-bulteno
R 0 V J 71 R 0     1976   Udaŭrindc-maloftra aldonaĵode
PREZENTA NOTO DE LA REDAKTANTO
Vi legas la unuan numeron (sed
esperinde ne la lastan) de la plej
nova generacio de familio almenau*
dek kvin jarojn aĝa.  Iam ĉirkatl
i960, fondiĝis organizajo, kies^
impona nomo trovigas tuj super ĉi
tiu noto; kaj post nelonge fondiĝis
ankaŭ" ĝia Bulteno.  Tiu prapatra
Bulteno aperadis (se memoro ne tromp-
as min) dum pluraj jaroj, sed ĉesis
pro manko de tempo, atl de volo, aŭ
de intereso.
Almenaŭ" unu fojon post tiam, nova
JEN-Bulteno naskigis kaj poste mortis,
(Eble mi diru "vekiĝis" kaj "endorm-
iĝis"; sed mi ne forlasu mian meta-
foron.)  Mi ne scias, ĉu ci tiu estas
la tria generacio aŭ la kvara, au eĉ
kvina; do ĝi restu sen numero, simple
datita Novjaro 1976 (la dato estu
bonaŭguraI).  Ĝ-i plu aperos laŭ* povo.
La ĉefa kondiĉo estas:
E^N H A V 0
Do nutru ĉi tiun infanon.  Ne
lasu gin morti pro malsato.  Manĝ-
igu ĝin je viaj skribaĵoj, ail eĉ
desegnaĵoj.  Ne timu, ke gi ne
digestos vian stilon ail gramatikon;
la redaktanto povos dispremi ĝenajn
bulojn, kaj igi la materion iom pli
mola au glata, se tio necesos.  La
buŝo de la infano troviĝas: ĉe
Mark Mandel, 854 Riley Drive,
Albany, Calif. 9^-7061     ""
du_poemoj
Ŭ§_Lisa_Tauxe
kaj falas la neĝo,
(kaj briletas fore lumoj
en la kreskanta krepusko)
silente
rapide
plenumanta sian celon.
sen ekscito
la neĝo venas
por kovri cikatrojn
de 1* homaro.
falanta ludante
blovita de venteto,
ĝi drapiras
la mondon
kaj remburas
akrajn stratojn
kaj konkretajn konstruaĵojn.
egaligas maizkampon
kaj autoŝoseon.
vento, glacio, kamp', kaj flor*,
cio estas egala,
netuŝita,
belega
kaj preta por la novtago.
ne forgesu rememori!
(la vivo estas "saluton" kaj "ĝis")
ke la universo kurbiĝas
kaj dioj estas mortaj
por ne diri enterigitaj
kaj la HOMO (bravulo) regas
juste,
(linĉamasoj?)
sage,
(viet nam??)
kaj
ĉio estas en ord*
(ekonomio???)
?
kaj la homareganeto
devas miri.
cu ne?
GUTOJ MALGRANDAJ
proponitaj aldonajoj al nia lingvo
konstante frapigataj
de Timothy Ryan
kaj Brian Burg
Lingvistikaj taksonomoj havas steril-
an nomon por ili:  "neologismoj". En
naciaj lingvoj "neologismoj" estas tute
akceptataj eroj de la normala procezo
de lingva ŝanĝiĝado. La mondo ŝanĝiĝas,
la homoj plivariiĝas, kaj ankaŭ iliaj
vortoj, iliaj komunikiloj, plimult-
nombrigas por reflekti tiujn ŝanĝiĝojn.
Sed en Esperanto, proponitaj aldonoj
ĉiam ricevas multe da kontraŭstaro de
iuj Esperantistoj pro la ŝajna rigida,
fiksita karaktero de nia lingvo. ciu
radiko havas nur unu signifon, ĉiu lite-
ro nur unu sonon, ktp.  Sed kreitas*
nur gramatika kaj fonetika rigideco,
kiu estas dezirinda por faciligi la
lernadon kaj por belsonigi nian ling-
von; kaj estas tute sofisme trudi tian
surfacan neflekseblecon kontraŭ* facil-
eco kaj libereco de esprimado.  Tian
nocion ege kontraŭbatalus la Majstro.
La ideo de novaj-enkondukado, de-homa
kreado de por-homaj vortoj, estas baza
tradicio de Esperanto; kaj mi neniel
povas pensi ke Zamenhof volus, ke
kvindek naŭ* jarojn post lia morto, la
uzantojj de lia lingvo elpelu ĉiun kon-
tribuajon_al ĝi, kiu ne povus a.bsolute_
* La steleto (*) signas radikon aŭ vort-
eron, kiu estas eksplikata en la subaj
proponoj.  (N.de la R.)


dokumentiĝi kiel lia originala kreaĵo.
Tiu karcerlingva pozicio tamen vaste
troviĝas en Esperantujo, sed feliĉe
por la lingvo gi ankorau1 ne superis
inter la Esperantistoj.  Esperanto ne
estas tabue netuŝebla donaco de la
dioj, sed vivanta, spiranta organismo
pli granda ol la sumo de siaj eroj.
Ni ne frivole kaj spasme faru sen-
bezonajn ŝanĝojn en la lingvo, certe
ne en gia fundamenta strukturo, sed
ni ja zolas* ekzameni nian organismon
kaj krei modestajn aldonajojn kie ni
trovas mankon de esprimpovo.  Tio ne
estas nur rajto de la uzantaro, sed
ankaŭ ĝia devo.  Tiun devon jam mult-
foje plenumis Siuj gigantuloj de
Esperanta literaturo ekde Zamenhof mem.
La kriterioj sekvitaj de ili (kaj de
ni) evidentigass  aldonutaj* radikoj
aŭ gramatikeroj estu etimologie logik-
aj, kaj ili konformu al la lingva
strukturo kaj komforte ensidiĝu en
ĝin; alivorte, la samaj kriterioj
uzitaj de Zamenhof kiam li kreis la
unuajn radikojn.  Tial, do, laŭ" la
tradicio de Esperanto, ni prezentas
la sekvantan rubrikon en la JEN-
Bulteno, kiu, ni esperas, estos daŭr-
anta forumo por proponi kaj diskuti
aldonojn al nia lingvo.  Jen nur
kelkaj el niaj ideoj:       __T R
-ab-
magna
zoli
fe jni
Sufikso, malo de "-in-", por indiki virseksecon, ekz. "ŝafabo",
Granda laŭ atingajoj, historia graveco, ktp.;  Karlo la
Magna.  Napoleono eble estis magna, sed certe ne (fizike)
granda.
Angla "should", germana "sollen", ktp.  Nun malelegante kaj
malprecize tradukata per "devus"; alivorte, "Estus pli bone
se mi irus; mi zolas iri."  "Zoli" havas liberecon de tensoj,
kiu mankas al "devus"; komparu "Mi zolis veni" kun "Mi devus
esti veninta."  Ne temas pri devo, sed pri pli bona elektuta*
vojo; pri zolo.
Intence ŝajnigi kun celo de trompo, ekz. "Li fejnis malsanon
nor eviti laboron."  Se li havus falsajn simptomojn, tiuj
sajnigus malsanon, sed ne intence; do la simptomoj, kaj la
homo, ne fejnus malsanon.
nupto
La stato aŭ institucio de geedzeco,
"(ge) edziĝi".
"Nuutiĝi" signifu
2
silvo
Arbaro au! arbara regiono en pli preciza senco (angle "forest")
Grupo de tri palmoj en mezo de urbo estas arbaro, sed ja ne
silvo.
ruro
lona
ripasto
sari
smili
-ez-
Simile al la supra; kampara regiono precize, "La Kamparo"
(angle "the country"), malurbecejo. Rura muziko ne devas
origini el kampoj.
Soleca, malfeliĉa pro soleco, angora pro manko de kunuloj,
amikojj ktp.  Angle "lonely".  Pli preciza ol "soleca". Multaj
homoj guas la solecon kaj tial ne estas lona.i.
Mango, en senco de manĝtempo, manĝ-okazo (angle "meal").
Se mi manĝas unu vinberon tio estas mango, sed ja ne ripasto.
Uzi at! havi ion kune, kunlaborece» ne "dividi" sed kunhavi,
kunuzi.  Angle "share".
Malgrimaci; montri plezuran mienon sen rido, ega au eta, kaj
tial estas "rideti" fuŝa traduko. Angle "smile". "Rideto"
prefere signifu ĝuste tion, "chuckle", malgrandan ridon.
Sufikso por indiki lingvonomon: anglezo, francezo anstataŭ!
"la angla, la franca", certe malprecizaj kaj malelegantaj
terminoj. "La angla" kio? Same adverbe:  paroli angleze
anstatatt "paroli angle" (anglamiene? anglageste? anglavoĉe?) .
Tute logikaj, sed ial ne de Zamenhof uzitaj, kondicionalaj
participaj finaĵoj.  La krimulo pafis al S-ro Gonz sed mal-
trafis linj do la murdunto forkuris kaj la murduto viŝis
la frunton.
Nedifinita verbo por aludi al jus dirita verbo:  "Antau* ol
vi eliros, balau la plankon, lavu la fenestron kaj promenigu
la hundon.":  "Jes, mi os!" anstataŭ "Jes, mi balaos, lavos
kaj promenigos."
En Esperanto, pro nia sistemo de vortfinaĵoj, verbaj parti-
cipoj kiel "vidinta" devas esti adjektivoj, eĉ  se ili estas
verbaj adjektivoj.  Tial "Mi estis vidinta lin" ne gramatike
gustas same kiel "Mi estas bona lin" ne ĝustas; adjektivoj,
eĉ verbaj, ne povas havi objekton.  Tial mi proponas rektajn,
verbajn formojn por kaj ĝustigi gramatike kaj simpligi la
participajn tensojns  "Mi vidintis lin."  "S-ro Gonz ne sciis,
sed laAkrimulo jam pafontis lin."  Same por pasivaj participoj:
"S-ro Gonz pafitas."  "Esperanto parolatas ĉie."
Jen nur kelkaj ekzemploj de lingveroj kies uzado, niaopinie, multe plibonigus
nian lingvonj nur kelkaj gutoj malgrandaj.  Aliajn gutojn ni petas de niaj
amikoj kiuj legas tiujn ĉi vortojn.
-unt- kaj -ut-
Rektaj,
Neadjektivaj
Participoj
(Komervto de la redaktanto pri
--"Guto^JJalgrandajlO_______
Okazas ofte, en Esperanto kiel
en la naciaj lingvo j, ke kunmetita
vorto ricevas sencon iom pli pre-
cizan ol la sumon de siaj partoj.
Tia preciziĝo nomigas "enleksikon-
igo" (angle, "lexicalization").
Ekzemple, ne ĉiu "black bird" (nigra
birdo) estas "blackbird" (merlo)j
kaj ne Siu aro de vortoj (kiel ekz-e
la artikolo "Gutoj Malgrandaj")
estas vortaro. Laŭ* kaj la Plena
Vortaro de Esperanto kaj la Plena
Ilustrita Vortaro de Esperanto
("PV" kaj "PIV"), "arbaro" estas
pli ol simpla grupo, aŭ simpla aro,
de arboj; efektive, ĝi tradukas
la anglan "forest". En Esperanto
ja estas longa tradicio de sinonimoj,
kies utilo estas ĉefe poezia:  ekz-e,
"frida" anstataŭ" "malvarma".  "Ruro"
jam estas tia vorto:  laŭ" PIV,
"(poezia vorto) kamparo", kaj
"kamparo" difiniĝas kiel "aro de
kultureblaj kampoj, rigardata
kontraste kun la urbo"— do,
proksimume sama, kiel la propono
de niaj Gutistoj.  "Sajnigi"
estas "enleksikoniĝinta", ĉiam
difinata kiel intenca ŝajn-igo.
"Nupto" jam sidas en PIV, sed
bedaŭrinde kun alia signifo:
"geedziĝa festo". Ankaŭ -unt-"
kaj "-ut-" estas jam elpensitaj;
oni ja trovas ilin utilaj.
Same la "rektaj participoj",
kiel "pafontis", estas utilaj.
Sed la adjektivaj participoj estas
tute akceptindaj.  En la tuta hind-
-etlropa familio de lingvoj— sur kiu
Esperanto ĉefe baziĝas— kaj ankaŭ*
ekster ĝi, estas vortoj kiuj "parto-
prenas" (latine "participiunt") en la
ecoj de kaj verboj kaj adjektivoj.
Oni ne diras "Mi estas bona lin",
ĉefe car 'bona" ne akceptas komple-
menton.  Sed "utila al mi", "amiko
al ciuj", "fremda al niaj moroj",
"valora por niaj celoj" ks. afldiĝas
ĉiutage, adjektivoj kaj eĉ substant-
ivoj kun komplementoj.  La sola di-
ferenco ĉe la participoj estas, ke
ili povas akcepti akuzativan komple-
menton, laŭ* la uzo de la verbo.  Kaj
por la facileco kaj libereco de
esprimado, la adjektivaj participoj
estas necesaj al la lingvo.
—M.M.
A N 0 N C 0
nnnnmisnnsn
((Miricevis ĉi tiun anoncon antau preskaŭ"
jaro, de du membroj de la grupo, kiu
faras gin.  Ili ne estas Esperantistoj,
sed interesiĝas pri la lingvoj la anonco
eksplikas sin. Mi petas pardonon pri
la malfruo.))
Ni estas grupeto de homoj interesiĝ-
antaj trovi sunan insulon, sur kiu ni
povos ekevoluigi novan kulturon, kiu
inkluzivos diversajn rasojn kaj religiojn.
Ni celas konstrui spiritan komunumon,
kies kelkcent membroj povos vivi harmonie
kun si kaj kun tiu dieco, kiun ni kredas
enesti en la universaleco de la homaro.
Ni volas vivi proksime al la tero kaj
siaj fortoj, en simpla kaj ekologie
ekvi'libra maniero, por klopodi atingi
memstarecon.
Klopodante kontribui energion al
la celo de Unuopa Paca Mondo, ni esperas
starigi internacian orfejon, en kiu •
kunigi, el la tuta mondo, infanojn
suferantajn pro milito aŭ naturaj kata-
strofoj.
Ni interesiĝas lerni la helplingvon
Esperanton por uzo en nia komunumo.  Ni
kredas je la principo malantaŭ* ĉi tiu
universala lingvo:  "ke ĉiu el ni havu
en sia povo tion, alparoli kaj kompreni
ĉiun el siaj kun-homoj en la tuta mondo."
Iu, kiu iom ajn interesiĝas pri
ci tiu komunumo, skribu al:
Amerushas (la nomo estas provizora)
c/o 210 Windsor Avenue
Swampscott
Massachusetts 01907.
4
La vinjetoj ĉerpiĝis el Alphabets
and Ornaments, de Ernst Lehner,
eldonita de Dover Publications,
Novjorko.  Iuj el la ornamaj literoj
ĉerpiĝis el Letter Forms, de
Frederick Lambert, el la sama firmao.