ESPERANTO ELNA-BULTENO INTERNACIA LINGVO, ESPERANTO-LIGO POR NORDA AMERIKO Numero 5(70) Oktobro 1970 Aŭtuna Studkurao par Radio ~ S-ino Robert L. Willie, edzino da leg-profeaoro de la Unirersitato Ohio State, kaj lingvoinstruietinq, gridae radio-kuraon en Esperanto per WOSU-AM, stacio de la Universitato» Artikolo aperia en la loka 'ĵuraalo (Columbus Dispatch) la ban de sept., 1970. Junulpoatmarkklubo La sekretario de ELNA, S-ro Fisher, estis en ^urnalbildo en Meadville, Pa., (Tribune, 19an de sept., 1970) kiel ano da la postmarkklubo, kiu kcm- encis en publika biblioteko novan junulpoŝtmarkkolektantgrupon. Parolado pri Kongreao kaj Ekskurso S-ro Jamas Dear donis raporton pri la univarsala kongreso en fie»o« kaj priparolis sian vojaĝon al Sovet-Unio, kiam kunrenis la Esperanto- Societo de Portland, Oregon, la 21an de sept., 1970. Esperanta Simpozio S-ro Jonathan Pool,astrara»ftde ELNA, kaj verkisto da Turka-Esperanta lernolibro, estis kondukanto de simpozio en la Universitato de Loyola, en CMoago, 111., la 12an de sept., 1970. In£ei :o, Piloto, kaj Doktcrino tniarc______________________ la publika biblioteko, la 24an da sept., 1970, an Chicago, 111., in- feniero Mark Chertow paroladia pri lingraj baroj, piloto Robert Runser klar- igis kiel la indigenaj naciaj lingroj daurigas la lingyan problemon, kaj D-rino Gertrude Novak montris la kialon, ke Esperanto povas solvi gin. Enigmoj, Vortludoj, Novajoj, kaj Redaktoraj Opinioj S-ro Danis LeCam, redaktoro da "La Golfeta Esperantisto" (de SFERIDQ, junulara filio da SFERO en Norda Kalifornio) ankoratl publikigaa informplsm- an amuzigantan gazeton, kiu ec* inkluzivas diskutojn pri scienc-fikcio! Nl KORESPONDU Esperanta^ojn Siame povas uzi S-ro Jeong Jong-Hyu, P.O. 106, Gvaagju, South Korea, por sia "Stelo-Amika Klubo." Esperanto-Grupo gvidata de S-ro Algimantas Pijus Vizgirdas (29-jara)f P.O. 167, Klaipeda, Lithuania, Siame volas korespondi kun geusonanoj. 70-jara samideano akceptus volonte plimulte da usonaj korespondantoj. Li kolektas filatelisteme postmarkojn. S-ro Heinrich Benae, 6o8l Rottarode, Obare Strasse 1, West Germany. Anta elektroteknikisto serfcas usonan korespondamikon. Li satas librojn, filmojn, kaj bildkartojn pri la sporto. Molnar Gaza Kaposvar, Damjanich ut 25, Hungary. Hispana civitano. S-ro Eduardo Soteras, Rambla *»-6, 10 Alicante, Spain, estas koreapondemulo, kiu deziras amikon en Usono. Farvojiste, Eaneranto-Rondo volas interesi usonanojn ea intersanĝado d© ilustritaj.-kolbraj poŝtkartoj. S-ro H. Kinzel, Bitterfalder Straase 91* DDR 727, Delitzch, Germany. ELNA-BULTENO ELNA-Bulteno REDAKTORO : Rodney Ring ADRESQ: Muhlenberg College Allentown, Pa. l8lQ*f Nordaaerika Esperanto-Revuo (estinta) estas havebla de S-ro Fisher, Head- ville, Pa., st oni nur sendu postkoston kaj citu bezonatan nuaeron. ARTIKOLOJ KAMPARA RAK0NT0 La opinio, ke kamparanoj preferas manĝi nur viandon kaj terpomojn, aŭ vivas, rilate al nutra^o, je malaltnivelo de eleganteco, malĝustas. Oni pensas, ke la kamparnutra^o estas enuiga, milda, kaj senvarieca, pro la nescio pri la du apartaj mangspecoj en la komparo: unu estas neformala kaj la alia estas formalega. Kiam okazas neformala mango, ne estas granda kvanto da nutra^oj, kaj ofte ĝi estas ekster la domo. Ce mia domo tia manĝokazo estas sur la herbo de la domkorto, kie ni sidas senseĝe kaj uzas arbstumpon kiel tablo. Supre estas vinberujo-strukturo, por ke ni bezonas nur levigi la manojn por kolekti vinberojn. En la interno de la stumpo, kiu estas kava, ni konserv- as la alkoholtrinkon (Gi estas "lunbrila^o," kaj mi esperas, ke la impoŝt- kolektantoj ne legas 8i tiun!). Okcidente de la stumpo estas la ĝardeno, tiel proksima, ke ni povas kolekti legomojn dum ni manges. La pomarbo staras apude sur la orienta flanko, por ke neniam manku al ni pomoj. La bovino en la pastejo sur la suda flanko estas sufiSe proksima, ke ni ciam havu "laktofonton." Lageto sin trovas flanke de la pomarbo, kaj ni ofte fiŝkaptas dum ni manĝas. Car ni ne uzas telerojn sur la stumptablo, ne estas telerpurigdevo. La ne-manĝit-eroj restas tie kiam ni foriras, por a) nutri la malgrand- ajn bestojn (sciurojn, fazanojn, pegojn, hundidojn, kaj katidojn), kaj por b) enriĉigi kaj replenigi la grundaQon de la tero. En la komparo ni zorgadas pri terkonservo. La preciza kontraŭo estas la formala mango. Gi estas en la domo, kaj oni tiam portas bonvestaĵon, sekvas altnivelkutimojn, kaj servas manĝsort- imenton en granda kvanto kun diverseco. Oni servas apetitigerojn. Ni ŝatas delikata'Jojn ne cie aceteblaj. Sur buterpanon oni metas surmetajon de diversspecaj viandoj, fiŝoj, ovoj, fruktoj, aŭ de cio ajn inter Sielo kaj tero. Kamparanoj dum kelkaj malmultaj minutoj povas fari bongustan manĝaĵ- on por neatendite alvenintaj amikoj kaj gastoj. Ofte ĝi havas la aspekton de artobjekto, kiel spicita ŝinko rostita, koktelkolbasoj, ringoj de ajlo, malmolkuirita ovflavo kun ŝinko hakita - Sio en ovŝelo, kun surmetitaj olivoj, aŭ celerio ŝmirita per blua fromaĝo kremita!! Grava virto dum tia formala mango estas gastameco. Mia hajbaro, S-ro Maynard Oskar Tel, rakontis al mi historion, kiu bone montras ĝin: Unu tagon aŭtobuso plena da vizitantoj a'tingis lian domon dum formala mango. La tuta familio laboregis en la servado, kaj poste insultiĝis kiam la vizitantoj deziris pagi la kalkulon! Hi diris, ke afiso Se la frontvojo anoncis, ke Si tiu estas "Motel." Hi eraris: Estis lia nomo "M.O.Tel." Maynard Oskar Tel. Nur povas okazi Si tiu en la kamparo! E-B 10/70 3 LA INVENTISTO KAJ LA LOKOMOTIVO de G. V. BENGTSON Antaŭ kelke da jaroj vivis en Ameriko tre famkonata viro. Se vi post la legado de Si tiu rakonto, emos foliumi en iu enciklopedio por vidi, kion tiu viro klopodis fari, vi komprenos, kial li daure estis okupita kaj despli, ke tion, kion li volis li sukcesis, fari, car li scipovis apliki la tempon. Iun tagon la famkonata «wo hazard* havis tempon por edziĝi, kaj post tre multe da jaroj li necesis toleri, ke liaj nepoj, ne atentante pri lia fameco kaj okupateco, devigis lin eksidi en brakseĝo kaj diris tion, kion Siuj genepoj en la tuta mondo diras en tia situacio: "Avo! Rakontu historion!" Cu la famkonata avo mildiĝis pro la petegoj de la nepojf aŭ cu estis pro la proksima kristnaskofesto, ne estas difinebla, sed la avo rakon£is historion kaj jen ĝi sekvas: "Mi rakontos pri la plej stranga kristnaskvespero, kiun mi iam tra- vivis. Tiam mi estis tre, tre juna. Mi ĵus finlernis kiel telegrafisto kaj havis diversajn dejorojn dum mallonga tempo. Ne pro tiof ke mi sci- povis mian fakon, sed pro tio, ke mi estis okupata pri fizikaj kaj kemiaj eksperimentoj kaj tial tro ofte forgesis la dejortempon en la telegraf- stacio. Jes, eS okazis, ke mi ce la telegrafaparato sidis meditante pri eksperimentoj, kiuj igis min forgesi cion - ankaŭ la telegrafaparaton, kiu vokis. Mi dejoris en malgranda stacio en la kamparo, kaj 3ar je tiu tempo estis tre facile ricevi laboron en la fervojstacioj, mi ekvagis al la plej proksima stacio, kaj iris inter la reloj pro la pli mallonga distance Mi tute ne malĝojis pro tio, ke mi estis maldungata - ec* en la krist- naskvespero. En la pensoj mi havis nur la eksperimentojn kaj daurigis tiel, dume mi stŭmple trotadis antauen sur la malebenaj ŝpaloj en la malluma, silenta kristnasknokto. Kiam mi estis irinta du horojn, ekblovis kaj ekpluvis samtempe. Ne daŭris longe, antaŭ ol mi estis tute malseka, car tiam mia ekonomia ne per- mesis al mi aceti mantelon. Unu horon mi ankoraŭ eltenis, kaj tial estis al mi evidente, ke mi apenaŭ povus atingi iun stacion en tiu vespero. Tial mi decidis trovi ejon, en kiu mi povis tranokti. La sukceso estis al mi. Subite mi videtis la konturojn de iu granda domo, kiu situis sur la tereno de la fervojo. La reloj kondukis laŭ flank- trako tute al la domo, kaj al mi estis klare, ke estis iu lokomotivremizo. La pordegoj en la fronto de la remizo estis sekure ŝlositaj, sed fen- estro estis nefermita. Tra ĝi mi havis eniron al ŝirmo kaj tranoktejo. Estis nigre mallume en la granda, ligna domo. Mi staris momenton sen- brue por auskulti, cu iu ceestas. Sed ne aŭdiĝis alia sono ol la tamburado de la pluvo sur la tegmento. Mi bruligis alumaton. Kiam ĝi ekflamis, mi ekvidis lokomotivon stari en la remizo. Tiumomente mi forgesis, ke mi estis laca kaj malvarma. Multon mi legis pri lokomotivoj kaj verece kaj emege deziris vidi tiun antau mi. Jen la okazo ĉeestis, kaj mi utiligis gin. Mi trovis lanternon, eklum- igis ĝin kaj grimpis sur la maŝinon por festi mian plej solecan kaj strang- an kristnaskvesperon. En la fajrujo kuŝis hejtaĵo preta por ekbruligi la venontan matenon. Mi sentis malvarmon kaj estis malseka. Estis tial tute nature, ke mi per E-B 10/70 k alumeto ekbruligis la hejtaĵon. Mi malfermis la valvon por la trablovo, kaj iom poste ekflamis klara kaj petola fajro sub la kaldrono, kaj la fumo ondadis supren tra la aperturoj en la tegmento. Dume mi studis Siujn mezurilojn, instrumentojn kaj manprenilojn, fariĝis tiel varme, ke mi povis pendigi la vestojn por sekigi en la eta, gemuta gvidistejo. Mi tute forgesie mian malsaton kaj fartia bonege, dume mi ripetis cion, kion mi sciis pri vapormasino.ikaj lokomotivo. "Se mi tiras tiun stangon malsupren!" diris mi penseme al mi mem, "sammomente mi tiras ĝin, la vaporo pasas de la kaldrono tra la tuboj al la glitujoj kaj la pistaj moviĝas, kaj la radoj ekrulas antaŭen!" Kaj tion ili faris! Mi sufiSe hejtis por fari agrablecon al mi kaj sekigi mian veston. Dum kiam mi studis la instala'Jojn de la gvidistejo, estiĝis premo en la kaldrono, kaj kiam mi ektiris la startilon, mi aŭdis surdigan siblegan de vaporo, kiu premis sin siblante eksteren. Rigardo al la premmezurilo montris al mi, ke estis ĝuste: La montr- il'o atingis la ruĝan markon, kaj nun ekveturis la lokomotiyo. Subite tondris fortega krakego en miaj oreloj, kaj mi ricevis puŝon, tiel ke mi eksidis kaj preskaŭ ruliĝis malsupren de sur la maŝino. La lokomotivo trayeturis la fermitan frontan pordegon kaj disrompis gin. Mi ne havis tempon por pensi. La lokomotiyo ekrapidis kaj muĝis eksteren lau la trako, eksteren en la kristnasknokta bloyo, kaj mallumo, kun la fajreroj kirlan\;aj kiel festa artfajraj"o supren el la fumtubo. La malyarma blovo siblis tra la gvidistejo, kaj mi ekurgis por vesti min. Felice la vesto estis seka, kaj kiam mi estis strecinta pecon da tolo 8e la blovflanko, estis tre agrable varmeta antaŭ la ardanta fajrujo. Mi ĝuis la veturadon! Je tiu tempo la trajnoj ne veturis nokte, tial mi sciis, ke mi estis sola sur la fervojlinio. Sed ne daŭris longe, antaŭ ol mi fariĝis atentema. Mi ja veturis la saman direkton reen, de kie mi venis pli frue en la ves- pero. Do, mi reyenus al la sama stacio, de kiu mi Jus estis maldungita. La staciestro ne povus ne atenti lokomotivon muĝantan preter la staci- on ... Li volus telegrafi al ambau najbarstacioj. Oni volus elsendi kontrol- patrolon el ambaŭ flankoj, kaj jen la historio finiĝus. Ne, tio ne okazu, nun necesis nur eltrovi, kiel la masino estu haltigita, Jes, mi ja povus fermi por la vaporo. Ne, tio ne suficas. Se la trako estus malsupren kliniĝanta al la stacio, la lokomotivo tamen veturus pluen. Mi manipulis ĉiujn mantenilojn kaj aparatojn kaj fine trovis tion, kio funkciigis la bremson. Singarde mi bremsis kaj sentis je mia ĝojego, ke la rapido tuj reduktiĝis, ĝis kiam la lokomotivo haltis. Nun temis pri kiel retroen veturigi gin. Denove mi rigardis al ciuj aparatoj en la gvidistejo: Certe estas tin tenilo tie supre? Mi tiris gin kaj ekscitite malfermis por la vaporo. Jes, estis vere la ĝusta: Per pezaj puŝoj la maŝino denove veturis, sed la kontrauan direkton, reen al la remizo. Jen la maŝino denove muĝis sur la trako kun la fajreroj kirlantaj el la fumtubo. Tio amuzis min urĝi antauen per la plena vaporpremo, kiun la kaldrono toleris. Kia ludo, kia rapido kaj streco - kia kristnaskfesto!! Mi amuziĝis bonege. Estis mirinde povi bridi tiun grandan, pezan maSinon, tiun bruantan ŝtalbeston, nur per facilaj manipuloj! La nokto estis daure malluma, kaj subite frapis min: La remizo! Kiel mi sufice frue povus vidi ĝin kaj redukti la rapidecon? E-B 10/70 5 "Mi necesas veturi pli singarde!" pensis mi, kaj sammomente kiam mi etendis la manon por fermi la vaporvalvon, mi ricevis tondran bruon en la oreloj. Mi falis sur la planko, dum kiam vitrosplitoj flugia cirkaŭ mi. Mi estis atingjjŭta la remizon kaj traveturis la alian frontpordegon. Tuj mi bremsis, car mi havis la senton, ke stacio estis proksima, kaj veturis laŭ funebra movo reen al la remizo, kiu nun konsistis el nur tegmento kaj du auroj. "Nun ne plu estas io riskeblai' mi pensis, kiam mi lasis la lokomot- ivon grimpi en la mistraktitan remizon. "Jen estas tio, kion oni nomas libera traveturo!" Se la remizo sanĝis aspekton, ankau la lokomotivo ne plu similis sin mem. Dum 8iuj miaj klopodoj mi enigis akvon kaj vaporon en la fum- tubon. La tuta maŝino estis kovrita per fulgo kaj cindro. La kaldrono estis malplena, kaj la fajrujo estis ŝtopita per rubo kaj cindro. Mi havis sufice da fantazio por imagi la lokomotiviston kaj hejt- iston,"kiam ili transprenu la maŝinon la postan matenon. Al mi estis tute klare, ke la kristnaskfesta etoso ne povus savi min, tial mi sin- garde foriris. La postan matenon mi ricevis dejoron en tiu stacio, kiu estis apud la detruita remizo. La unuan telegramon, kiun mi ekspedis, estis informo pri malica detruo de remizo kaj malpurigo de maŝino. Tiun telegramon mi ekspedis tre zorgeme kaj konscieme, car kun ĝojo mi atentis la finon: La detru- into nekonata! Jes, per tio finis la avo sian rakonton. Vi certe jam divanis, kiu li eetis? Estis li, kiu eltrovis la eskandeskan lampon, la fonografon kaj centojn da aliaj aparatoj. - Vi nepre lin konas? Thomas Alva Edison. (S-ro Johan Krogstie tradukis la artikolon el la dana. Gi aperis en La Internacia Fervojista, N-ro 6, Decembro 19&9» ka3 n* ricevis gin de ELNA-Estrarano S-ro William H. Schulze;R.R.) K 0 M PA TIN DA H U N D 0 de Joseph Conroy Foje, kiam mi vizitis en Francujo, mi eniris kafejon meze de popola ŝirkaŭaĵo de Parizo. Tie mi vidis tri virojn, kiuj sidis Sirkaŭ tablo. Kun ili ankaŭ sidis bruna hundo. Ili sin amuzis per kartludo. Kompreneble mi tre surpreziĝis pro tiu hundo, kaj mi iris al la tablo por peti eksplikon. "Pardonu, Sinjoroj," mi komencis,"Ĉu tiu 8i hundo vere scias ludi je kartludo?" "Jes," respondis al mi grizhara maljunulo. "Kaj 8u li vere scias distingi la kolorajn gravurajojn de la kartoj?" "Jes," alia grizharulo respondis. "Tiu ci hundo estas mirindega!" mi konstatis. "Ĉu li bone ludas?" "Bedaŭrinde ne," respondis la tria viro. "Ĉiam, kiam li havas bonan grupon da kartoj, li svingas la voston!" E-B 10/70 6 POR STUDANTOJ GUTENBERG Johann Gutenberg, germana presisto de la 15» jarcento, estas kutime menciata kiel la unua persono kiu uzis moveblajn presliterojn. Lia kruda, simpla invento estas je la komenco de interesplena historic, kiu kondukas al la grandegaj, komplikaj presmaŝinoj de hodiaŭ. Gi vere kontribuis al la disvastigo de scio, car ĝi ekebligis plirapidan, mal- altprezan reproduktadon de libroj en pli granda kvanto. Gis tiam oni kopiis librojn mane. S-ro Gutenberg naskigis en Mainz, kaj la nomo de sia patro estis Gensfleisch, kiu signifas "anserviandon." Li preferis kaj uzis la nomon de sia patrino. Li bone edukiĝis kaj komencis sian laborvivon per juvel- arfarado. Kelkaj historiistoj kredas, ke la sigelringoj, precipe tiuj uzataj de nobeloj por enpremiiliajn sigelojn sur dokumentoj, donis al li la ideon por la nova presmetodo. Oni ne scias 8u li konis la rul- skarabojn de Bgiptujo, aŭ la cilindrajn ruluraajn sigelojn de Asirio. Unue li eksperimentis per alfabeto presistakonsistante el literoj dorsantaŭe skulptitaj sur surfaco de lignaj blokoj, nomitaj preekliŝoj. Li kunŝnuris ilin, ŝmiris ilin per inko, kaj presis ilin kontrau perga- meno. Poste li decidis, ke plumbo plibone estus ol ligno. Li do elpens- is metodon por kuntenigi paĝon de presliteroj. Tiam li bezonis nur kon- strui manfunkciigeblan metalan presilon por uzi 8i tiujn tabulojn ink- ŝmiritajn. Konon li prunteprenis de Johann Fust, por 6ubvencii la aferon en Mainz; sed pro monmanko li ne povis repagi, kaj li perdis cion al 3-ro Fust. Tio estas unu el la bedaŭrindaj okazoj de historio. Oni facile diras, ke S-ro Gutenberg estas la "inventisto de presado," kaj ankaŭ, ke la Biblio Gutenberg (1^+56) estas la unua presita libro. Sed Si tiu ne estas certe. Antau longtempe en la oriento ekzistis diversaj presmetodoj. Blokpresado, per surpremoj de gravuritaj tabuloj de ligno, au de aliaj matjriala^oj, estis konatai en «Jaoanio tiel fn» H«i l» 8a jarcento. Libro, presita de blokoj en 868 a.K., trovigis en Cinio.; Meze de la 11a jarcento, persono en Cinio, kiu nomiĝas Pi Seng, presis tekstojn per moveblaj presliteroj faritaj de fajenco. Fakte, ne estas facile distingi, en la komenco de preshistorio, la mankopiitajn aŭ la pres-skribitajn manuskriptojn, 8ar oni skulptis la literojn kaj kompostis la paĝojn kun la celo, ke ili estu similaj. La plej fruaj Europaj presoj, faritaj de tiu ci metodo, versajne estas iuj dokumentoj de la eklezio, leteroj kaj kronikoj (1^+5^-5)1 kiujn oni presis en Mainz. Eble S-ro Gutenberg mem faris la laboron! La Biblio Gutenberg ofte nomiĝas "Mazarin," 3ar estas versio en la oficiala vulgat-latin-lingvo, kaj kopio estis trovita en la biblioteko de la fama Kardinalo Mazarin. Estis presita de S-ro Gutenberg. Scio de la nova presmetodo de Gutenberg disvastiĝis tiel rapide, ke ĝis la fino de la 15a jarcento, presejo sin trovis en preskaŭ ĉiu grava urbo de Eŭropo, kaj gi venis al Anglujo en 1^77» kiam S-ro William Caxton presis la unuajn librojn en la angla lingvo. E» Hordameriko la unua presraasino eetis en "Mexico City" je XlTunua duono d« la 16a jarcentoj kaj la unua en la kolonioj estis en Caofcrfdg», Mass., en 1638 (kiu poste farigis presejo de la Universitato HarrJirS). Ciuj en Usono hodiaŭ heredis de Johann Gutenberg, ĉu li estas "invsntisto de presado" a8 ne, grandan profiton kaj utilon.