AMERIKA ESPERANTISTO AMERICAN ESPERANTO MAGAZINE GRAMATIKA KARAKTERO DELA ESPERANTAJ RADIKOĴ TEORIO KAJ PRAKTIKO K. KAL0C5AY OCT-DEC 1965 AMERICAN ESPERANTO MAGAZINE ESPERANTO ASSOCIATION OE NORTH AMERICA, Inc. 1837 N. E. 49th Ave., Portland 13, Oregon Vol. 77 OCTOBER-DECEMBER 1965 Nos. 10-12 Central Office: Doris T.Connor, George Alan Connor (see address above) Esperanto Book Service, Williamsburg P.O. Box 315, Brooklyn 11, N.Y. Sustaining Board: Ralph H. Beard, Anonymous, C. C. Cummingsmith, S.M., GySgt. James C. Faughnan, Dr. Lee Min Han, W. F. Haygood, Jr., Austin Herschel, J. Archie Johnson, Jr., Edward Lindberg, Chas. A. Lyon, Bertha F. Sloan, Harold S. Sloan, Dr. Thomas B. Turner, Virgil Whanger. A NOTE ABOUT THIS SPECIAL ISSUE OF A. E. We send this special issue, "La Gramatika Karaktero de la Esperan- taj Radikoj" to all members at this time for two reasons. (1) Among our famed "Literatura Mondo" books it is an important trea- tise which has been out-of-print for some time now. Persistent demands for a reprint come to us from our more advanced members, and indeed from all parts of the world. Its author is the well-known authority on grammar in Esperanto, Dr. K. Kalocsay, who is co-author with G. War- inghien of the exhaustive 3-volume work, "Plena Gramatiko de Esper- anto." There is no more appropriate time to publish this reprint than now, since December 15th has long been set apart as "The Day of the Book," i.e. for the printing and buying of Esperanto books in honor of Dr. L. L. Zamenhof's birthday on that date. (2) Apart from the fact that we have long wanted to bring out a re- print of this important treatise, another impelling reason for doing so now is that serious illness in our family has, for some few months past, taken us away from our desks and work. These personal duties should end before the new year. Much excellent material has accumulated for the magazine, and plans for important analyses and surveys of the Es- peranto Movement, both at home and abroad, are in the making. You will want to receive these articles throughout the coming year. We trust you will understand the lateness of this issue, approve the worth of its contents, and heartily cooperate with us in plans for future regular publication for A.E. If you have not already done so, we ask that you send in your RENEWALS as soon as possible now, and await with us the important developments in the new year. As the old year draws to a close, we wish each and every member cordial greetings for the holidays: GO]AN KR1STNASK0N KA] PELICAN NOVAN ]ARON. Bildo sur kovrilo: Lignogravuro honore al la kreinto de nia lingvo, D-ro L. L. Zamenho/, pro La naskiĝtago, la 15-an de Decembro. Subscription $5, Single copy 500, Library sub. $2.50. Jarabono eksterlande por kalendara jaro: $2.50 aŭ egalvaloro. Gratis to Members of the EANA. Regular Membership in EANA - $5.00 per year. Patron - $10.00. Elementary or U.S. Students under 18 years - $4.00 per year. Sustaining Board - $3.00 or more per month. LA GRAMATIKA KARAKTERO DE LA ESPERANTAJ RADIKOJ (Teor/o kaj Praktiko) K. KALOCSAY La Prezidanto de la Esperanta Akademio entreprenis la redakton de la Oficiala Vortaro de Esperanto. Li in- tends en tin. vortaro marki ankaŭ la gramatikan karak- teron de la radikoj, signante, 6u ili estas substantivaj (s), adjektivaj (a), aŭ verbaj (v). Kontraŭ tiu utila kaj neoesa laborc leviĝis principaj kontraŭdiroj, kiuj rifuzas kaj volas refuti, ke en Espe- ranto la radikoj havas ian karakteron jam en si mem. Laŭ ili la radikoj estas senkarakteraj stumpoj, al kiuj la sencon kaj la karakteron donas sole la finajo. Per tio renoviĝas pri ĉi tiu demando la malnovaj, antaŭmilitaj diskutoj, kiujn estigis en la Akademio en 1911 la propono de de Saussure- Li prezentis tiam al la Akademio sian sistemon, baziĝantan sur la fiksitaj radik- karakteroj. La Akademio aranĝis enketon pri la temo. Malgraŭ ke la plimulto trovis la sistemon tre racia, konsekvenca kaj simetria, la Akademio ĝin ne akceptis; ĝi akceptis nur la principon de Neceso kaj Sufiĉo. (Ni vidos, ke tio estis tute mallogika, car sen la kompleta sistemo tiu prineipo havas nenian sencon). De tiam multaj okupiĝis pri la nature de Esperantaj radikoj. Kolowrat ellaboris sistemon sur la bazo de la radika senkaraktereco. Tiu sistemo estas tre konsekvenca kaj ĝusta en si mem, sed ne konformas al la Esperanta lingvouzo, necesigas formojn, kiuj ne ekzistas en la uzata lingvo. Kolowrat senembarasigis sin tiel, ke li permesis la uzatajn formojn, neregulajn laŭ lia sistemo. Nu, sistemo, laŭ kiu la tuta lingvo konsistas el permesataj pekoj, certe ne povas esti la valida sistemo de tiu lingvo. Hoveler-Cefeĉ akceptis duopan radikdividon: laŭ li ekzistas radikoj konkretaj kaj abstraktaj. Sed tiun siste- mon li ne ellaboris: li restis de la teoria principo. Kaj — se onl komplete ellaborus Han sistemon, oni venus al la derivsistemo de Ido, kiu baziĝas iur la sama duopa divido de la radikoj. La sistemo de de Saussure distingas tri ĉefajn radik- karakterojn: substantivan, adjeklivan kaj verban. fiiuj. kiuj post la milito detale okupiĝis pri la Esperanta vort- farado, esplorante ĝin en ĉiuj eroj, (Wiister, Minor, mi mem), plene akceptis la de-Saussure-an sistenion, trovis ĝin plene konforma al la lingvouzo, ed la sola ebla sis- temo aplikebla al nia lingvo. Kaj ĝin akoeptis pli-malpli konscie ankaŭ la verkistoj: en la nuna lingvo bone sent- iĝas la pliklariga, plifleksebliga influo de la sistemo, kiu, kiel diu bona teorio, havas ne nur idean, sed ankaŭ praktikan, evoluigan signifon. Kaj se oni ekzamenas la kontraŭopiniojn, oni vidas, ke ili aŭ temas pri detaloj sensignifaj (ofte diras per aliaj vortoj la samon), aŭ baziĝas sur iniskompreno au simpla nekompreno de la afero. Vere, estas strange, ke sistemo, kiun neniu refutis, des malpli povis anstataŭigi ĝis nun, kaj kiu ne nur kon- formiĝas al la lingvouzo en diuj siaj detaloj, sed ed direktas kaj influas ĝin, ĝis nun ne estas oficiale rekonita. Ties kaŭzo estas verŝajne, keoni ne konas tiun sistemon, kaj tial oni kredas ĝin komplikita, ne povas antaŭdiri la sekvojn de la akoepto, timas pri ŝanĝoj de lingvouzo sekve de ĝi ktp. Tial mi nun volus montri, ke nenio el tio estas vera. Nenia detalo en bona Esperanto kontraiidiras tiun sistemon, kiu estas simple la akravida konstato de la lingvaj faktoj diuvorte observeblaj. Nun ni vidu la sistemon mem. La sistemo La radikoj en Esperanto havas jam en si mem fik- sitan gramatikan karakteron: ekzistas radikoj substantivaj, adjektivaj kaj verbaj; nur malgranda parto estas sen- karaktera (konjunkcioj, prepozicioj ktp.). RIM. La adverbajn radikojn oni povas klasi al la adjektivaj, do ne estas nepre neoese distingi apartan klason adverban. El la radikoj, per la finajoj, oni formas vortojn. Ankau tiuj vorloj povas esti substantivaj, adjektivaj, verbaj, adverbaj. Sed, duni la radika karaktero estas rsenca aparlenajo de la radiko, neniain ŝanĝebla, la vorta karaktero dependas de ekstera elemento, de la algluita finajo, kiun oni povas ŝanĝi apud la sama radiko. Ekz-e>, A:ur estas radiko verba, kaj restas ĉiam tia, male kuri estas vorto verba, kuro estas vorto substantiva, kura estas vorto adjekliva. Adjektiveco aŭ verbeco de radiko do tute ne signifas, ke tiu radiko povas naski nur vorton adjektivan aŭ ver- ban! Gar la vortkarakteron donas nur la finajo laŭplaĉe ŝanĝebla, cia radiko povas naski ĉiakarakteran vorton, se ci tiu havas sencon. Per tio estiĝas du cefaj specoj de vorloj: 1) en la unua grupo la radiko kaj la vorto havas la saman gramatikan karakteron. Tiaj estas ekz-e martelo (substantiva radiko kun substantiva finajo), bela (adjektiva radiko kun adjektiva finajo), kuri (verba ra- diko kun verba finajo). Tiujn vortojn oni povas nomi samelementaj, car la karaktero de ĝiaj elementoj (radiko kaj finajo) estas la sama. La finajo do havas nenian vortfaran signifon, ĝi estas pleonasma- 2) en la dua grupo la karaktero de la radiko kaj de la finajo elstas malsatna. Tiaj estas ekz-^ marleli (substantiva radiko kun verba finajo), belo (ad- jektiva radiko kun substantiva finajo), kura (verba radiko kun adjekliva finajo). Tiujn vortojn oni povas nomi mal- snmulementaj, car la karaktero de ĝiaj elementoj (radiko kaj finajo) estas malsama. La finajo ĉe ili ne estas pleo- nasma: ĝi donas al la vorto tian karakteron, kian la radiko ne havas. La malsameco de tiuj du grupoj estas ne nur teoria: ĝie videntiĝas t uj, kiam oni volas ilin pluformi per finaja ŝanĝo, sed tiel, ke en la nova vorto restu entenata la tuta senco de la vorto antaŭa. Ni vidu ekzemplojn: a) martelo estas substantiva gamelementa vorto. Ni faru el ĝi vorton verban: marleli. Sufiĉis simple ŝanĝi la finajon. La nova vorto entenas la substantivan elemen- ton martel kaj aldonas per la verba finajo la sencon de ago. La senco de la nova vorto estas: agi per martelo. aa) marteli estas malsanielementa (substantiv-radika, verbfinaja) vorto. Ni faru el ĝi substantivon, kiu signas la nomon de la ago marteli- Jen ni ne povas simple ŝanĝi la finajon je -o, car per tio ni ricevus la nomon de ilo. Oni devas iel konservi la agan sencon, tar la radiko ĝin ne enhavas- Do oni devus diri marteli-o. Sed anstataŭe oni diras martelado: do ad estas la ekvivalento (parele- mento) de -i, kaj anstataŭas ĉi tiun antaŭ alia finajo. RIM. Se ni volas analogie formi el 6ati substan- tivon, kiu signas agon, ni ne bezonas meti ad. Ni simple ŝanĝas la finajon, kaj bato jam en si mem signifas agon, car la agan sencon, do la verbecon en- bavas la radiko mem! b) homo estas samelementa vorto (substantivradika, substantivfinaja). Ni faru el ĝi adjektivon kun kvalita senco. Sufiĉas simple ŝanĝi la finajon: homa. bb) homa estas malsanielementa vorto (substantiv- radika, adjektivfinaja). Ni faru el ĝi substantivon, kiu esprimas la nomon de la kvalito »homa«. Jen, ni ne povas simple ŝanĝi la finajon, car per tio ni ricevus la nomon de persono (homo). Oni devas iel konservi la sencon de la finajo: homa-o- Anstataŭe oni diras homeco: do ec estas la ekvivalento (parelemento) de -a kaj ansta- taŭas ĉi tiun antaŭ alia finajo. RIM. Se ni volas analogie formi el hela substan- tivon, kiu montras la nomon de la kvalito »ebla«, oni povas diri belo, car la kvalitan sencon, do la adjektiv- econ jam enhavas la radiko mem. Do: samelementaj vortoj estas pluformeblaj per simpla ŝanĝo de finajo. Malsamelementaj vortoj estas plu- formeblaj nur tiel, ke la elfalantan finajon oni anstataŭas per ties parelemento (la finajon -i per ad, la finajon -a per ec). Jen la sistemo. Kaj ĝia klarigo enhavas ankaŭ la pravigon de la radikkarakteroj: oe finaja pluformado oni devas nepre scii, ĉu temas pri vorto samelementa (tiam oni simple ŝanĝas la finajon), aŭ> malsamelementa (tiam oni aplikas parelementon); sed kion signifas sam- aŭ malsameliementeco? Identecon aŭ neidentecon inter la karakteroj de la radiko kaj de la finajo. Sekve — la radikoj devas havi propran karakteron. La elasteco de la sistemo Ĉi tiu sistemo estas senlime elasta. Tion oni plej bone povas montri esplorante la sencon kaj funkcion de la finajoj. i) La o-finajo signas tion, kion la lingvo- filozofio nomas ento. Pli simple oni povas diri, ke ĝi montras la nomon de io (konkretajo, abstraktajo, kvalito, ago). a) Ce la substantivaj radikoj, kiuj jam mem enbavas tiun noman signifon, ĝi estas pleonasma. Dom estas la nomo de konkretajo, do la sama kiel domo. b) La adjektivaj radikoj havas la signifon de karak- terizo, do ili ĉiam apartenas al ia koncepto, ĝin determi- nante. La o-finaĵo kvazaŭ liberigas ilin el tiu dependeco kaj nomas ilin absolute, sendepende de karakterizata ob- jekto. Tiu absoluta senco povas esti trispeca: i) abstrakta koncepto: la belo, la bonom la utilo; 2) ies kvalito en si mem: In belo (de virino), la bono (de konsilo), la utilo (de ago); ĉi-sence la lingvo plej ofte uzas eco: (beleco, boneco, utileco); 3) la konkreta manifestiĝo de io: beloj (de virino), malglatoj (de vojo), malfaciloj (de tasko); ĉi-sence la lingvo plej ofte uzas ajo (belajoj, malglat- ajoj, malfacilajoj); b) la konkreta manifestiĝo povus esti eĉ individua, do ĝi povus montri ankaŭ personon (belo = belulo); sed er: ago, kiu.. ., alia parto per: 18 kvalito, kiu..., do la ageCo (verbeco) aŭ kvaliteco (adjek- tiveco) de la radikoj estus markita eĉ pli evidente. 3) La tria eblo estus: difini ne radikojn (hom, bel, kur), sed vortojn (homo, bela, kuri) do ĉiam aldoni la respektivan finajon. Sed, tiam la malbenita logikulo ree povus demandi: kial oni uzas finaĵojn diver- sajn! Tiuj radikoj ja tamen devas diferenci, se ili pos- tulas malsamajn finajojnl /4) Fine la kvara eblo, kaj la lasta imag- ebla, estus difini la radikojn tute generate, kiel . »sim- bolon de komuna ideo« (Panel). Sed tio estus tre mal- facila lasko. Kiel oni difinu ekzemple la radikon bat tiamaniere, ke el la difino manku ĉia aludo al ago? Nu. eble tion tamen povus fari lingvistika genio. Sed per tio ni ricevus nur interesan lingvofilozofian klasadon de ideo- simboloj, sen ia praktika valoro. Se ekzemple el tajlor oni forigus ĉian aludon al persono (do al radika substan- tiveco), oni devus fabriki ion tian: radiko entenanta la ideon pri Yestfarado. Sed — la saman difinon devus havi ankaŭ kudr- Kaj la esperantisto, kiu dankus sian scion al tia vortaro, eble dirus: Tiu kudro laboras tre malbone, li tute fuŝis la tajloron de mia vesto. Jen, en la supraj kvar punktoj ni pruvis, ke tute ne estas eble difini la Esperantajn radikojn sen la mark- ado de la radikkarakteroj. Car estas ja tute egale, 6u tiu markado okazas senkaŝe per signoj, aŭ kaie per la grama- tika karaktero de la difinvortoj — la fakto estas la sama: la karakteroj ne povas esti nemarkitaj; same ne oe Espe- rantaj, kiel ce nacilingvaj difinoj. Do kiam la kontraŭuloj batalas kontraŭ tiuj kompat- indaj signoj, ili batalas kontrafi literoj. La esencon ili ne tuŝas. La demando estas nun, c"u tiu plumbatalo valo- ras Ik inkon. Konkludo Resumante la ci-suprajn pritraktojn, oni povas ne- refuteble eldiri, ke 1) La vortfara sistemo de de Saussure rezultigas vorfformojn kaj vorfsencojn, kiuj plene konformas al 19 la lingvo-uzo en ciuj ties detaloj kaj hava9 la samatl elastecon, kiel la lingvouzo; 2) inverse, la esploro de la lingvouzo kondukas rekte al la sistemo de de Saussure, baziĝanta sur la fiksitaj radik-karakteroj; tiu sistemo estas la sola valida sistemo aplikebla al nia lingvo; 3) tiu sistemo havas ne nur teorian, sed ankaŭ prak- tikan valoron; /1) ciuj teoriaj argumentoj kontraŭ tiu sistemo baz- iĝas sur miskomprenoj; 5) la sistemo estas Zamenhofa; 6) tute ne estas eble kunmeti radikaron sen la mark- ado de la radikkarakteroj: se la markadon oni ne faras per apartaj signoj, ĝi ekzistas kase ankaŭ sen tio en la difinoj. La Akademio do povas havi solan taskon: doni al tiu sistemo, kiu plene praviĝis durn 27 jaroj, sian ofi- cialan aprobon. POPULAR ESPERANTO BOOKS The Esperanto Book Service, of/icial book service of EANA, is fully equipped to supply ALL your book needs. Here are a few titles. Write to the address below for complete book lists. Place all your orders with the "Esperanto Book Service." ESPERANTO FOR BEGINNERS, Butler, easiest concise text, 28 p............... $ .15 THE ESPERANTO TEACHER, Stuttard, an excel low-cost textbook, 106 p...." 50 POPULARA LERNOLIBRO, Kokeny. LEARNER'S AID, Dodge, excel set 2 bits': Best easy graded Reader, and English Key & Guide to Grammar, 106 p. SET .70 ESSENTIAL ESPERANTO, Gething, good new standard textbook, 128 p..Cloth 2 50 STEP BY STEP IN ESPERANTO, Butler, easy «non-gram, method", 280 p. Cloth 1 85 ESPERANTO: THE WORLD INTERLANGUAGE, Connor-Solzbacher-Kao. best, "6-bks-in-l", history, textbook, reader, directory, 2 diets. 245 p.........Cloth 3 50 NIXON ESPERANTO VOCABULARY, Eng-Esp & Esp-Eng, beginner diet. 178 p. '.75 EDINBURGH DICTIONARY, Esp-Eng & Eng-Esp, best handy diet. 300 p..Cloth 1.50 MILLIDGE DICTIONARY, Esperanto-English, best BIG Esp-Eng, 509 p...Cloth 2.50 FULCHER & LONG DICT, English-Esperanto, best BIG Eng-Esp, 352 p..Cloth 3.35 PLENA VORTARO DE ESP, all-Esp, with 'Suplemento', complete, 584 p..Cloth 4.35 TALKING YOUR WAY AROUND THE WORLD, Pro/. Pet, account in Eng, 224 p. .50 ONE LANGUAGE FOR THE WORLD, Prof. Pet, "how to achieve it", 307 p.Cloth 5.00 WORLD'S CHIEF LANGUAGES, Prof. Pei, all langs, incl. Esp. 663 p.....Cloth 6.75 SAY IT IN ESPERANTO, Connor, Eng & Esp, 1000 modern Esp phrases, 160 p. .75 NAŬL1NGVA ETIMOLOG1A LEKSIKONO. Bastien, Esp & 8 langs, 334 p..Cloth 2.35 FUNDAMENTA KRESTOMATIO, Zamenhof. basic Esp vol, 442 p....Deluxe BD 3.50 LINGVO KAJ VIVO. Waringhien, "Esperantologiaj Eseoj", must, 452 p....Cloth 4.80 PLANLINGVAJ PROBLEMOJ. Gilbert, compares Esp. with "projects", 100 p.. 1.25 ORA LIBRO DE ESP. MOVADO, richly Uust. bk of 1st 50 yrs of Esp, 240 p.... 1.75 ESPERANTISMO, Braga, Esp miscellany, topics in best Esp style, 32 p..........25 VIVO DE ZAMENHOF, Privat, remarkable story of his life, ilust, 133 p...Cloth 1.15 LA SANKTA BIBLIO, "The best reader", bound in art vellum, 996 p.......Cloth 2.50 ESPERO INTERNACIA, 240 religious songs, full music notes, 230 p..Card BD .75 KARLO, Privat, very popular easy first reader, life of young man, 47 p...........30 ESPERANTO-SORTIMENTO, good reading at low cost, 5 books, reg. 30c each: Akrobato, Blanche, Arĝenta Akvo, Miserere, Thais, Rozujo, over 200 p........ 1.00 TRI HOMOJ EN BOATO, Jerome, popular, easy, amusing, big novel, 258 p...... 1.50 PROVERBARO ESPERANTA, Zamenhof, with a full analytical index, 167 p..„ 1.70 MARIA KAJ LA GRUPO, Emba, excel orig novel re Marie & Esp Club, 172 p... .85 MUZIK-NOTOJ, Baghy & Kalocsay, 10 songs, words & music complete, 34 p... .35 ROMAJ ELEGIOJ 6> LA TAGLIBRO, Goethe (Kalocsay), amatory poems, 80 p.. .65 SVISA ANTOLOGIO, ed. Bauer, from 4 langs, top best anthology, BIG 540 p... 3.95 AMD EN LA JARO DEKMIL. Elola, novel, love's hidden power, 351 p....Bound 1.25 ANSTATAŬA EDZINO. Maxwell, novel, love intrique & escape, 212 p....Bound 1.15 ALASKA STAFETO (& Kaptita/ de la Glacirokoj), Omelka, excel, 96 p....Cloth 1. 15 GOSTA BERLING, LagerlSf, exciting famed Swedish classic, 552 p........Cloth 3.50 LA MARVIRINETO, Andersen's fairy tale, deluxe ilust LARGE, 78 big p.Cloth 2.40 LA VERDA RAKETO, Forge, 9 orig novels, some re Esperanto, 150 p.....Cloth 2.40 PORINFANA SERIO, 10 most beautiful illust. children's books, each 16 p...... 2.50 SET OF 20 RARE KEYS, unique large rare set of 20 different languages......... 3.00 YEARLY COLLECTIONS "AMERIKA ESPERANTISTO", complete, beginning 1944 to and including 1961 (except'48 and '59). Choose any 1 year, $1.50; 3 or more years, ea. XI.00; ALL 16 years complete since publication began, ea. 75c (only 112 for-ALL). Magazines shipped fr. EANA office, Portland__12.00 ENAMEL GREEN STAR, Esperanto insignia — button, brooch or tie pin, each.. .50 INDIAN BEAD STAR, truly a real 'jewel', orig $1, 1 1/4" dia, safety catch......85 ESPERANTO PENNANT, quality felt with Star & "Esperanto", 9" long 4" base .30 Esperanto Book Service, Williamsburg P.O. Box 315, Brooklyn, New York 11211 "SAY IT IN ESPERANTO" by G. Alan and Doris T. Connor Tells You What to Say and How to Say it! You'll be delighted by the ease with which you'll immediately be saying whole phrases in Esperanto. Practice ordering meals, renting rooms, driving a car, going to a doctor, going shopping, etc., by using this handy manual. 5 Va x 3 Vi in. for purse or pocket. Over 1000 phrases, many never before translated into Es- peranto. A complete index with unique numbering system so that you find the phrase you want instantly. A quality product with strong covers and sewn back. A guide to conversation, with summary of grammar. Useful in Esperanto courses. It is a thoughtful, useful gift for friends, too! Those who receive it will find much interest in learning to say useful phrases in Esperanto; and will want to go on to a mastery of the interlanguage. Order them in quantity! Price only 75