with those outside his ethnic boundary. The patterns of discrimination were complex: Jews, although often badly treated, were numerous in Biajystok. Poles were in the majority but under Russian rule were denied the opportunity to develop and flourish in their native tongue. The young polyglot bridled at the cruel — and to a child, logically absurd — subordination of one people by another on the basis of language. Why did he not accept man's inhumanity and live down the outlan- dish childhood wish for mutual respect in human rela- tions? ... "If I were not a Jew from the ghetto, the idea of unification of mankind either would not have come into my head, or would not have held me so obstinate- ly throughout my entire life. No one feels so strongly the necessity of a non-national language, neutrally human, as a Jew, who has to pray to Cod in a long dead tongue, be educated in a language of a people who reject him, and who has fellow sufferers around the world and cannot communicate with them." (Zamenhof wrote this in 1912) ... I can think of no socioiinguistic area which has facts, texts and living subjects readily available for objective study and which has been comparably ig- nored or prejudged by scholars, scientists and interna- tionalists of various kinds who might be expected to regard the matter with open-minded interest. Indeed, the academic disregard of Esperanto is worthy of study in its own right. (Governmental hostility toward, and discrimination against, Esperanto has been ram- pant in repressive societies and in wartime - Sadler and Lins, 1972) ... Published in 1887, Esperanto came early in relation to modern technology of communication. The telephone was invented in 1876 and was in widespread use by 1900; by 1897 phonograph records were being made commercially; radio broadcasting began in 1920, and commercial aviation developed extensively between the World Wars (Ware, et al 1966:300, 311-313) ... Today more of us inhabit a multilingual world...at the same time there is a decline in second-language teaching. ... Esperanto could raise most students a giant step in foreign language mastery. More "learners" can become bilinguals, and more weak bilinguals can go on to real fluency. The identity implications are twofold; first, "I can use a second language" is a rare and valuable feeling for most of us. Second, meeting other people half way is a practical, positive ex- perience, integrating humility with assertiveness at a time when "populist" diplomacy needs more of both. Zamenhof, prototype of multicultural man at a linguistic frontier, reflects these combinations of strength and vulnerability. In the midst of sociolingual chaos he felt disturbed; in the solitude of his multil- ingual mind he found order and gave 'the common man a new "tool for conviviality" (111 ich 1973), a bridge between peoples where the ruins of an ancient tower had stood. Students of language and identity can only nrof it from attention to his life and work and its rener- There follows an English translation (by Conrad Fisher) of Dr. Zamenhofs speech to the Preparatory Con- ference of the Esperantists of Russia at St. Petersburg, 1910, which should explain why. The Esperanto original appears in the next column. Esteemed ladies and gentlemen! Perhaps you will wonder why I am speaking to you not in Russian, but in Esperanto; perhaps you will say that, since we are now holding a congress of citizens of the same realm and all, or at least nearly all, its participants unders- tand very well the same language, it is much more natural to speak to you in that language. However, there are important reasons why I chose for my talk that language for which we are fighting and for which we are meeting. Our congresses, not only the universal ones, but the national ones, have above all an instructive and educational significance. Esperantists, scattered in different cities and towns, meet in a more or less large mass to hear our language, to check on whether they have correctly mastered the language, whether they understand it well, to compare their own manner of speech with the accept of more experienced esperan- tists. When they later return home, they not only speak more purely themselves, but they bring back a nodel of good speech to those who stayed home. Thus, the congresses regulate the usage of the anguage, and thanks to our congresses Esperanto is low spoken uniformly not only in the distant corners Df every separate country, but in the most diverse alaces of the globe. Already when we hear a good and sxperienced Esperanto orator, we can in no way guess "he nation or country to which he belongs. The entire autonomous life of our language, with its own spirit, n no way borrowed or imitating any other, is ever nore strengthened in that way, as if esperantists of :he world lived together on one small piece of ground. No less important is the educationalsignificance of the Esperanto congresses. Isolated esperantists, who lever had the possibility of applying in practice what :hey've learned, often doubt if they could really Decome understood when they speak Esperanto. Even /vithin the Esperanto clubs, they are often afraid to speak in Esperanto, they stammer, they prefer to speak in their own national language, and in proper- :ion to the lack of courage in speaking Esperanto :here also appears a lack'of boldness in promoting it, 3ecause the esperantists who speak it haltingly in spite of themselves are not able to free themselves :rom the fear that perhaps Esperanto after all is only a nore theoretical matter than a practical one. But /vhen the stammerer comes to the congress, he has a :hance to hear good and experienced Esperanto orators, when he becomes convinced with his own Bars and eyes, how beautifully and fluently Esperanto :an be spoken, he becomes enthusiastic, he sees that ne is working for something living and full of life, he 'eturns home with new courage and energy. Our con- gresses, not only the universal, but also the local ones, thus educate convinced consequently enthusiastic fighters for our cause. That's why in all our congresses we must all speak not only about Esperanto, but in Esperanto, not only in the universal, but also in the national and regional anes. Parolado ĉe la Solena Malfermo de la Prepar Konferenco de Ruslandaj Esperantistoj en St. Petei burg 1910 (el The British Esperantist VI.1910, n-ro if paĝo 168) Estimataj sinjorinoj kaj sinjoroj! Vi eble miros, k' mi parolas al vi ne ruse, sed esperante; vi eble diros ke car ni havas nun kongreson de samregnanoj ka ĉiuj, aŭ almenaŭ preskaŭ ĉiuj ĝiaj partoprenantc komprenas tre bone la saman lingvon, estas multe pl nature paroli al ili en tiu lingvo. Ekzistas tamen grava kaŭzoj, pro kiuj mi elektis por mia parolo tiun lingvon por kiu ni batalas kaj por kiu ni kunvenis. Niaj kongresoj, ne sole la universalaj, sed ankaŭ I, naciaj, havas antaŭ ĉio signifon instruan kaj edukan Esperantistoj, disĵetitaj en diversaj urboj kaj urbetoj kunvenas en pli aŭ malpli granda amaso, por aŭd nian lingvon, por kontroli, ĉu ili ĝuste ellernis l< lingvon, ĉu ili bone ĝin komprenas, por kompari siai propran manieron de parolado kun la parolmanierc de pli spertaj esperantistoj. Kiam ili poste revenas hej men, ili ne sole mem parolas pli pure, sed ili alporta: modelon de bona parolado al tiuj, kiuj restis hejme Tiamaniere la kongresoj reguligas la uzadon de h lingvo, kaj dank' al niaj kongresoj jam nun oni parola: Esperanton perfekte egale ne sole en la pie malproksimaj anguloj de ĉiu aparta regno, sed en ĉiu plej malsamaj lokoj de la tuta tera globo. Jam nun kiam oni aŭdas bonan kaj spertan esperantar oratoron, oni neniel povas diveni, al kiu nacio aŭ Ian do li apartenas. La plena aŭtonomia vivo de nii lingvo, kun ĝia absolute propra, ne pruntita kaj ne im itita spirito, ĉiam pli kaj pli fortikiĝas tiamaniere kvazaŭ ĉiuj esperantistoj de la mondo loĝus kune su unu malgranda peco da tero. Ne malpli grava estas la eduka signifo de \i esperantistaj kongresoj. Izolitaj esperantistoj, kiu neniam havis la eblon praktike apliki tion, kion ili ler nis, ofte dubas, ĉu efektive per Esperanto oni pova; tute bone interkompreniĝi. Eĉ interne de la esperan tistaj grupoj oni ofte ne kuraĝas paroli esperante, on balbutas, oni preferas paroli en sia nacia lingvo, ka; proporcie al la nekuraĝeco de la parolado aperas ankaŭ nekuraĝeco de propagando, car la esperantistoj-balbutantoj malgraŭvole ne pova? liberigi sin de la timo, ke eble tamen Esperanto estas afero pli teoria, ol praktika. Sed kiam la balbutantc venas al kongreso, kie li havas la eblon audi bonajr kaj spertajn esperantistajn oratorojn, kiam li per sia propraj oreloj kaj okuloj konvinkiĝas, kiel bele ka flue oni povas paroli en Esperanto, li entuziasmiĝas, I vidas, ke li laboras por io viva kaj vivoplena, li revenas hejmen kun nova kuraĝo kaj energio. Niaj kongresoj, ne sole la universalaj, sed ankaŭ la lokaj, tiamaniere edukas konvinkitajn, sekve ankaŭ entuziasmajn batalantojn por nia afero. Tio estas la ĉefaj motivoj, pro kiuj ni en ĉiuj niaj kongresoj, ne sole en la universalaj, sed ankaŭ en la naciaj aŭ regionaj, nepre devas paroli ne sole pri Esperanto, sed ankaŭ per Esperanto. "Por ke lingvo estu internacia, ne sufiĉas nomi ĝin tia. - L. L. Zamenho Okaze de la centjara datreveno de naskiĝo de Zamenhof, 15an de decembro 1959, Poul Thorsen verkis kaj mem lautlegis sian poemon, "Prologo", Jen la unua strofo: Hodiaŭ en moment' solena en lingvo Zamenhofa, pura, plena, facile fluas vortoj, varme, verse karesi noblan nomon kvazaŭ per Alta Kanto: Doktoro Esperanto. Hodiaŭ ritmo, rimoj kun dolĉo dance festas pro verko, kiu mem poemo estas. En sia Unua Libro, Zamenhof skribis sur la unua paĝo: "Por ke lingvo estu internacia, ne sufiĉas nomi ĝin tia." La plej taŭga omaĝo al Zamenhof estas paroli lian lingvon. Kiam Crafo Leo Tolstoy en 1894 rekomendis studon de Esperanto, li skribis: "La ofero estas tiel malgranda kaj la eblaj rezultoj tiel egaj por la homaro ke neniu devus rifuzi la provon." En unu verko Kafka skribis pri viro kiu iris al la por- do de iu instanco kaj petis eniron. La pordisto respon- dis ke li devas atendi. Li atendis horon post horo, tagon post tago, kaj eventuale jaron post jaro. Ĉiam la pordisto donis la saman respondon: "Vi devas ankoraŭ atendi." Finfine, post multaj jaroj li faris al la pordisto alian demandon: "Kial mi estas la sola kiu venas al tiu ĉi pordo?" Respondis la pordisto: "Car tiu ĉi estas via pordo kaj...nun mi fermos ĝin." Kiom ofte ni sidas antaŭ malfermitaj pordoj? Humila, saĝa, preskau sola li luktis por la lingvo senpopola, ĝis muroj de Bulonjo krake falis. De tiam li kun daŭre kreskanta akompano fariĝis tutmondano. Humila, ne venkinta, sed ankaŭ ne venkita, li montris vojon tra la mont' granita. - el Memorlibro, P. Thorsen Homaranismo estis esenca parto de la idealo de Zamenhof. Li estis praktika idealisto. Li vivis sian homaranismon. Kutime kiam oni ekzamenas librojn, jam en la an- taŭaj paĝoj oni legas la kondiĉojn de la kopirajto. En la Unua Libro de Esperanto, Zamenhof skribis: "La Internacia Lingvo, same kiel ĉiu NACIA estas socia propraĵo; la aŭtoro forlasas por ĉiam ĉiujn per- sonajn rajtojn al ĝi." Ankaŭ en la Unua Libro, Zamenhof notis ke la diferenco de la lingvoj prezentas grandan malhelpon inter popoloj. De la komenco, baza estis la "interna ideo" de Esperantismo, Zamenhof estis tolerema homo sed li vere malŝatis la ŝovinistojn kiuj pretendis amon al la patrujo sed samtempe predikis malamon kontraŭ najbaroj. En la Originate Verkaro (p. 382) ni legas: "Vi semantoj de malpaco...parolu pri egoismo, sei neniam uzu la vorton 'amo' car en via buŝo la sankt vorto 'amo' malpuriĝas." Hardita kontraŭ falsaj frazoj li semis toleremon inter rasoj. "La naciismo naskas la militon, La homo estu homo, egale kiulando!" La homarano granda hardita pro malvarmo de cerboj kaj de koroj rezignis pri havaĵo kaj honoroj. (el Memorlibro, P. Thorsen En ĉiu universala kongreso, de la unua en Boulogni sur Mer ĝis 1912, Zamenhof klarigis per memorinda malferma parolado siajn ideojn pri toleremo ka homaj rajtoj. Li konsilis ke homoj interrilatu laŭ la Or; Regulo jene: "Ne faru al la ceteraj tion kion vi ne ŝatus ke on faru al vi." Sekvas du mallongaj paragrafoj kiujn Edmunc Privat verkis. Privat konis Zamenhof de kiam junag; kaj verkis la biografion Vivo de Zamenhof. "La unua mondmilito en 1914 estis kruela bato al tu granda amiko de la homaro. Rusaj kaj poste germana armeoj okupis Varsovion dum li jam suferis je gravi kormalsano. En 1916 li verkis 'Leteron al Diplomatoj por rekomendi ke oni ne nur pripensu la nurajn ŝan ĝojn de landlimoj, sed garantiu la lingvajn kaj religiajr rajtojn de la malplimultoj... "D-ro Zamenhof mortis en aprilo 1917. Lia Inter nacia Lingvo perdis dufoje per mondmilitoj grandar parton de siaj adeptoj kaj bibliotekoj, sed dufoje reviviĝis kaj revastiĝis. Nun ĝin uzas ne nur Esperanto kongresoj sed aliaj mondkonferencoj teknikaj at specialistaj, ekzemple kunvenoj edukistaj, katolikaj protestantaj, turistaj, laboristaj, ktp. Ĉie, kien g penetras, ĝi enkondukas ankaŭ iom de la homarĉ spirito, kiu inspiris gian iniciatoron Zamenhof. Lai pure lingva vidpunkto ĝi evoluas kaj kreskas laŭ la natura maniero, kiun li antaŭvidis." Hodiaŭ en moment' solena, jam tempo estas por rekono plena. La nepoj de I'modesto SEMOKORTO centmile tra Tutmondo persiste venis, venas, konstante semis, semas. Hodiau estas tempo, honora kaj hereda — per vi la verko venkos, estu preta! (El Memorlibro, P. Thorsen - Cathy Schulze, prelego ĉe SFERO bankedo, 198C December is ESPERANTO BOOK MONTH Give an Esperanto Book! ESPERANTO FIRSTS \ccording to the first edition of ENCIKLOPEDIO DE SPERANTO) irst Esperanto book - July 26, 1887. irst Address Book -1000 addresses of persons who were learning Esperanto -1889, Warsaw, irst article about Esperanto - in Kurjer Codzienny, Warsaw, August 7, 1887. Title: "AntiWolapuk." irst religious service with singing in Esperanto - Oc- tober 26, 1896, in the Catholic church of Smolensk, Russia. rst original drama in Esperanto -1910, rst Esperanto Encyclopaedia -1934, Hungary rst Esperanto Film - the funeral of Zamenhof, April 17, 1917, shown in the Uranja Theater, Warsaw, irst Esperanto periodical - LA ESPERANTISTO, September 1, 1889, Nŭrnberg, Germany. irst marriage of two Esperantists -1899, A.V, Langlet and S. Blomberg. irst conversation between Esperantists of different countries - Postnikov (Russian) visiting in France, 1889. rst international recognition of Esperanto as a "clear" language for telegrams -1924. Proposed by the League of Nations, accepted in 1925 by the Universal Telegraphic Union, rst international Esperanto convention -1905, in Boulogne-sur-Mer, France, rst lector of Esperanto in an upper school - April 17, 1917, Josef Schamanek en the Technikische Altschule, Vienna, rst Esperanto literary contest -1896, St. Petersburg, Russia, rst government minister who gave a speech in Esperanto -1911, Conybeer during the first Esperanto convention in Australia, rst monument to Zamenhof -1914, in Franzensbad. rst opera presented in Esperanto -1912, "Halka", during the international Esperanto convention in Cracow, then under Russian rule, rst poem written originally in Esperanto -1887, "Mia Penso" by Zamenhof. rst postage stamp with wording in Esperanto -1925, USSR, "Popov - Inventisto de Radio" Two face values: 7 kopeks, 14 kopeks, rst postal cancellation in Esperanto -1912, "KONGRESO ESPERANTISTA", used on mail deposited at the international convention, Cracow, rst radiotelephonic communication in Esperanto -April 3, 1930, between A. Couto Fernandez, Rio de Janeiro, Brazil, and E. Houbert, Paris, rst street named for Zamenhof -1912, Sabadell, Spain, rst head of a government who greeted an Esperan- to gathering in Esperanto -1929, President Miklas of Austria. rst government to be represented at an Esperanto convention -1907, Belgium, at Cambridge, England. First theatrical presentation in Esperanto -September 27, 1896, the comedy "Brandfaristo" (Tolstoy), at Smolensk, Russia First theatrical presentation in Esperanto by profes- sional actors -1908, "Ifigenio en Taŭrido" (Goethe), at the international Esperanto con- vention. First telegram sent in Esperanto after its acceptance as a "clear" language - November 1926, sent by Brita Esperantista Asocio to the Radio Exhibi- tion in Dublin. First travel trip made using Esperanto -1895, V Langlet and Etzel, in Russia. (thanks to Conrad Fisher) JEN OMAGOJ AL NIA LINGVO DE DU EL LA PLE AMATAJ ESPERANTO-POETOJ: Kalocsay kaj Baghy. La fundamento kaj la palaco - D-ro Kaloman Kalocsav (el Ora Duopo Ho Esperanto, mia temo amata, kiam la kantemo min kaptas, vidu, lastatempe min jam minacas anatemo, car mi kuraĝis vin tro ami, jes, oni volas min proklami hereza, car per nova brilo kaj riĉ' mi volas vin ornami Sed mi toleras sen lamento; defendas min la argumento: palacon pompan alpostulas la pompe firma fundamento. Ni do konstruu sen ŝancelo tiun palacon de la Belo Por kiuj fundament' sufiĉas, nu, tiuj loĝu en la kelo! Al nia lingvo - Julio Baghy (el La Verda Koro) Vi, bela lingvo, Esperanto, en mi la penso jam ne mutas; parolas sentoj en la kanto, per kiu vin mi nun salutas. Flo, kie estas via lando?- demandas homoj. La respondo: La lingvoland' de Esperanto janrestas nia tuta rnondo! Al tuta mond' vi apartenas. al alto levas vi la Homon kaj kiu vin en koro tenas, de vi ricevas Belon, Bonon. En homan mondon venas Amo per Nova Sento, kormuziko: Vi faras Paeon el malamo kaj fraton el la malamiko. Vi donas al mi, Esperanto, kulturon novan kaj laboron., Sed kion donu mi, lernanto? Akceptu mian tutan koron! \ \ / / / \ I BONAN MATENON, MAJSTRO Bonan matenon, Majstro! Sidiĝu, mi petas. Kiel vi fartas post kvindekjara malvivo? Bonvolu fumi. Nu, vi certe enketas pri la Movado, kaj I'nuna perspektivo? Nu, ni laboras. Sed — vi scias —la homoj estas inertaj, altaj estas la baroj, malfavoras I'epoko; militoj, pogromoj minacas; nin ignoras la registaroj. Jes, jes, en via tempo, estis simile; vi tamen ne povas kompreni, kio nin frontas — atingi I'orelojn estas malfacile, kaj kiam la homoj mokas nin, ni hontas. Nu jes, vi multe oferis. Ni mem kelkfoje donacis kelkan monon, sed ni malriĉas. Ne pensu, ke ni nenionfaradas survoje! Al ata-ita ni multe da tempo dediĉas! Mi diris, ke per ignoro stulte obstina la registaroj adskulti nin rifuzas? EC pli malbone —la registaro ĉina por siaj propraj celoj la lingvon uzas! Ni lernis la lingvon, kaj kiam ajn ni kunvenas ni krokodilas...Kio? Ja nacilingve babilL.Car komencanto ne komprenas, kiam ni Esperanton parolas svinge. Nu, Majstro, estis agrable...Ĉis la revido; ĝojos pro via vizit' la samideanoj. Vi povas reiri la tombon kun forta fido, ke via afero troviĝas en bonaj manoj. William Auld el Humoroj Esperanto League for North America, Inc. P. O. Box 1129 El Cerrito, CA 94530 Tel. [415] 653-0998