ELNA-BULTENO wternaca lingvo/ ESPERANTO-LIGO POR NORDA AMERIKO Huaero 3(70) Junio 1970 Boaeperto 3e Okazonta Kongraao an Portland, 1972 Oni nun bezonas gehelpantojn por la renonta usona Uniraraala Kongraao. La plej granda bazono nunteape aataa por laboriatoj an giSetoj aŭ budoj. La aura kralifiko aataa ka oni ĝustparolaa la lingTon. Afcoi na graraa. Pago: interkonatiĝo kaj rankontiĝo kun direraaj peraoaoj da la tuta aondo. Omi nun koaaaoaa kunigi liaton da personoj, kiuj jaa dacidia rani al la kongraao, kaj kiuj daziraa enriSigi aian caeeton tialaaniara. Sa vi daziraa parto- prani tian grandan aparton, bonrolu skribi al S-ro E.K. Tar Ploag, E.321- 19th Are., Spokana, Waah. 99203. Bttkceao an Ariaona " Ciu aardo, da la 7a |ia la 10a horo reapere, havaa la Eaperanto-Klubo- Fenikao aian kunranon. Hi baldau koaancigoa klasojn an dirersaj lernejoj. La unuan kunranon partoprenia 48, anoncia la astraro. Eaperanto Intar Ariadilnorajoj Monata gazato kiu noaigas "Scana," anoncaa an la aprila nuaaro, 1970, por la Aaerican Airlines legantoj, ke S-ro Teddy Hagner estas instruisto da Epperanto. Nia Bagranta Lakeikologia Dero La ELNA-Bulteno redaktoroj, dankplenaj al 8iuj kritikeaaj legantoj, precipe al tiuj kiuj bonkore aontras al ni erarojn, taaen deziraa reaeaorigi ciujn uzi norajn eldonojn, kaj nepre ser3i rortojn en la aupleaento. Nia laboro ne finifas, ekzeaple, kiaa ni troras ke oni uzia en la ELNA-Bulteno, 2(70) en "La Elefanto," la vorton "specio" anstataŭ "speco." NoTaj rortaroj, kaj la aupleaentoj de la aalnoraj, donaa al ni la foraon "specio." Eble, ni ofttroTos inter Teraj araroj tiajn Tortojn. Por Profeeiaj Fakuloj Se ri estaa speeialisto kaj deziraa uzi Esperanton en ria fako, bonrolu riaarki ke ISAE (International Esperanto Seienoe Aasoeiation) akeeptas nun aliĝojn ( $3*73 kun bulteno kaj duonaonata Scienea Beruo). Por enliatiĝi en iuj sekeioj (Astronoaio, Arkitekturo-Konstruado, Filologio, Hateaatiko-Fiziko) skribu rekte al S-ro Ken Thoaeon, ISAE, P.O.Box 663, Houston, Texas 77001. Abonu ankau aliajn gazetojn, ekzemple, Gaologio Internaeia ( $1.65), Haao kaj Kosao ( $1.13), afi Nedicina Internaoia Reruo ( #2.23). Oni postsendos al ri ekseapleron de Scienea Reruo po i 15. Organizo Por Malaultigi Popolaaaskreskadon Eksiatas grupo kiu noaigas ZPG (Zero Population Growth, Inc.), kiu estaa neprefitdona, roluntula organlza^o. 3i rekoaendaa ke oni tuj faru Sion eblan por haltigi la tajdon de loĝantara kreskado: 1.) ke 3iu faailio haru nur du infanojn, 2.) ke Siuj riaedoj de naakliaigo, inkluzire laŭlefan abortigon, estu libere hareblaj, kaj 3.) ke oni reriziu la iapoatlefcojn. La Golfeta Esperantisto (da SFERIDO, junulara filio de SFERO) en California Sijaxe inkluziria kaj artikolon pri la probleao, rerkita de Denis LeCaa, kaj inriton por aeabri|i (adreso:ZPQ,367 State St., Los Altos, Cal. 9^022). ELNA-BULTENO D„AlfTrtllftl Donald Munro ELNA-Bulteno REDAKTOROJ: ADRESO: Muhlenberg College Rodney Ring Allentown, Pa. 1810** Indlanoj Lernas Bsperanton S-ino Roan Stone instruas klason 8e Fort Wingate, New Mexico, en kiu estas anoj de la gentoj kiuj nomiĝas Omaha kaj Kiowa. Mezgrada Eksperimenta Studgrupo S-ro Tom Goodman, kalkulila spertulo, Baltimore Co., Maryland, dum intensiva tri semajna Siutaga esperanta instrukcio, 6e Woodlawn Junior High School, donis bonan enkondukon en Esperanto al 15 studentoj. La vortaro por la kurso komenciĝis per elektitaj eroj en la kampoj de iliaj interesoj. La Walla Walla Esperanto-Societo Guas Belan Vesperon En marto membroj de la Walla Walla, Washington, Esperanto-Societo ĝuis tipan japanan gastamon 8e la hejmo de D-ro kaj S-ino Schwenke. LaS la japana tradicio, la gastigantino kuiris "Sukiyaki" manĝon antaŭ la gastoj, kiuj sidi6 sur kusenoj ĉirkaS malalta tablo. Manĝbastonetoj est- is uzitaj, kaj la hejmo estis ornamita per paperaj lanternoj. Nova Klubo en Oregon En aprilo,1970, naskiĝis esperanta g:c*upo en Salem, Oregon. S-ro Gilbert Peters, 1660 Winter St. S.E., Salem,iariĝis la unua prezidanto. Aliaj elektitaj inkluzivas: Joseph Gamble, vic-prezidanto; Sylvia Boaz, sekretariino; Doris Page, kasistino; kaj Beth Peters, koresponda sekret- ariino. Internaciaj Vizitantoj en Usonaj Domoj La programo kiu nomiĝas "Pasporto" celas provizi gastigantojn por mondveturantoj. Usonanoj kiuj nun deziras partopreni, precipe por la 1972 Internacia Kongreso, skribu al S-ro Gerry Peterson, 78155 W. Norwood Rd. Tualatin, Oregon 97063. La Portland, Oregon,Esperanto-Societo Gajnas Monon por Esperanto Membroj de la Portland Societo okazigis publikan vendon en majo, kaj gajnis 8175 por la 1972 kongresa kaso. La varoj estis artikoj donitaj de la membroj. "World Federalist" publikigas Artikolon pri Esperanto Artikolo de D-ro James Lieberman aperis en la maja numero de "World Federalist". Ĝi koraenciĝas en Esperanto jene: "Esperanto estas utila, praktikajlingvo por la sciencisto, studento, turisto, aŭ ordinara civit- ano — sneciale mondfederalisto." La artikolo dauras en la angla lingvo klarigante la atingojn kaj avantaĝojn de nia lingvo Viktoria Lago estas la dua laŭ grandeco de la ne-salaj lagoj de la mondo. Nur Lago Superior estas pli granda. Viktoria Lago situas 3t720 futojn super la oceana nivelo, kaj ĝi estas pli ol 200 mejlojn longa. Henry M. Stanley esploris gin en 1875. La lago kuŝas parte en tri afrikaj landoj: Tanzanio, Kenjo, kaj Ugando. Ŝipoj veturas inter la havenoj de 8i tiuj landoj. La elfluejo de la lago estas 3e "Owen Akvofaloj" en la Vikt- oria Nilo kie granda digo kaj hidroelektra centralo estas konstruita. I-B 6/70 i ARTIKOLOJ LA MISTERAJ ANQLOJ Sn la Jaro 1767, du angloj alTenis en Calais, sad ill aa iris al "Dreasin's Hotelo" kin astis aulte frekTentita da aia-j eaalandanoj, aad ill lofia an ne aulte konata gaatejo, pozedata da Tiro noaata Dulong. ĉiutage la doamaatro supoais ka ill foriros al Pariao, sod ill na pret- ifris por forlasi, kaj ili na daaandia pri la Tidinda3oj da Calaia. Ilia aela distro estis iaae casekskursi. Poat kelkaj aeaajnoj., la doaaaatro koaencis scIvdII pri ilia restado, kaj dua la raaparoj, li klacis kun sia najbaro, spicisto, pri la afaro. Iaae ili decidis ka la gastoj estas spionoj, aliokaze ili estis suspekt- itaj eati fuĝantoj. Taaen, ili rice riris kaj tiel bone pagis ke eatia deeidita ke ili estas stultuloj, kaj tin konkludo estis, lafi la opinio de s-ro Dulong,konfiraita de propono kion ili post ne longe preaeatla al 11* Ili invitis lin eniri elan Saabron kaj diris "Doaaastro, ni tre lat- as rian aanĝaĵon kaj Tinon,kaj se la logado plains al ni, ni restus knn ti longan teapon, sed bedsarinda,, Siuj el Tiaj Saabroj frontas la straton, kaj la ripkrakoj, kaj la bruo de la kaleŝoj aulte genas nin.N S-ro Dulong koaencis cagreniĝi kaj diris ke se ili deziras pli bon- ajn aranĝojn, li faros sian eblon efektirigi ilin* "Nu.do", diris unu el ili, "Hi eatus fari proponon kin estus arantaĝa al Ti; estaa tero ke gi postulas aonon, sed ni pagos duonon de la elapezo, kaj nla restado donas al Ti okazon repagi Tin". "Nu," diris la dommastro,MKio gi estaa?*1 "Via ĝardeno estas tre kTieta, kaj se Ti konstruns anron en la angnlo, Ti fac- ile poTus fari du Saabrojn kaj tio koaplete sufiSus por ni» La elapezo ne eatus granda car la aalnoTa auro kiu ekzistas farus du el la flankej, kaj Tia doao Talorus des pli aulte* Dulong estis felica trori tiel bonan riaedon por teni tiel profit- donajn gastojn. La Saabroj estis baldatt konstruitaj; la angloj okupis ilia kaj Tersajna estis tre koafortaj. Ili tItIs lau sia kutiaa aaniero kaj la doaaastro aulte profitis pro tio. Sed li tute ne koaprenis kial ill tiel enferaigas. Tiel paais du monatoj; tiaa iun tagon, ili diris al li ke ili Saseks- kursos, kaj Sar ili estos for dua tri tagoj, ili portos abundon ds aun- icio. La postan aatenon ili foriria portante fusilojn,,kaj kun sakoj plen- aj de kugloj. La doaaastro, doais al ili esperojn por bona Sasado. 111 dir- is al li ke ili lasis paperojn en la apartaaento, kaj tial ill prenis la ŝlosilon* Tri tagoj paais, kaj kTar, kvin, ses kaj sep. S-ro Dulong unue aal- trankTiliĝis, poste suspekteaiĝia, kaj fine la okan tagon li Tenlgis la policistojn, kaj la pordo estis rompita dua taŭgaj ateataatoj rigardis. Sur la tablo la sekTontan noton estis troTita: E8tiaata Doaaastro, — Vi sciaa sendube, ke Tia urbo, Calais, es- tis pozedata de la angloj dum ducent jaroj, kaj ke poste la Duko de Guise rekaptis ĝin, kaj ke li traktis la anglajn loĝantojn same kiel nia Edward III antaŭe traktis la francojn — prenis iliajn pozedaĵojn kaj forpelia ilin. Antafi ne longe ni malkoTris inter aalnoTaj faaillaj pa- peroj, certajn dokumentojn de unu el niaj prapatroj, kiu pozedis doaon Se B-B 6/70 k Calais kie la via nun staras. Per Si tiuj dokumentoj, ni eciigis ke ki- ss Calais estis rekaptita, li devis fuĝi, sed 3ar li esperis pori re- veni, li enterigis konsiderindan kvanton da mono, proksimume 3e la muro en via garden©; la papero ankaŭ enhavis tiel bonan priskribon de la lo- ko ke ni ne dubis ke ni povos trovi ĝin. Ni tuj venis al Calais, kaj post ni trovis vian domon, ni havigis logadon tie." "Ni baldatt konvinkiĝis ke la trezoro estas enterigita 3e la angulo de via gardeno, sed la problemo estis kiel fosi sen esti vidata. Ni tro- vis rimedon kaj ĝi estis la konstruado de la apartamento. Tuj kiam gi estis kompletigita, ni fosis la grundon kaj trovis la monon en la kesto kiun ni lasis por vi. Ni esperas por vi sukceson pri via gastejo, sed ni konsilas vin provizi pli bonan vinon kaj esti pli modera pri viaj prez- postuloj." La kompatinda Dulong estis muta de surprizo; li rigardis sian naj- baron, la spiciston, kaj tiam la malplenan keston; ili ambaŭ ŝultrotiris kaj konfesis ke la angloj ne estas tiel stultemaj kiel ili supozis. EL LA ALDRANOJ FABLOJ de Joseph Conroy Hulte pla8as al mi tralegi malnovajn, nebonekonatajn verkojn, en kiu ajn lingvo ili skribigis. La lingvo ofte pliinteresas min ol la enhavo. Antau ne longe venis al mi manuskripto en la kunja lingvo. Mi jam legis plurajn kunjajn verkojn el manuskriptoj kiujn mi heredis de mia patro, ankaŭ amanto de 3iuj lingvoj. La kunja lingvo estas preskaŭ tiel facila kiel nia Esperanto, krom sia vortaro, kiu estas tut* fremda al niaj okcidentaj lingvoj. Sia literaturo estas vasta, kaj la plejparto de la verkoj instruas belan saĝecon. Tiu 6i lasta manuskripto enhavas rakontojn pri kiuj mi ofte legis en aliaj verkoj, rakontoj kiuj similas al tiuj de Esopo, escepte ke la esopaj estas multe malbonkoraj ol la kunjaj. 'Tie 3i mi donas tradukon de unu el la rakontoj, kiu nomiĝas "La Vulpo kaj la Sciuro." Oni devas kompreni ke en la originala verko, la bestoj ne estis tiuj 3i, sed estis vere la mennas kaj la nidhova. Tamen, saga instru- isto, kiu oft* helpas min dum miaj kunjaj-alilingvaj tradukoj, certigiq.min ke la du bestaj nomoj plej bone esperantigas per "vulpo" kaj "sciuro? Tion 3i mi faris, kaj jen.do la rakonto: La Vulpo Kaj la Sciuro Estis foje sciuro, kiu logis en la sama loko kun vulpo bonekonita. Siuj la aliaj vulpoj tre deziras invitiĝi al la vespermango de tiu fama vulpo. Tagon post tago la sciuro rigardis la sinsekvecon de vespermanĝ- festoj, kaj tagon post tago li deziris ankaŭ invitigi. Okazis unu tagon, dum la Sasa^o estis malfacilege trovi, ke la vulpo lernis pri la deziro de tiu Si sciuro, kaj decidis planon por akiri la manga'Jon de tiu vespero. La sciuro tute kaj komplete gojigis kiam li ricevis la inviton d* la vulpo, sed baldaŭ li eltrovis, malfeliSe, ke li invitiĝis "kiel la mango" anstataŭ ol "por la mango." Ofte tiu, kiu nove alvenas, ne komprenas la tutan regularon per kio la ludo ludigas. En 1737 la vicpostestro en Ameriko eBtis Benjamin Franklin, kaj en 1753 li estis postestro de la Kolonioj. Sed, pro sia kontrau-britujaj agadoj, li estis eksigita de la reĝo en januaro 177^. Poste la Dua Kon- tinenta Kongreso restarigis lin kiel postestro. K-B 6/70 5 KAMPARA RAKQNTO Malprayae la idao ka la urbo kaj la kamparo difarancaa nur rilata al la grandaco da popolaaaao. Graya Balaimilaeo aataa la klimato. 18 an la aanta «irkaŭaĵo la kampara ratara aituacio aataa malaama ol la urba. Unua, an la kamparo la ekatremeco elataraa, 8ar okaaa pliraraiftaa kaj ankaŭ pliaalrarmigaa. Ekzeaple, an kampara Penailvanio a8 la ofioiala retero-oficejo na aciaa la amplekaon da la teaperatur&ango pro la aalfaoil- a}oj an aazurado kaj ragiatrado. Kelkfoje oni pania par dungado da ennaak- nloj kaj enloĝantoj, aad fina aanaukcaaa pro la aalfunkoio da inatruaantoj. Teaperaturaangoj difektia la teraometrojn kaj malfunkciigie la ilaron tutan. Samopiniaa 8iuj ariadilpilotoj ka oni na daraa traflugi rintra pro la danfaro tia da froatigitaj nuboj, kontraŭ kiuj oni poraa frapi aim kaj iaa okazia ayiadil-tragedio kiam trapikigia aeryeturilo par froatigita fulao. Ofta aonara tielyarmigae ka la inpoatpagantoj pliaufaraai eksemple, kiam la soaeokoaiaiono daraa fabrikigi norajn roj-afiaojn por aontri la ▼ojkurbojn. Kiam raraegigaa, la 8«froj6j koaancaa fandigi kaj ain konforaaa al la konturoj da la montatoj kaj raloj. Kompreaaole'tio koetae. Subtanaa ankati impoatpagantoj la koaton da noraj landmapoj, kiuj ofta naoaaaa pro la teraangoj kanzitaj da alttaaparaturaj grundfluantoj. Mi aaa ntnoraa ka una aoaeron aontato glitanta apudigia flotaaniara al la kaapo da mia najbaro. Alia iama alapazo aataa la prizorgo pri vizitantoj ankaptitaj da la rataro. Atttomobiloj ofta ain troyaa an la kamparo aanradringa kiaa fandifae la kaOSuko aoaere, aŭ ekhaltaa la yeturilo pro la rapida froatiganto da la ■otoroj. Oni carta davaa aari la yeturantojn kaj inviti ilin raati an la faradomoj por la aazono. En Penailyanio ni kompranaa la problemon kaj konatruaa niajn donojn al Itonoj, kun ardazaj tegmentoj, por ka ili na ekbruligoa pro la aoaara yarao. Tio astia ayantago unufoja por mi kiaa aatia milda rintro: la Itonoj tenia la yarmon dum la tuta yintro. Mi ne bezonia pagi ion ajn por yaraigi la domon dum tiu yintro. ĉaeiato, unu yarmegan aŭtonan tagon, pafia altflugantan fazanon: la birdo falia rapide tra la altyarmigita aero (kiel vaporo) kaj pardia la plumaron. 8i falia aur la yarmegan ardeztegmenton, kaj eatia tute bakita kaj prata por la aangtablo kiam atingia gin la caaisto. La plej mirinda trajto de la kampara vetero, tamen, eataa la aangemeco. Kaj aomere kaj yintre aenayerte kaj aubite la yetero ŝanĝigaa. Ni do kutiae kunportaa pelt-paltojn dum ni laboraa en la kampoj, pro timo ka la yetero malyarmigus. Kaj ni kunyeturigaa aargvagonojn dum la yintro por enmeti la na-neceaan veataĵon ae hazarde la yetero yarmigua. Apud lageto aidia mi unu tagon en naĝveetaĵo. Mi trinkia malyarman liaonadon kaj rigardia la lageton en la aunbrilo. Subite haltia la ranoj la kyakadon. Tio kutime aignifaa ke la yetero eataa aangota. Tiaa ai ridia ke ĉiuj ranoj ealtie rekte al la akvo; sed tro aalfrue. La yetero eangigie. Ili eatia aeze kaptitaj kun la kruroj ain etendantaj el la froatigita glacio de la lageto. Ni eurmetie paltojn kaj "tranĈia" la aurfaoon de la lago par herbtondilo. Ni ciuj guia bonguatega^on tiun yeeperon: rankrurojt Oni ankaŭ poyaa «pari monon pro la yetero-sangemeoo. Afiakultu reran ami* longan rakonton: unu poattagmezon mi bruligia arbbrandon en la farakorto apud grenujo. Mi aurprezigis kiam la temperaturo subeniria kaj la fajro froatigia. Sed mi portia grandan rugan frostigitan flamon en la domon kaj enmeti6 gin en la froatigujon. Nun, kiam mi bezonaa fajron, mi nur dtvas tranSeti pecon de la flamo froatigita el la froatigujo. Do, longtempe ai ne aSetis alumetojn. B-B 6/70 6 POR STUDANTOJ LA PANO De pratempo unu el la eefaj nutraĵoj de la homo estas la pano. Pano konslstas el mlksaĵo de faruno, akvo ail lakto, kaj certaj aliaj ingred- iencoj. Pana faruno povas esti unu el la sekvantaj mnelitaj grenoj wA legumoj: tritiko, sekalo, maizo, rizo, terpomoj, att sojfaboj» Estas du tlpoj de pano, la feraentinta kaj la nefermentlnta. La pli primativa estas la nefermentlnta (farlta sen fermento, klel glsto). Nefermentlnta pano estas malmola sed krusta., kaj fermentlnta pano estas mola kaj pora. Fermentlnta pano estas la plej populara en la plimulto de la landoj. Ĝ1 estas kombinaĵo de fermento kun la aliaj Ingredleneoj, far- uno, sukero, salo, graso, kaj likvaĵo. La fermento klu estas plej ofte uzata estas glsto,klu produktas etajn veziketojn de karbona dioksldo kiuj disstreeas la paston kaj malpeeigas kaj porigas ĝin. Oni tiam knedas la paston kaj metas ĝin en ujojn por pli disstreSiĝi kaj formigi, kaj posts gi estas bakita. Kemiaj agantoj, 8efe baka pulToro, lame estas uzata an- stataQ gisto, en la procezo de fari fermentlnta pano. La interagado de la karbonatoj kaj acidoj malpliigas la tempon bezonatan por disstreei la paston. La unua pano probable estis farita el glanoj att fagofruktoj,pistitaj, kaj miksitaj kun akvo, kaj bakitaj per la suno aŭ fajro. Oni jam trovia necojn de nefermentlnta pano, farita el greno, inter la ruinoj de la Svisaj Lagloĝantoj, kiuj konstruis unu el la plej fruajn civilizitajn komunumojn en Europe La eglptoj sells fari panon antaŭ la dudeka jar- cento a.K.Y kaj pano estis vaste manĝata en antikva Romo kaj Grekujo. Antaue, oni faris panon ĉefe en la hejmo, an en najbaraj bakejoj; sed de la komenco de la dudeka jarcento, pano estis pli kaj pli farita en fabrikaj bakejoj. Manlaboro estis grade anstataŭita de maainlaboro. La maŝinoj konslstas el; miksmaŝinoj, transportiloj por porti la paston tra temperatur-reguligitaj ejoj dum la disstreea periodo, automataj forn- oj, kaj malvarmigaj, tranĉaĵaj, kaj volvaj maŜinoj. Tamen, ne ĉiuj modernaj evoluoj estis bonfaraj. Ŝanĝoj en la pro- cezo de muelado produktis blankan farunon, sed samtempe forigis multajn el la naturaj mineraloj kaj vitaminoj en la greno. Bum la dua mondmilito la usona registraro postulls ke ▼itaminoj kaj mineraloj estu aldonitaj al la pano. Post la milito tia reguligo revenis la ŝtata rego. Alia malavantaĝo de centra bakado estas ke pano ofte ne atingas la agetanton dum ĝi estas freŝa, kaj por konservi ĝin, malgrandaj kvantoj da venenaj substancoj devas esti aldonataj al la pano. La persono kiu deziras manĝi la plej sanigan panon, acetas loke bakitan panon el plengrajna (farita el la kompleta greno) faruno, sen konservilo. Bedaŭrinde, ĝi ne estas Sie havebla. "La homo ne vivas sole per la pano," sed dum la jarcentoj ĝi estis unu el siaj plej gravaj nutraĵoj.