Digitized by VjOOQlC AMERIKA ESPERANTISTO OFFICIAL ORGAN o/ The Esperanto Association of North America, Inc. a propaganda organization for the furtherance of the study and use of the International Auxiliary Language, Esperanto. Yearly Memberships: Regular $1.00? Contributing $3.00: Sustaining $10.00; Life Members $100. CO-EDITORS: NORMAN W. FROST H. M. SCOTT MRS. I. M. HORN CLUB DIRECTORY L. D. Stockton, This department is conducted solely for the benefit of our organized groups through- out the country. It furnishes a means of keeping in close touch with the work in other cities, for the exchange of ideas and helpful suggestions, and for the formation of valuable friendships in a united field of endeavor. __ BERKELEY, CALIF. Berkeleya Esperanto Rondo.—Classes Monday and Tuesday evenings at 8.00.—Meetings Thursday evenings at 2508 Vine St Address Vinton Smith, 530 62nd St, Oakland, Calif. OAKLAND, CALIF. Oakland Esperanta-Rondo; Bibliotekisto, 420 15th St SAN FRANCISCO, CALIF. San Francisco Esperanto Rondo; meets second Monday eve., 414 Mason St., Santa Clara Hall. F-ino Evelyn M. Rosher, 125a Beulah St Kalifornia Esperantiata Rondaro meets first Tuesday evenings, Room 121 Chronicle Bldg., San Francisco. M. D. Van Sloun, Secy., 946 Central Ave. ' MONTREAL, CANADA. Montreal Esperanto Association meets each Tuesday and Thursday at 8.15 P. M. in Room 13, The Tooke Bldg., Sec, Miss E. Strachan. Esperanto meetings every Saturday evening. at 8 P. M. at 20 Selkirk Ave. ALL are welcome. TORONTO, CANADA. The Toronto Esperanto Club meets every Sat- urday at 7. P. M. at the Friends' Meeting House, cor. Maitland & Tarvis Sts. . Sec.E. M. Gundy, 173 Spadina Road. WASHINGTON, D. C. La Kabea Esperanta Klubo meets every Wed- nesday, at. 8.30 P. M., at the Thompson School, Xltth and L Sts., N. W. Kolumbia Esperanto Unuiĝo. Public meet- ing third Wednesday of each month, 8.30 P. M.. Xllth and L Sts., N. W. Free class at 7.30 P. M. every Wednesday, same address. CHICAGO ILLS. La Gradata Esperanto-Societo, Dvorak Park. Jaroslov Sobehrad.. Sec'y. 1116 W. 19th Place. La Esp. Oficejo. 1669 Blue Island Ave. Kunvenas 2an kaj 4an sab. ciumonate. 19 BOSTON, MASS. Boston Esp. Soc. 507 Pierce Bldg., Copley Sq. Meets Tues., 7 P.M. Miss A. Patten, Sec. WORCESTER, MASS. Worcester County Esperanto Society. Business Institute, every Friday, 8.00 P.M. PORTLAND, ME. Portland Esperanto Society, Miss Emma Sanborn, Sec'y, 16 Conant St Groups are listed for 12 issues of the maga- zine, at a cost of only 25 cents for the two- line insertion. Extra lines are 10 cents each additional. The heading,—name of city or town—it inserted free. This matter warrants the immediate attention of every club secre- tary. Group Charter—$1.00. DETROIT. MICH. Detroit Esperanto Office, 507 Breitmeyer Bldg., open daily. Library at disposal of everybody daily, 7 A.M-9P.M.. except Tues. and Fri. Classes meet Tues. and Fri., 8.10 P.M. La Pola Esperanto Asocio, 1507 E. Canfield Ave. B. Lendo, Set 3596—29th St. HEBRON, NEBRASKA. La Hebrona Grupo kunvenas 6iun Jafldon 8 P.M., 660 Olive Ave., ka] eiun Dimanĉon 10 A.M., 500 Olive Ave. Roland Jeffery. Pres., Harry Hogrefe, Vice-Pres. HOBOKEN, N. J. "I.O.O.F. Esperanto Club No. 1 of Greater N.Y." meets every Tuesday at 8.30 P.M. in 61 First St, 3rd Floor West All welcome. Pres.. Mrs. M. O. Haugland; Sec'y Wm. Preusse: Instructor, A. Mendelson. Address all communications to the secretary at above address. , NEW YORK CITY, N. Y. The New York Esperanto Society, Miss L. F. Stoeppler, Sec, 105 West 94th St. The Barĉo, or Esperanto Supper, is held on the third Friday of each month 6.45 P. M. In- formation from the Secretary. La dimanca kunveno, al klu Siuj estas bon- venaj, okazas je la tria horo, posttagmeze. ĉiun dimanĉon, ĉe la loftejo de S-ro Josenh Silbernik, 229 East 18th St., Manhattan. CLEVELAND, OHIO. La Zamenhofa Klubo; S. Kozminskl. Sek., 3406 Meyer Ave. ERIE, PA. La Pola Students Socleto, Prof. E. Bobrowski, inĝ., St. John Kanty College eldonas Va-jaran ĵurnalon, "La Studento," Jara abono $1.00. PHILADELPHIA, PA. Phils. Esp. Soc. Miss Marie Knowlan, cor. Sec, 1420 18th St. Meets 4th Fri., Hotel Hanover, 12th and Arch Sts. Rondeto de Litovaj Esperantisto), 2833 Livingston St Esperanta stelo de Polujo.. Sekr., S. Zysk. Kunvenas mardon vespere inter 8-10 h., 507 N. York Ave. 19 PITTSBURGH, PA. Esperanto Sec, Academy of Science and Art J. D. Hailman, Sec, 310 S. Lang Ave. Fri- days, 8 P. M. MILWAUKEE, WISC. Hesperus Esperantists. S-ino B. H. Kerner, Sek., 629 Summit A v., 3d Tuesdays, 8 P.M. 1* inoglp Amerika Esperantisto American Esperantist WEST NEWTON 65, MASS. Entered as second-class matter May 15, 1913, at the Postofhce at West Newton Station, Boston, Mass., under the Act of March 3, 1879. A true translation of the non-English portion of this magazine filed with the Post- master, Boston, Mass. Every article in this magazine (unless expressly excepted) may be translated or re- printed without further permission. One Dollar a Year. Single Copy Ten Cents. Po Dudek Respond-Kuponoj aŭ Du Spesmiloj (Oraj) Jare. Published Monthly by THE ESPERANTO ASSOCIATION OF NORTH AMERICA The Esperanto Office, Pierce Bldg., Copley Sq., Boston, Mass., Usono. Vol. 27 April, 1921 No. 6 E. A. N. A. Congress—July 12th to 16th—Hotel VENDOME Mornings, business sessions; afternoons, historical excursions. Tuesday—Committees meet, evening, reception by Boston Club. Wednesday Eve.—Propaganad Meeting, Boston Public Library. Thursday—Spertularo Day. Friday—Banquet in evening. Saturday—Plymouth, Pageant in evening. Sunday—Services in a Boston Meeting-house. (All Esperantists are invited to Barĉo at Boston Club, April 30, to elaborate this program.) LATE NEWS The International Red Cross Congress just held at Geneva, has voted that Esperanto shall be learned by all the national Red Cross societies, for use in their international congresses. —BE UP TO DATE— 1921 Esperanto Calendar blotters at 2 for 5 c, 100 for $1.00 Let here be no public writing desk without one! A Great Time Saver — Good Quality — Best of Propaganda {Hereafter the wholesale price of this number will be 12 for $1.00.] Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO THE VOCABULARY. Before consulting this vocabulary read carefully the paragraph about the formation of words on page 7. Whenever you wish to decipher a letter or anything written in the Esperanto language, nothing own |a required but this vocabulary, which contains all the words of the Universal!! Vortaro of Dr. Zamenhof, with the exception of a few rarely used zoological and botanical names of latin origin, and a small number of words taken from the English language and being of international usage and significance (such ae lokomotiV, talent, horizontal', &c.) It contains altogether 1891 words. Whenever the explanation of a root is not quite clear, or where more details seem desirable, you are referred to the page in the grammar. Practice will, however, show that you will hardly ever require to make use of 1 his. Abbreviations: n.="noun; tr.= transitive; i.itr.=in- transitive: t. = termination ; e. = ending; d. or den. = denotes; (s.p. 6), (p. 6), or (6) = see page 6. alto alaŭd" lark (bird) all' other almenau at leant almas' alms aJf high altera, alternate alud" allude alumet match am'love ((Inciter) amae' crowd, maaa ambaŭboth ambos anvil arnal' starch amis' friend ampleka extent amuf amuse an' d. member (p.5) anas' duck angtl' eel arigul' corner, angel angel (angle a t. ot adj. (p. 1) abar abbot abel' bee abi' fir [(journal) abon' subscribe acer* maple acid' acid, sour aoof buy ad' d. duration. (6) adlaŭ good-bye admlr admire admon' admonish ador adore aduir to commit aer" air [adultery atabl affable, kind af ekt tobeaffected afer* affair, busi- ness matter afrank' frank a «ef act [letter agl' eagle agord' tunefinstr.) agrabl' agreeable as* age ajl' garlic ajn' ever; ktu who kiu ajn whoever aĵ* d. concrete ideas (p. 6) akcef to hasten akcanr accent [tr. akcepf accept, welcome akolpltr* hawk aklr acquire akn' pimple [pany akompan' accom- akr* sharp [per akrid' grass-hop- aka'^axle [man akuŝ' deliver a wo- akv' water soul also aŭ yet, still antcr* anchor anono* announce nnaer noose [ot anntatau instead ante of pre., part. act. (p. 4) antau before antlkv* old (hist.) apart/ separate, adj. spartan' belong apsnaŭ scarcely aper" appear apoa/ lean (vb.) April'April sprats' approve apod near, by ar d. collection (6) nrane spider mrV tree artV bow, fiddle arda* heron artier/ slate argil' clay arftent silver ark/ arch, bow art* art artlflk/ cunning artta/ joint [!p. 4) as e. of prea. tense ate. of pr. part. pas. ataM'attack [(4) atamy attempt 818110/ wait, expect stent attentive atesf attest certify attng/ attain, ar- tituttrump (rive at ad or, aŭ..aU either.,or Bud* hear August August auskult listen aŭtun/ autumn at grandfather avar covetous avef hazel nut avert oats avantur'adventure avert warn [for avid* covet, eager azen' ass, donkey azot nitrogen B babll chatter banter trifle bal/ bake bala' sweep balanc sway. swine;, (tr.) balbtrt summer bsjdaŭ soon bsJen' whale ban' bathe (tr.) bant bow (of nbb.) bapt baptize bar bar, obstruct barmkt struggle barb' beard barblr' barber bare) keg;, barrel bask coat Uil baa ton stick bat beat batat fight bed' bed (garden) bfJdaŭr pity, re- bel/ beak [gret bo/ beautiful, fine bon' bless bonk' bench ber' berry boot beast, animal 10 but7 toad bukl' ringlet, curl bul' clod, ball bulb' bulb, onton bulk' roll (bread) burd" drone (ins.) bura/ citizen burĝon' bud bua' mouth buteri butler butik' shop buton' button COd' to yield cejan' cornflower C6l' aim, object eend cent (coin) cent hundred Cerb' brain, mind cert certain, sure cerV deer [ing COter' rest.remain- clfer' cypher, nu- Clgar' cigar [meral Clgared' cigarette Clgn' swan clkonl stork Cim' bug Cindr' ash, cinder Clr' shoe-polish Cirkonstanc' cir- cumstance clrkuler' circular Clf cite, mention citron' lemon COl' inch oagren' grieve (tr.) ĉambr' room Can'cock (of a gun) cap/ cap dapel' hat 6apltr/ chapter car for, because darlatan' charla- ĉarrn' charm [tan ĉarnlr' hinge ĉarpent'carpentry ĉas' hunt, chase cast chaste oe at, with dot chief ĉemiz' shirt 6en' chain deriz' cherry oerk' coffin oerp' draw (from any source) Cee'cease, desist deval horse ĈI d. proximity: tie there, tie £i here dia every (kind) clam always CiOeverywherefner Ciel in every man- did' heaven, sky dies everybody's 6lf crumple, crease offon' rag dlkan' chicanery dlO everything, all diom all of it [out clrkau round, ab- 6lU each, every one diz7 chisel, carve dj' d. masc. affect. diminutives (p. 6) 6u whether; asks a question D da is used instead of de after words II ex p resting weight or mea- sure : funfo da viando a pound of meat daktil' date (fruit) danr/ dance dand' dandy danger* danger dank* thank dat date (time) dadr* endure, last da of, from, with pass. part, by dee becoming Deoembr Dec'ber deold' decide (tr.) defilfr* decypher dedlf dedicate defend1 defend degel' thaw dejor* be on duty dek ten dekllV slope deketr* right-hand dellr be delirious demand' ask dans' dense, close dent* tooth denuno/ denounce depend* depend dee the (ju.. das) the. . the)_ deaagn' design dotal' detail detru' destroy dev* must, dex/ig compel deviz*device,motto dezerf( the) desert dezir* desire, wish DC God dlabl'deva debauchery dlfsfc-f to damage direrwne differ dlfln/ define, des- dlg/ dike [tine dlh/ thick, stout dlkt dictate diligent Sunday tiir* say, tell dliwkf direct, steer die" d. separ (p. 5) dlakonf discount dlspon' dispose dlspuf dispute dlstlng/distinguish dletr* distract divan'divine, guess divers' various, di- dlvlir divide [verse do then.according- doff sweet (ly dolor pain, ache donf house domsJj/(itisa)pity don' give [sent denao' make pre- doriof coddle dorm' sleep donf thorn dors/ (the) back dot* dowry draff woolen cloth dnuV thrash dree/ train (anim.) drink drink (in ex- drog/ drug [cess dron' drown, sink du two dub' doubt dukduke [whilst dum'during, while, diuig/hire(scrvant) a t ot adv. (p. >) Oben'even.Bmooth Obl'd. possibility (6) Stid. abst. idea. (6) vt even (adv.) edir edify Oduk educate, rear adz* husband efektlv'real,actual ef Ik have effect 88/ d. increase (p.6) egal' equal en echo •1 d. place allot- ted to (6) ek d. sudden or beginningact (5) eka* ex- (who has been) eksoit/excite ekskurs/ trip eksned' dispatch ekster outside eksterm'crush out ekstrem' extreme akzainan' examine ekzempf example ekzero exercise ekzll' banish ekzisf exist [mong el out of, from a- elefanf elephant elekf choose [(6) am* d, propensity embalms* puzzle embtisk ambush enigm'puzzlejtake antrepren' under- enu' be wearied envi' envy tr* d. unit (p. 6) I eimf error, mistake 12 betul' birch (tree) bezon' need, want blen' goods, estate Mar'beer bind* bind (books) bird* bird blank white blek cry (of beasts) blind' blind blond' fair(of hair) blov* blow bill' blue [triage(5) DO' d. relat. by mar- boat boat bOl' bark (dog's) bel' boil (intr.) ban' good bef bore (tr.) bord* shore, bank border border hem bor»/ bourse, ex- bef boot [change botet bottle boV ox brak arm branf bream brant" branch brand" brandy (prod, of still) braatk cabbage brat shelf brio/ bridle brik brick bill' shine (intr.) brod* embroider breg/ scald bras' brush bru' noise brul' burn (intr.) bran' brown brast chest, breast brat brute, cattle bub* bid, urchin bud* slaughter art nae* hedgehog ermlt hermit srp' harrow eecepf except eekadr squadron esper* hope esplor* explore ssprim' express est be (verb aux.) estim' esteem estlna/ extinguish estr" d. chief (p. 6) esafod scaffold et d.dixninution (6) etag" story (ot house) stend" extend (tr.) stem' eternal evtt avoid azok pike (fish) F fab* bean fabol' tale, story fabl' fable fabrik factory faoll' easy fadSff thread fag* beech-tree fajf whistle fajl' file (tool) fair* fire fak compartment fakt fact f aktur* invoice far fall [grass falo' mow, cut fald' fold falk falcon fals' falsify Tarn' fame, rumour famill' family fand* cast, melt fantom' ghost Digiti zedbyGOQgle AMERIKA ESPERANTISTO far' do, mate farina/ pharynx farm take on lease farf be (well or un- iaxial' flour (well) far*/ bundle fast' fast (vb.) faŭk' jaws, fully favor' favour fazan' pheasant fanr- fever FabnaurTebruary fee' lees, sediment fe'ln' fairy far hide, fleece fell* happy, lucky fehY felt femur- thigh femfsplit, rive (tr.) faneatr window ffer' iron ferdek deck (ship) farm' shut, close fervor' zeal feat' festival fasten banquet flantV betrothed flbr' fibre fhf to rely upon floor faithful flat'proud flflf ug" [present flgur' image, re- flf son flllir fern fin' end, finish (tr.) flnjrr' finger firnf* firm fnVfish flam' flame flank' side, flank flat' smell (tr.) flat/ flatter flaV yellow IT d. instrument (6) III they, them Ifumln illuminate tmasC imagine InsJx imitate Import empire Impllk' entangle Imprna/impression felt, influence hV d. feminines (6) Inoft- provoke, in- cite, tease hut d. worthy of (6) Indlgn' indignant todulg/ tobeindul- Infan child [gent tnfekt/ infect Infer' hell infill" influence hur/d. holder (p. 6) rntofat" inicjate klk" ink bikfln" inclined to htse+rt insect Irratar ensnare Irnrtlg" instigate nvstru/ teach Inaul' island Ineultinsult, abuse ntt past part. act. Intone' intend [(4) Inter between, among Irnnree interest Intern'inncr.inside Inteet intestine trrtrtg" to plot Invtr invite la some-, anything lam a little, some. W go [rather fa d. past tense (4) art d. profession! 6) ltd. past part. p.(4) flay nurse (the flea*" bend [sick fills/ patch flirt flit, flirt flok/ flake flor" flower fins'raft flu" flow Aug/fly (vb.) fluid" fluid flut flute fair" fair (subst) faj" timet threetimes fojrf hay [tec) fok" seal (animal) foil' leaf, sheet fond found, start font spring, fount fontnlt' fountain for forth, out.away forges' forget fork" forge, smithy fork' fork form' shape formlk/ ant fom'stove.lutnace fort strength fortlk/ strong (to foe/ dig (resist) foot post, stake frag/ strawberry fray spawn Irak/ dress coat frakas/ shatter frakaan/ ash [son f ram aeon freema- f rajnb' raspberry framY-qfo sweets, dainties frand/ fringe frap" hit, strike frat brother fraŭr bachelor •3 lu some-, anyone Izof isolate J L of the plural (a) Ja in fact Jak/ jacket Jam already Januar" January jar" year Ja indefinite pre- position (a) ' ' "llo! fremd foreign f rener/ crazy, mad ffrae* fresh, aew frlpoa' rogue friz/ dress (hair) franuufch froet frost fret rub fro/ early fnrgllsg' rook frukt fruit fruat forehead ftfr/ phthisis fulg/ soot fulnt lightning funt smoke fondbottomration fimdansmtfound- ftinnor' funeral funet funnel fling/ mushroom firntpound Turing/ forage furjaz/rage flMT bungle flit foot (measure) 5kt*tr ly, merry gain, earn gar .gall g-akMY rubber-shoe gamaf gaiter gant glove [tee gorantr guaran- gartf shear, shock ganf gniard [gle 'rinse, gar- garntr ga*T gaa ga» gaatgueet gazer newspaper ga* d. both sexes (j) starwraT .genera (military) gant tribe garni' knee gnat gesture glaoffce glad to iron glan acorn guvs' glass, tumbler glat smooth gtoV sword gilt glide, slide gleg globe glee' glory ghi' glue glut swallow (vb.) gora" throat grant graceful grad degree graf earl, count grajn' a grain, pip grand great, tall gran' fat grat scratch [late gratul' congratu- grav' important graved pregnant giavur' engrave gran' grain, corn grf gruel grlfar slatependl glU'cricket (insect) grind to grate gelt grey [(intr.) grad gooseberry gru/ crane (bird) gruff group guaV tar Tage gum' gum, mucil- gurd barrel organ gust taste gut drop, drip guvent'-tsf mo, go- verness [itary) gvardl guard (mu- gsld to guide .the Jen behold! ryes -des the Jug yoke Jugland walnut Jug judge Jug itch Jug July Jun' young Jung to couple, harness Junl' June Jup' petticoat skirt justjust, righteous Juvar jewel Ĵ ĵalur/ jealous jaŭd Thursday Set throw utigt juggle utswear [mom'nt Jus just, at the very K kail' nap kadr frame kadug frail kaf coffee kag cage ' ' " hitch tf» •5 kaj and [ered book ta^y cum) l*& D*SeV?fc a»a*«»l' beaver kajut cabin,-hut kaj, hide (vb > £Er 53&P«» katoTcatarrh Wur^^^^ kavWrastx. £v,rnaTcavh°"OW ir.ai.Ajm' «*.«». «WWII cavern luvnm'lxUofex-ll»,^^-» kelg some, several ,,__„., c 1»™ kalnar' waiter earn.? fxZUll kern' kernel toreatcamera kest, cheBt box IsavrcaM kla what kind of EsrntJ.ir.ndre. KS*"^" SSff £L„ fi„h WO what (thing) S-ElinrLSrWom how much £e/ 1, 5 Ccancerkls' kiss ***■» .capaMe „„,„, &,honl ( j change kamel camel clear, plain Mad class, sort Mad key (piano) Mar' educated bend, incline kapel' chapel kapr' goat kaprio whim kapt catch kar dear kevfnif"^»»»* «"« trou- Klrf mLi, «W sluice [ble £ZL^L~. naV boy £Er~t£? iotag to knead EUd ^rffi,ii koboldgoblin,imp Ejrr^^nTiVsn' koja' wedge karr card, map , -f, _p kartell cardboard "EL.°K? had cash box JS*15P kaeerof stewpan gLgg*. . _ ■meg '--'-—' ■•■»■■ sausage kaag hehnat- kOlag coUeague A ^ Q ĝtVtUn' garden frxtm' groan ^Ml' incommode fteneraT general ftWitir polite [adj. B wHTti germ A*1 it finy hump ftlraf giraffe gi« until, as far as ĝof joy, glad ĝif enjoy gutf exact, right H ha ah hajl' hail halr/tochop [hall hal' great room, haladst bad exhala- tion half stop (intr.) haf hair hard' harden hating/ herring harp' harp [less) haŭf skin, (hair- haf have [hour haven' port, har- hedef ivy hejm' home hejt heat (vb.) hel' clear, glaring help' help hepaf liver herb' grass " "ecTinherit "0* hero hleraŭ yesterday »4 kolekf collect koler' angry kolomb dove kolon' column kolor' colour kol'um' collar kom' comma komb' comb [tr. komeno'commence komero' trade komfort comfort komlsl'commi ssion komitaf commit- korrtrz' clerk ftee komod chest of drawers kom par compare kompat to pity komplef obliging- ness kom post' set(type) kompren' under- stand komun' common kon' know (be ac- quainted with) ko n damn co nd cm n kondiĉ stipulation konduk'to conduct kondut to behave konfld' to trust konfuz to confuse konk' shell [infer konklud conclude, konkur' compete konkurs'enter into competition [ous konsct be consci- konserv' preserve konsil to advise konsol console konstaf to state, establish (a fact] kon stern amaze 3 hlpokrlf feign hirud' leech [(hird) hlrunif swallow histiik' porcupine ho! oh I hodiaŭ to-day hok hook horn' man honest honest honor" honour hont' shame hor* hour horde/ barley hoiiOeV clock, w'tch hostf sacred host huf hoof hum!I' humble humor' humour, hund dog [temper haos/ chaos heml' chemical hlmer' chimera holer' cholera hor' chorus, choir 1 t. of infinitive (4) la some (any) kind ial for some (any) cause, reason lam at some (any) time, ever, once id* d. descend of (o) Ide' idea le some-anywhere lei some- anyhow fee some- anyone's Ifi/ d. causing to be >■ 6) lg d. becoming (6) konetru to build kontant'eash down kontof office com.) kontraŭ against konven' to suit, be- fitting konvink convince kor' heart korb basket kord' cord (music) korekf to correct kork cork korn' horn korp' body korf court, yard kOrV raven kosf cost, price kof dirt koton' cotton kOturn'quail (bird kof to brood koverf envelope kovr" cover krad' spit (saliva) krad' grate krajon pencil kramp' clamp kran' tap, spigot kranl' skull kravaf cravat kre' create kred' believe krem' cream [wild kreri horse-radish kresk' grow, in- kret chalk [crease kref burst (intr.) krt' cry, shout kribr' "sieve krlm' crime kripl' crippled [to kroo'hook to, cling krom besides, in addition to 16 Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO Al la Spirito de la Patroj Pilgrimantaj 1 Gov. Coolidge, Plymouth, Dec. 31, 1920 Antaŭ hodiaŭ tricent jarojn la PilgrimantoJ de la "Mayflower" fine alteriĝis ĉe la Stonego de Plymouth. Ne nur el la marbordoj de la Malnova Mondo ili venis. Vane oni serĉus tra konataj landkartoj kaj historio por eltrovi devenon ilian. Hi velveturis el la nescieblo. Inter ili estis malmulte da postsigno de vivaj vantajoj. Ili venis ne portante nobelecajn or- denojn. Idoj ili estis, ne de la fortuno sed de la malfeliĉeco. Persekutado, ne prefero, ĉi tien ilin kondukis. Tamen, tiu estis persek- utado kiu kontentigis iliajn severajn mensojn. Malmulte ili ŝatis titolojn, eĉ malpli la terajn havajojn, sed pro ideo ili volus morti. Mezuritaj per la homaj normoj de ilia epo- ko, ili estis la malgranduloj de la mondo. Mezuritaj per postaj elfaroj ili estis la potenc- uloj. Ill venis ŝajne malfortaj kaj persekut- itaj, forĵetitaj, malŝatataj—malgrava aro, sed vere forta kaj sendependa, potenca aro, kiun la mondo ne meritis, destinita liberigi la hom- aron. Nenia estro iam sian armeon kondukis al tla venko. La rangon ili ne taksis, tamen de_ ili homoj elserĉas sian devenon kvazaŭ de rega familiaro. Povoj ne homregataj estis aranĝintaj ilian malvolan vojon. Dum ilia surteriĝo, dia gard- anto, de stato pli mala It a, pli proksima al la naturo ol ili mem, ilin bonvenigis per ilia pro- pra lingvo. Ili venis serĉante nur teran viv- Iokon, "sed suprenlevis siajn okulojn al la ĉielo, plej kara lando sia." skribis Koloniestro Bradford, "kie Dio estas preparinta urbegon por ili." Sur tiu daŭra fido estas fondita 1m- perio eĉ pli grandioza ol iliaj sonĝoj pri ĉielo mem. Meze de la soleco ili starigis fajrejon kaj altaron; la hejmon kaj la preĝejon. Ili eltiris siajn vivrimedojn el la tero portante armilojn. Portante armilojn ili are kunvenis por fari adoron al Dio Ciopova. Sed ili sin armis por ke ili povu pace serĉi dian gvidadon al virto; ne ke ili povu perforte venki, sed ke ili povu juston fari eĉ kvankam ili pereus. Kia kreskado materia kaj spirita, alvenis al tiu areto dum tricent jaroj, tion la tuta mon- do bone scias. Neniu simila aro iam tiom grande influis la homaran historion Civiliza- cio estas sanktiginta ilian surteriĝejon. Al la Commonwealth de Massachusetts estas kon- fidita la gardado de tiu sanktejo. Al ni estas veninta la valorega heredajo. Ĝi estos kon- servata tia kia ĝi estis kreata aŭ ĝi pereos; ne kun monda fiereco, sed kun ĉiela idealismo. La ŝtonego de Plymouth signas nek kom- encon nek finon. Ci signas malkaŝon de tio kio estas senkomenca kaj senfina, celo bril- anta tra la eterneco kun arda lumo, ne mal- heligita eĉ per homaj neperfektajoj, kaj kiel redono, responda celo, de tiuj kau: malkon- ante, malestimante ĉion alian, ĉi tien velvet- uris nur por elserĉi vojon por la senmorta animo. El Union Bulletin tradukis Roger Goodland. Gov. Coolidge's Tribute to the Spirit of the Pilgrim Fathers Three centuries ago today the Pilgrims of the Mayflower made final landing at Plymouth Rock. They came not merely from the shores of the Old World It will be in vain to search among recorded maps and history for their origin. They sailed up out of the infinite. There was among them small trace of the vanities of life. They came undecked with orders of nobility. They were not children of fortune but of tribulation. Persecution, not preference, brought them hither. But it was a persecution in which they found a stern sat- isfaction. They cared little for titles, still less for the goods of this earth, but for an idea they would die. Measured by the standards of men of their time they were the humble of the earth. Measured by later accomplishments they were the mighty. In appearance weak and perse- cuted they came, rejected, despised, an insig- nificant band, in reality strong and independ- ent, a mighty host, of whom the world was not worthy, destined to free mankind. No captain ever led his forces to such a conquest. Ob- livious to rank, yet men trace to them their lineage as to a royal house. Forces not ruled by man had laid their unwilling course. As they landed, a sentinel of Providence, humbler, nearer to nature than themselves, welcomed them in their own tongue. They came seeking an abiding place only on earth, "but lifted up their eyes to heaven, their dearest country," says Governor Bradford, "where God hath prepared for them a city." On that abiding faith has been reared an empire magnificent beyond their dreams of paradise. Amid the solitude they set up hearthstone and altar; the home and the church. With arms in their hands they wrung from the soil their bread. With arms they gathered in the congregation to worship Almighty God. But they were armed that, in peace, they might seek divine guidance in righteousness, not that they might prevail by force, but that they might do right though they perished. What an increase, material and spiritual, 300 years has brought that little company is known to all the earth. No like body ever cast so great an influence on human history. Civilization has made of their landing place a shrine. Unto the Commonwealth of Massa- chusetts has been intrusted the keeping of that shrine. To her has come the precious heri- tage. It will be kept as it was created, or it will perish, not with earthly pride, but with a heavenly vision. Plymouth Rock does not mark a beginning or an end. It marks a revelation of that which is without beginning and without end, a pur- pose, shining through eternity with a resplen- dent light, undimmed even by the imperfec- tions of men, and a response, an answering purpose from those who, oblivious, disdainful of all else, sailed hither seeking only for an avenue for the immortal soul. Dig tized by G00gle AMERIKA ESPERANTISTO 5 LA PRAPATROJ PILGRIMAJ afable tralegis E. S Payson ANTAŬPAROLO (de N. W. Frost) Antaŭ tricent jaroj la Pilgrimantoj venis al Norda Ameriko per tie starigi komunumon kie la ŝtato ne regas ekleziajn aferojn. Dem- okrataj religie, iliaj demokrataj metodoj estis disvastiĝontaj tra re- ligio kaj ŝtato tra tuta Ameriko. Antaŭ du cent jaroj estis kreskinta en Anglujo la spirito de ribelado kontraŭ Romo. Wycliffe (Uiklif) estis la elparolanto de tiu ribelado; favorata de la reĝo li serĉis rezonojn por la nacianeco de la la eklezio. Efektive la demandon oni estis longatempe diskutanta, ĉu la nacio aŭ la "Sankta Imperio Roma" devas esti la aŭtoritato pri homaj aferoj, sed ĉe Wycliffe oni diskutis ĉu la papa aŭ la reĝa moŝto rajtas ordoni al la nacia eklezio. Cie elserĉante la tekstojn, Wycliffe tradukis anglalingven la sanktajn skribajojn, kaj multaj el la tieaj dirajoj de tiam estiĝis komunaj popoldirajoj. La mallatinigitaj vortoj instigis multajn al reformemo. Tamen pasis la reĝa bezono por popola helpo, kaj tiujn tro scivolemajn ordinarulojn oni kondam- nis kaj malliberigis kaj mortigis, ĝis preskaŭ ne restas herezano ekster la ŝafaro. Spite tion, oni rememoris post longe ties argumentojn kaj reuzis ilin ĉe la popolo. Aliaj kaj pli rektaj influoj tendencis al disiĝo de la Roma ekle- zio. De la unuaj jarcentoj de Kristanismo troviĝis en la Roma im- pend personoj kiuj kredas firme en la potenco de la diablo kaj liaj anĝeloj. La doktrinojn ne necesas studi, ili estis elfluo el la dualismo de persa Zoroastrianismo, kiu, kombinita kun Kristanismo kaj aliaj kredaj elementoj, estis nomita Maniheismo. El Maniheanoj devenis Bogomiloj*, Katarinoj, Patarinoj, ktp., precipe notindaj inter la slavaj popoloj laŭlonge de la Adriata Maro. Tiujn ankaŭ oni formortigis. Post longe aperis Johano Hus en Bohemio; li predikis kontraŭ la aŭ- toritato papeca (tiutempe, ĝis 1417, dum longaj jaroj troviĝis du, kelkfoje ec tri, rivalaj papoj, kaj gravegaj koncilioj de la tuta eklezi- estraro devis kunveni por purigi kaj repacigi la eklezion). Inter aliaj aferoj Hus argumentis kontraŭ enkorpiĝado de Kristo en la Eŭkar- iston. Hus'on kaj helpanton lian Jerome'on oni bruligis, sed la Bo- hemoj dum jarcento venkis kaj rebatis la forton de la Sankta Impe- rio Romana. La aŭtoritato de la reĝoj tiutempe kreskis tiom ke okazas barak- toj inter ili kaj Romo. Oportunajn helpantojn la reĝoj trovis ĉe la pensuloj. En Hispanio, Ferdinando kaj Isabella enkondukis refor- madon de la tiea eklezio. En Italujo Savonarola provis instigi refor- madon per revolucio, sed lin oni stangobruligis. Jen aperis la presado de libroj kaj bildoj plenaj de ĉia ideo. Von Hutten kaj Erasmus kaj multaj aliaj pensuloj atakis la "Skoliastojn" per argumento kaj satiro, ankaŭ presigis la Evangelion en la originala greka mem. En Francio Lefevre kaj Farel predikis la antikvan dogmon de Aŭgustino, sava- don de infero per kredo (anstataŭ per bonaj agoj), kaj la moŝtaro de la regno favore ilin aŭskultis. • Vidu Krestanov—Bulgara Lando kaj Popolo—por pli longa priskribo de Bogomilismo. Digitized by Google 6 AMERIKA ESPERANTISTO Luther estis sendube la komencanto de la Reformado. Luther estis germana monaho, filo de malnobeluloj; fervora kaj lerta predi- kisto. Romo, dezirante amasi monon por konstrui grandiozegan ur- bon, sendis en Germanujon vendantojn de indulgencoj.kiuj malhonor- ante religion trompis la popolamason. Luther kontraŭpredikis ilin kaj alvokis la papan moŝton, sed ĉi tiu volis silentigi nur la indignan monahon. Luther, per tio konvinkita, denoncis la papecon, kaj rapide eltiris novajn dogmojn el la Biblio, kiun li starigas kiel aŭtoritaton sola: kelkaj germanaj ŝtatestroj subtenis lin. La partianoj de Luther ne kontentis resti tiel, multaj por si mem interpretis la sanktajn teks- tojn. La mondo estis tumultema; la kamparanaro, sen rajtoj kaj mal- riĉigita per novaj financa, komerca, kaj porluksa postulaĉoj de la superuloj, sin levis kontraŭ siaj mastroj, petante socian reformadon. Tion Luther kondamnis kaj la nobeluloj sangege subpremis la ribela- don. Religio estu, laŭ li, afero de la regnestroj, ne de la individuo, ne de eksterpatruja papo. Ce dogmo Luther grave ŝanĝis la kredon, nur du el la sanktaj oficoj li subtenis, la Eŭhariston kaj baptadon; la cere- monion li plejmulte konservis. Zvingli, samtempa reformanto en demokrata Svisio, estis pli logika kaj tutkora reformisto. Li argumentis antaŭ la popolo mem kaj denuncis ĉion en la tiama eklezio kiun la Biblio ne klare sankciis. Estis maljuste partopreni ludojn aŭ trinkadojn; oni severe punadis blasfemon kaj ĉiun alian deflankiĝon de la rekta mallarĝa vojo. Oni malpendigis la bildojn, la krucifiksojn, la statuojn el la eklezio, oni bruligis la restajojn, silentigis la muzikilojn, surblankigis la pentri- tajn murojn. Jen, efektive, la spiritaj antaŭuloj de niaj Pilgrimoj. Calvin daŭrigis kaj disvastigis tra Francio la laboron de Zvingli. Li starigis modelan ŝtaton en Genevo, hierarhan ŝtaton. El tiu de- venis parohoj regataj de "sinodoj" (el pastroj) aŭ "presbiteraroj" (el maljunuloj). Oni perforte postulis ĉeestadon je la kultceremo- nioj, simplecon je vestado, kaj faris krimaj vetludon, dancadon, kaj blasfemon. Herezulon apartan oni bruligis. Nun ni revenu al la okazantaro en Anglujo mem post la tempo de Wycliffe kaj Ha sekvantaro, la "Lollardoj." En la longaj militjaroj "de la Rozoj," la popolamaso neatentis religiajn diskutojn. Oni estis tute bone katolikaj en Anglujo. Nur financa neceso renovigis la mo- vadon kontraŭ la eklezio. Henry VII Tudor estis ŝparema avarulo; per tiel nomitaj "benevolences" (mal)-"bonvolaj donacoj," de la plej riĉaj siaj subuloj, li amasigis kaj lasis al la filo 1,800,000 funtojn. Aiitokratulo, li malpermesis apelacion al Romo de iu ekleziulo angla. Henry VIII, heredanto kaj sekvanto, estis travivinta la junecon ĉir- kaŭata de novpensuloj, sed sur trono li argumente defendis la aŭtori- taton de la papeco. Spite tion li ne amis alian aŭtoritaton ol la sia kaj kiam Katarino de Aragonio, lia edzino, ne naskis al li filon, li serĉis alian patrinon de heredonto sia. Ordinare Romo sufiĉe kompleze akceptis la petojn de reĝoj en tiaj okazoj, sed nun Romo, sin taksinte kaj sin reforminte, ne volis cedi kontraŭ la volo de Katarino, casta reĝido de povega Hispanic Tamen Anne Boleyn, subtenata de am- biciaj parencoj postulis edziĝon de la reĝo, moŝta amanto sia. Ci tiu Dig tized by GoOgk AMERIKA ESPERANTISTO 7 ne longe atendis, sed furiozega, forpelis la romajn senditulojn, per- fortis juĝon maledzigan de ekleziana juĝantaro, forhakigis la kapojn de kontraŭuloj kaj de tiam edziĝadis laŭvole. La eklezio de Anglio devis timigite obei al tirano. Tamen la reĝo mem malmulte difektis la dogmojn. Henry VIII estis malŝparema, li baldaŭ elspezis la he- reditan monsumon, kaj nun serĉis kie trovi alian. La monahejoj kaj eklezioj estis la plej riĉaj trezorujoj en Anglio kaj multe da ilia riĉajo estis luksaĵoj, juveloj, aŭ oro mem, pretaj al rabado. De antaŭ longe la malriĉaj frataroj denuncis tiun hontindan luksecon. Henry ordonis al la monaharoj ke ili disigu sin, kaj iliajn landojn, iliajn havajojn, li aŭ rabadis aŭ donis al la rabado de siaj subuloj. La popolamaso brue ĝojis pri la afero. Per la "Akto de Supereco," 1534, la angla parlia- ment transdonis tute la papajn rajtojn al la reĝo. Tamen, Henry VIII malmulte sin ĝenis pri dogmoj. Inter la popolo vagadis novaĵojn portantaj vojaĝistoj, ili pripa- rolis la novajojn de la Protestantoj en Germanujo kaj Francio kaj Svisio. "Cu vere la Biblio estis la sola kontrolilo? ĉu la papo aŭ ĉu tiu tia reĝo estas rajte estra de la Kristanaro? La ideoj venis per presaĵoj eĉ al la malriĉuloj. Jen novaj pensoj por la pensemaj!—dan- geraj pensoj! Tamen, malmultaj volis riski sian savadon per tiuj danĝeraj novaĵoj. Ankaŭ la kapon oni riskus per parolado hereza. Kvankam malmultaj, tamen tiuj "Puritanoj" (Purigemoj) kiuj celis forigon de la romaj restajoj, ekzistis obstine. Inter ili, kelkaj, la "Se- paratistoj," (Apartigemoj) deziris ankaŭ tute forigi la ŝtaton el ekle- ziaj aferoj. Je la morto de Henry VIII, lia filo sola, Edward Via, estis dek- jarulo, kies patrinaj parencoj sukcesis forteni ĉiun povon kaj laŭvole dikti la religion ŝtatan. Unue, regis la duko de Somerset, kiu krevigis la statuojn kaj la bildajn fenestrojn de la preĝejoj kaj eldonis preĝ- libron—(eĉ Henry VIII estis ordoninta en ĉiu parohejo tradukon de Biblio)—laŭ la luterana penso. Post li la duko de Warwick, favorante la preĝanton John Knox, eldonigis preĝlibron laŭ la Zvinglia penso, permesis la larĝajn diskutojn de Crammer kaj Latimer, kaj kiam venis la morto al la reĝo, intrigis por starigi sur la tronon Lady Jane Grey. La popolamaso indignis kaj fervore salutis reĝinon Mary, fer- voran katolikon, kiu restarigis la modojn de Henry VIII kaj celis reeniri la roman ŝafaron. Gis nun la nacio celis nur esti obeema, sed nun venis nova incitilo. La Reĝino edziĝis kun Filipo de Hispanio—Hispanio, kiu mina- cas konkeri la tutan mondon, kaj kiu subtenas ĉie la inkvizicion kon- traŭ herezuloj, kontraŭ ĉioma herezulo! Oni eĉ vidis la superregem- ajn hispanajn soldatojn sur la stratoj de Londono, tiujn kiuj nun san- gege albatalas la reformulojn de Germanujo. Nun ili paŝegadas tra la stratoj de Londono—jen hontinda afero! La reĝino redonis la eklezion al la papo, oni perforte revenigis ĉion al la katolika ŝtato antaŭ Henry VIII, ĉion krom la rabitaj landoj, kiujn tenas fortaj nobeloj; oni ko- mencis stangobruligi la herezajn ĉefojn. Vanaj provoj! Multaj Pro- testantoj ĉiuspecaj devis forŝteliri al la kontinento; sed la popolama- son oni efektive konvertis al Protestantismo. De tiam estas senŝanĝe decidite ke Anglujo ne apartenu al la roma eklezio. Baldaŭ venis no- vaj kialoj. Dig tized by GoOgk 8 AMERIKA ESPERANTISTO Elizabeth, sekvanto de Mary, estis saĝa ŝtatestrino. Ŝi revenigis la ceremoniojn de Edward, sed ŝi ne perforte gvidis la nacion, fakte ŝi kompleze sed nevole permesis al la plimulto de la nacio monpuni aŭ mortigi la herezanojn laŭ volo ĝia. Elizabeth celis trankvilecon, ŝi tute ne deziris purigadon de la eklezio, reformadon spiritan de la popolamaso. Eble la nacio, kun sia intereso al la vivkondiĉoj kaj la festoj, la ursoturmentego, la iom malĉastaj pensoj kaj ludoj, baldaŭ estus forgesinta la problemon religian, se ne transmaraj okazoj vivi- gadis ĝin. Maristoj, ktp., portis terurigajn rakontojn pri la hispana inkvizicio, kaj en apuda Skotlando okazis okjara religia barakto. La partio de la Guise, subtenata de la hispanoj, komencis eksterminadon de la francaj "Hugenotoj" (liganoj protestantaj) kiujn en multegaj urboj oni forpelas, rabadas, kaj mortigas sen kompato. La interŝtata politiko intermiksis kun tiuj militoj. En Nederlando la hispanaj Gu- berniestroj, kolerigitaj de ekscesoj de Protestantaj Nederlandanaĉoj, pli kaj pli provis subigi la herezon. Efektive ili sukcesis forpeli ĝin ĝis la maro sed tie ĉi la ŝipanoj liberaj sur la akvo sukcese kontraŭ- staris la registaron. Filipo sendis la Inkvizicion kaj oni komencis regadon sangegan, sed Alva kaj hispamaj armeoj ne sukcesis superi la surakvigitajn poldrojn* kaj jarojn post jaroj daŭris la milito feroca. En Francujo samtempe inter la sangegaj militoj okazis la perfida amasbuĉado "S. Bartholomea," kiu kaŭzas tremegon naflzan al la popolo angla ĉi tiam simpatia al la hugenotoj. Nur du-tri-foje,la afero rekte tuŝis Anglion, ĉe la afero de Maria, reĝino forpelita de Skotlando, kaj ĉe la gravega venko super la Ar- mada, venko kiu malfermis la oceanon Atlantikan al ŝipoj kaj kolo- nioj. Elizabeth celis pacon kaj pli kaj pli la angloj estis fermantaj la orelojn al la vekrioj de fremdoj kaj serĉantaj amuzo.n kaj riĉecon. Eble se la ekonomia stato de Anglio estus restinta kamparana, oni baldaŭ estus reveninta al la fidelaro. Sed tiutempe venis Anglujon pli kaj pli da oro hispana. La nobelulo hispana, riĉiĝinta per rabado de la nova mondo, revenis al la patrujo por tie vivadi sen laboro per oro sia. Li bezonis konsumajojn; la ekstera mondo bezonis la mone- rojn, per industrio kaj komerco serĉis akiri ilin. La fluo de mono estis tre rapida; la monprezoj altiĝis. Prezoj vestaja ktp, dekobliĝis. Jen la kamparano angla plejmulte pagis ĉart-fiksitan sumon ĉiujare. La nobeluloj terposedantaj, nun ĉe luksa kortego, ne povis sufiĉe enspezi laii tiuj malnovaj lupagoj; anstataŭe oni forpelis la necedeman far- miston kaj sur la tero malkulturata paŝtis ŝafojn kies lanon oni povas vendadi laŭ novaj prezoj. Eĉ la komunan vilaĝpaŝtejojn ili ĉirkaŭ- baris de la vilaĝanoj. La eksfarmisto devis elserĉi novan loĝejon; novan okupon. Ofte li migris al la urboj kaj tie komencis fabriki teks- ajojn. Alvenis el Francujo lertaj hugenotaj ankaŭ flandraj teksistoj, ĝis baldaŭ la lanajo de Anglujo estas vaste disvastigata. En la urboj mento renkontis menton, kaj la oftaj malegalaj vivkondiĉoj elvekis pensadon. Oni ne riverencis la aŭtoritaton de reĝo aŭ ekleziestro. Povis sin kaŝi ĉe ili vagantaj herezaj pastroj, novaj doktrinoj. Spite de la ŝtataj persekutadoj disvastiĝis tiaj ideoj nekonformaj al la postu- lataj dogmoj. Grupoj komencis diskuti kaj klarigi por si mem la Bib- lion. * Poldro—kampo sub nivelo de la maro. Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO Ha $rapairot plgthna^ OUR PILGRIM FOREFATHERS Charles Stedman Hanks (ĉiuj rajtoj rezervitaj) tradukita kun permeso de N. W. Frost (iom mallongigita) NASKIĜO DE KONGREGACIISMO Jam en 1576 oni konis la "Separatistojn" kiel apartan sekton, tion multe efektivigis Robert Browne, unu el la plej progresemaj defendan- toj de siatempa religia libereco. Ido de riĉa kaj povega familiaro, kaj diplomito en 1570 de Cambridge, li komeneis prediki, "por satigi al sia devo kaj sia konscienco," li diris. De sia legado de la Evangelio li konvinkiĝis ne nur ke la Kristanismo de Kristo kaj Lia apostolaro estis religio pli simpla ol tiu de la ŝtatrajtigita eklezio, sed ankaŭ ke iu Kristanularo rajtas laŭ sia propra modo propagandi Kristanismon. Enlokiĝinta je Norwich, li komeneis viglajn penojn por la Evangeliaj principoj, denove, li kredis, trovitaj de li. Car de tio rezultatis perse- kutoj, Holandon elmigris lia malgranda kongregacio de Norwich. De Holando iris Browne kaj iom da sekvantoj siaj Skotlandon, kiun ili trovas preskaŭ tiom malamika kiom Anglio. Pliposte Browne revenis Anglujon kie oni lin malliberigis dum tempospaco, sekve li ja pacigis sin kun la ŝtata eklezio, ricevis la pastradon de paroheta kongregacio, kaj tie restis ĝis morto. Al tiuj kiuj aniĝis liajn doktrinojn, oni donis la nomon "Brown- istoj," kaj pro la problemoj de li traktitaj li estas fondinto de "Kon- gregaciismo" (Congregationalism). La principojn argumentitajn li estis forte montrinta, ankaŭ li estis petinta la popolon ke ili ne atende esperu ke la civila potenco, aŭ eklezia registaro permesos reformadon, sed mem ekenkonduku ĝin kie ajn ili sin trovas. "La Regadon de Dio"—li skribis—"ne po tutaj parohoj komencu, sed plibone la plej indaj! Ordoni religion; per potenco starigi eklezion, perforte subigi al la regado eklezia per leĝoj kaj punoj nek al ŝtato nek al eklezio taŭgas." Liajn sagojn plej akrajn li direktis kontraŭ tiuj pastroj kiuj malvolis iel ekpaŝi laŭ propra respondeco sen konsento de la civila registaro. Al la plimulto de la Puritanoj multaj el liaj doktrinoj ŝajnis tro radikalaj: car ili celis ne forlasi sed resti anoj kaj gvidi la eklezion, ili rigardis timege kaj malaprobante tiun troan radikalon kiu kompre- neble malcertigos ilian sukceson kontraŭigante ilin antaŭ la Reĝo. Digiti zedbyGOQgle 10 AMERIKA ESPERANTISTO La broŝuroj de Robert Browne daiire rondiradis, kaj la Separatist- oj nun havis porbatalanton malpli lertan, sed pli fortan je karaktero. Tiu Henry Barrowe, kiu defendos la principojn de Separatismo per la ekstrema argumento, martiriĝo, estis ankaŭ altrangulo. Dum liaj ko- legianaj tagoj je Cambridge li diboĉadis, diplomitan lin interesis la juro. Unu dimandon veninte kun kamarado li aŭskultis bonekonatan Separatiston, John Greenwood, kiu predikas la doktrinojn de Separa- tismo ; la vortoj aŭditaj tiom impresis Barrowe ke novaj pensoj ektru- das en lia mento. Sindetena nature, tiu di dibodulo juna, bonekonata en Londono kaj en fremdaj landoj, subite renversis sian vivadon, kaj komencis severecon vivadan kiu vekas la komentadon miran de liaj konatuloj diuj. Studado de la Evangelio kondukis lin preter la doktrinojn de Ro- bert Browne, kaj baldaŭ li estis senkaŝe vokanta al la principo ke la doktrino de tolerado sekvas logike Separatismon. Jen nova doktrino kaj la gvidantoj de pensado baldaŭ rimarkis ke en la progreso de po- polaj liberecoj estus gravege ke oni disigu la potencon eklezian de la civila aŭtoritato. Pliposte ne longe oni enkarceris Greenwood pro es- primado sia de opinioj Separatismaj, kaj kiam Barrowe lin vizitas oni ankaŭ malliberigis di tiun ed sen arestletero. Tro bone konataj estis lia nomo kaj karaktero ke la oficiroj permesu lin forkuri pro nur tek- nika malleĝajo. Dum kvin jaroj ambaŭ restis en karcero, tamen dum tiu tempo ili sukcesis skribadi multe da verkoj kiujn kaŝe presigis iliaj amikoj. Plene ili sciis sian riskon, sed religiaj konvinkoj estis iĝintaj pli karaj ol vivo, kaj je 1593 ambaŭ atestis tiujn konvinkojn je pendigilo. Du monatojn post ilia martiriĝo, sammaniere mortis alia boneko- nata Separatisto, John Penry, studinto je Cambridge kaj ankaŭ je Oxford. Car la spirita kondido de liaj samlandanoj kimraj flagrigis lian indignon, li akrege estis mallaŭdinta la aliloke loĝantan klerika- ron, dirinte ke kleriko kiu neniam predikas ne estas vera pastro de Kristo. Pli poste estis li iĝinta Separatisto; ne nur sentime predikinta siajn kredojn, sed per propra presilo presinta la doktrinojn Separa- tismajn. Tiutempe de nekonata ejo senanonce traktajoj komencis aperadi kiuj montras la malrajtajojn de la tiutempa Eklezio kaj sub- premadoj. Plenaj je personaj aludoj, iliaj malrespektajoj estis gro- teskaj; la skandalojn ekleziajn oni large skizis. Ciuj legadis ilin—kor- teganoj, politikistoj, kaj kamparuloj. La studentoj de la universitato sub la robon ilin kaŝintaj pri ili kaŝe ridegis. Ciu portis la subskribon "Martin Marprelate." John Penry oni opiniis la verkanto car oni scias ke li posedas presilon kaj ke li de antaŭ longe disvastigas religian literaturon kiu bruligas kaj brilas. Do dum la episkopoj sekvadas la severan politikon persekutadan por tute forigi malkonsenton, dum ili plenigas la karcerojn per Separatistoj kaj Nekonformantoj—la mal- liberejo sole estas al ili preta—ili eksciis ke la mondo je ili ridadas. En tiu dilemo ili devis ekzempligi iun, tial Penry mortis per la pendi- gilo pro alvokado al libero kulta, libera presado. En tiu barakto kon- traŭ tiraneco eklezia Barrowe, Greenwood, kaj Penry estis farantaj historion Anglian, kaj je iliaj mortoj sian unuan antaŭenpuŝon ricevis Kongregaciismo. Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO 11 LA KONGREGACIO JE SCROOBY La martirado de Barrowe, Greenwood kaj Penry pensigis pli ol unu anglon pri tiu religio kiu faris homojn yolantaj per siaj vivoj sub- teni ĝiajn principojn. Rezultatis ke multaj'Puritanoj en Londono kaj la orientaj kaj sudaj graflandoj konvertiĝis al la progresegaj doktrinoj kaj starigis kongregaciojn Separatismajn. Baldaŭ poste la Separatistoj en Norda Anglio organizis sin kaj je 1605 oni starigis kongregacion en Gainsborough, tiama centro de forta tiea partio Puritana. Ci tie dejorataj de John Smith, diplomito de Cambridge kaj genia predikisto, diservoj okazis en halo de la biendomo de William Hickman, kies edzino estas entusiasma Separatisto. Sekve, en 1606 verŝajne, pro persekutado, forkuris John Smith kaj kongregacio lia al Holando, kie oni elmartelas liberecon civilan kaj religian je tempo kiam aŭdiĝis tiaj sonoj preskaŭ nenie aliloke en Europe Tiun saman jaron Wil- liam Brewster, loĝanta en Scrooby, kaj William Bradford de Auster- field, vilaĝeto norde de Scrooby, starigis kongregacion je Scrooby, kunvenantan ĉe Brewster: baldaŭ la kongregacio tiom grandiĝis ke oni devas okazigi la servojn en la apuda stable Jen la eklezio, kiu, tra- vivanta ĉiujn persekutadojn, estos praavo de la eklezio kongregaciis- ma (Congregationalist) kaj tiuj kultantoj de Scrooby estis devenon- taj niaj ''Pilgrim"-oj, la efektivaj starigontoj de nia respublike Car la domo de Brewster troviĝas je limo de la vilaĝo, apude al la "Granda Vojego," estis speciale taŭga por kaŝaj kunvenoj. Ĝi staris sur bordo de rivereto, estis tiel ĉirkaŭita triflanke per ĉirkaŭfosaĵo ke oni povas atingi ĝin nur per tirponto apud vojo al vilaĝe La domo apartenis al bieno de la ĉefepiskopo de York. Interne de tiu fosajo ankaŭ troviĝis antikva palaco, praava konstruajego forlasita kaj ra- pide ruiniĝanta. Apud tiu palaco troviĝis la domo en kiu tiutempe loĝas Brewster, pli nova, bonstata konstruajo; tiu estis la biendomo nun kiam la pa- laco ruiniĝas. Dum multaj jaroj oni uzis ĝin kiel unu el la poŝtoficejoj registaraj por oficialaj aferoj, kaj, car ĝi staras apud unu el la kvar grandaj ĉefvojoj de la regno, ofte la intendanto konatiĝis kun notin- duloj vojaĝantaj pri ŝtataj aferoj. Tie ĉi la patro de Brewster estis estinta ŝtatpoŝtoficisto kaj intendanto; tie ĉi nelonge post la surtron- iĝo de Reĝino Elizabeth, naskiĝis Brewster, kiu tie ĉi trapasigis la knabecon. Studinte iom da tempo je Cambridge, li ricevis ĉe William Davison reĝina ŝtatsekretario, postenon, kiu irigis lin al Londono, kie li multe vidis la vivadon korteganan. Tie loĝinte, li akompanis Davison je ambasadorado al Holando, oni tiom estimis lian laboron ke brila kariero politika malfermiĝas antaŭ li. Mallonge post la re- veno, tamen, Davison malfavoriĝis; Reĝino Elizabeth lin faris pro- pekulo por ke ŝi evitu sian respondecon kiel subskribinto de la mor- tigmandato de Mary, reĝino skotia. Tio finis la karieron politikan de Brewster, kiu revenas al Scrooby. Post nelonge mortis lia patro, kaj li ricevis la patran poŝtpostenon—postenon kiu lin faris vilaĝa ĉefulo kaj eminentulo de la vilaĝa kongregacio. Dig tized by GoOgk 12 AMERIKA ESPERANTISTO William Bradford, kiu aliĝis kun Brewster la Scrooby kongrega- cion, estis tiam deksepjarulo plijuna po dudektri jaroj ol Brewster. Lia hejmo troviĝis en Austerfield kun unu onklo lia, car lia patro mortis kiam li apenaŭ havas unu jaron, al li lasante sufiĉan heredaĵon. Same kiel la patro la du onkloj de Bradford estis prosperaj farmistoj, sufiĉe eminentaj inter la najbararo, tial Bradford heredis pli ol ordi- nara kapableco de kampara junulo, ankaŭ kredeble ricevis pli ol la kutima edukado de vilaĝa knabo. Estris la Scrooby kongregacion Richard Clyfton, severa, patreca homo, kiu per sia pia vivado konvertis multajn al Separatismo. Dum kelkaj jaroj li estis estinta pastro de la vilaĝa preĝejo de Babworth 7 mejlojn sude de Scrooby, sed la postenon estis perdinta, car li rifuzis subskribon al la kanonoj de la eklezio Anglia; tiam senkompate pos- tulatan. Poste li eniris la movadon Separatisman kaj de la Scrooby kongregacio estis ĝia spirita admonanto. Baldaŭ post la organizo de la kongregacio li trovis kiel kolegon John Robinsoh, denaskiĝa loĝanto tiuloke, kies nomo fariĝos, pro lia nobla karaktero kaj larĝa intelekto, bonekonata en du kontinentoj. Robinson tiam havis trideksep jarojn; li posedis neordinaran analizo- kapablon ĉe aferoj teologiaj kaj notindan genion ĉe aferoj civilaj. Kiam li lasis kolegion li pastreciĝis en la ŝtata eklezio sed de komenco konscience dubis pri la pastraj roboj kaj ceremonioj postulataj. Tiuj duboj fine kaŭzis ke oni malpastrigis lin, kaj rezultate li iĝis pastro de kongregacio je Norwich kie "li gajnis la korojn homajn al si kaj al vero." Pro lia influo post nelonge oni ekskomuniigis Norwich-anojn pro tio ke ili "kunvenas kaj preĝas kun John Robinson, viro riveren- cata de la tuta urbo pro la Dia Graco en li." Kiam fine oni komencis lin turmenti per monpunoj kaj malliberado, li juĝis pliprofite al la kongregacio ke li fordonu la pastradon. Baldaŭ poste sin organizis la Scrooby kongregacio kaj li aliĝis al tiu car ĝiaj doktrinoj allogis lin kiel pli akordaj kun lia kompreno de la Evangelio ol tiuj de la aliaj kongregacioj Separatistaj. Kun tiaj estroj estis certe ke la Scrooby-anoj nelonge restos trankvilaj. Antaŭ komenco de tiuj persekutoj, tamen, kreskis inter Bradford kaj Brewster amikeco, kiun en malnova kaj en nova mondo egos la komunaj malfacilajoj; la komunaj suferoj. De ambaŭ viroj la spiritoj en nova mondo povege estis impresontaj la popolon usonian. Antaŭ la organizo de la kongregacio Scrooby mortis Reĝino Elizabeth, reĝiĝis James I. Je lia surtroniĝo okcent klerikuloj prezentis al li sian famekonatan "Millenary Petition," petantan ke oni reformigu la ek- lezian juĝejojn; ke oni formetu la uzadojn superstiĉajn sankciigitaj de la Preĝlibro; ke oni pli severege efektivigu la dimanĉleĝojn; ke oni havu pli da lertaj predikistoj; ke oni formetu surplicon kaj kru- cadon ĉe la baptado; ke oni uzu la ringon ĉe la edziga ceremonio. Responde diris la reĝo al la episkopoj, "Mi ilin konformigos, aŭ mi turmentos ilin for de la lando,"—kaj unu el liaj episkopoj solene cer- tigis la reĝon ke li tiujn vortojn diris inspirita de la Sankta Spirito. Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO 13 Sub Episkopo Bancroft oni de tiam ĉasis kaj persekutis nekonfor- mantojn ĉiuloke. Fine, kiam la registaro eksciis ke William Brewster estas Separatism, oni forigis lian postenon poŝtoficistan, eldonis arest- leteron "kontraŭ Williatn Brewster el Scrooby, ĝentilulo, pro Brown- ismo." El la Scrooby Separatistoj "iujn oni kaptis kaj malliberigis, de aliaj oni tage kaj nokte spionis la domojn; la plejmulto deziris for-, kuri kaj forlasi domojn kaj okupojn siajn." William Bradford ankaŭ serĉis la reĝaj oficiroj kaj laŭ tradicio unufoje kiam lin serĉis oficiroj, li evitis arestadon kaŝita en kupra kaldronego en kelo ĉe si. Plejparte la Scrooby-anoj senkompate eldasataj kaj malesperante pri trankvila vivado en sa patrujo, decidis trans la maron iri Holan- don, kie trovas religian liberecon ĉiuj, kaj kien multaj Separatistoj estas forkurintaj el Londono kaj aliaj lokoj. Kvankam estas lando kie ili devos lerni novan lingvon, kie ili devos vivumi* sole per negoco kaj komerco ne konataj al ili farmistoj, "ili volis oferi sian tutan heredajon por kontroligi siajn agadojn laŭ sia nova vivadplano." Post kelkaj nesukcesaj prqvoj de forkurado po du kaj po tri, oktobron, 1607, decidintaj iri are, ili kaŝe luis ŝipon enŝipigi ilin je Bostono, la havenurbo plej proksima. Oni scias ke la ŝipestro perfidis ilin kiam ĉiuj estis sur ŝipo, ke la aŭtoritatuloj forprenis de ili ilian mpnon, kaj pliparte ilian havajon. Poste oni venigis ilin antaŭ la magistratojn Bostonajn, kiuj tenis ilin unu monaton, sekve enkarceri- gis sep gvidantojn inter kiuj Brewster, en la ĉeloj de la antikva Gild- halo ĝis juĝado de pli alta juĝantaro, la aliajn resendis al Scrooby. Pri la juĝiĝo de tiuj homoj je la supera rondira tribunalo oni nenian registron trovas sed oni scias ke, la sekvantan printempon, kiam an- koraŭ unufojon ili provas forkuri, Brewster kaj la aliaj estas jam re- venintaj al Scrooby. Ni do divenu ke car ilia malliberiĝo faradis kon- vertojn al ilia kredo, oni juĝis oportune forigi la procesojn kaj liberigi la homojn. Nun ili devis uzi ekstreman kaŝemon pri la planado iri Holan- don—ĉiuj estis pretaj je momenta avizo foriri, kaj kiam holanda ŝip- estro de Zeelanda marbordo troviĝas je Hull kiu volas riski enŝipi- gadon de la patruj-forkurantoj, ili kontraktis kun li ke li transportu ilin. La loko de kiu ili planas ekiri estis dezerta ejo je bordo de la Humber-a rivero, proksima al ties elfluo. Tie la rivero estis preskaŭ kvin mejlojn larĝa, Holando rekte oriente malproksima de tricent mejloj. Tie etendis mil akroj (40OHm2) da firma tero apud kies Grimsby-a flanko troviĝas mallarĝa enirejo pliposte nomota "Mollie Brown's" Golfeto. Tiu loko malapudas Scrooby po 36 mejloj kaj ĝis Thornton Abatejo ekzistis bonstata ŝoseo sen iu urbo preter Gains- borough. Ankaŭ, estas profito ke oni povas atingi la lokon per akvo car la rivero "Idle," fluanta tra la herbejo oriente de Scrooby elfluas en la Trent-an 5 mejlojn preter Gainsborough, kaj la Trent-a en la Humber-an, 18 mejlojn antaŭ tiu golfeto. Car necesas malordinaraj antaŭzorgoj por sin gardi kaŝataj, oni decidis sendi la virinojn kaj infanojn kune kun la portotajn havajojn laŭ la rivero dum marŝas la viroj tere. Enregistrajoj sciigas ke la boato kun virinaro kaj infanaro malbrue ekiris nokte laŭ la Idle kaj ke sekve la viroj ekmarŝis trans kampoj po du kaj po tri ripozantaj de • vivumi—gajni la rimedojn de vivado. Dig tized by GoOgk 14 AMERIKA ESPERANTISTO tagiĝo ĝis ree noktiĝis sufiĉe por sendanĝera marŝado. Tiu irado ver- ŝajne pasigis tri tagojn kaj car, pro tajdo, la boatvojaĝo elspezis ĉir- kaŭe la saman tempon, kredeble ĉiuj renkontiĝis je Mollie Brown's Cove la saman tagon. Tie ĉi la lastan fojon en Anglujo, la prapatroj Pilgrimaj suferis persekuton; kaj, kvankam ĉi tie staras hodiaŭ al ili neniu rememori- gilo, je tiu loko Brewster kaj liaj akompanantoj decidis la sorton de la nacio usona. Oni scias ke alvenintaj vane ili atendis la ŝipon kiu portus ilin al Holando, ankaŭ ke kiam venis la nokto la boato kun vi- rinoj kaj infanoj surteriĝis en la golfeto pro la tajda forfluo; ke la ŝipon oni fine vidis venantan laŭ la rivero kaj ke de ĝi oni faligis la ankron kaj sendis al tero la ŝipboaton. Oni scias la sekvajn okazajojn ke oni tuj enŝipigis iom da viroj; ke la ŝipboato ekrevenis ankoraŭ por dua ŝarĝo kiam ekvidiĝas infanterio kaj kavalerio sekvataj de najbara po- pqlo alvenantaj trans la montetarojn; ke la ŝipboato tuj reiris al ŝipo, kaj la ŝipestro timante areston levigis ankron kaj forveturis per favo- ra vento por Holando. La virinoj kaj infanoj ankoraŭ en la surtcri- ĝinta boato en la golfeto, vidis, ekveturantajn siajn edzojn, sciis ke ilin mem oni malliberigos. Estis dolorege! Dum la ekscitiĝo kelkaj el la viroj forkuris surtere laŭlonge de la riverbordo, la aliaj restis por helpi kiom ili povas la senhelpajn virinojn. Jen gravega momento en la vivoj de tiuj! Unufoje antaŭe ili estis provintaj forkuri kaj malsukcesintaj; en tiu superstiĉa epoko ja povis ŝanceli iliaj pensadoj, ĉu, efektive Dio ne malaprobas tiun ĉi barakton ilian kontraŭ la neevitebla. Estis unu el tiaj ŝanceligaj tempoj kiam fortaj spiritoj regas la malfortajn, kaj oni scias ke Robinson kaj Brewster sukcesis instigi al ĉiuj ke ili subtenu la novan persekuton sen subiĝo. Je Mollie Brown's Cove la estonta historio de Ameriko ŝancelis; tiuj kelkaj horoj apud la Humber estis tiom gravaj en la formado de ties historio kiom la pliposta enŝipiĝo de Delft haveno, la kontrakto signota en kajuto de la Mayflower, aŭ la surterigo je Plymouth roko— scenoj ofte pentritaj, sed kompare nur detaloj en la vivado de tiuj. Ni scias kiel finis la tago—ke oni malliberigis ilin kaj donis al ili li- berecon nur post rapida transigado de loko al loko; de unu al alia oficisto, el kiuj ĉiu siavice ĝojegis liberiginte sin de ili. De tiu tempo unuj de unu loko, unuj de alia, ĉiuj sukcesis atingi Holandon, tiel fendante la ĉeneron kiu ligis ilin al la pasinteco. LA KONGREGACIO EN HOLANDO, 1608—1620 Alveninte Holandon tiuj Scrooby elmigrintoj decjdis lokigi sin je Amsterdam car tiu estas havenurbo kie ili povas facile trovi okupadon kaj car la partianoj de John Smith kaj aliaj Separatistoj sin ekzilintaj ĉiuj por sama afero tie troviĝas. De tiuj kiuj veturis per la holanda komercŝipo kaj jam tie troviĝas oni eksciis ke la ŝipo apenaŭ forlasis la vidon de Anglujo kiam ventego pelis ĝin malproksimen laŭlonge de la bordo norveguja kie apenafl ĝi ne subiris en la ondega maro kelkfoje. Unufoje eĉ la ŝipestro kaj ŝipanaro malesperiĝis pri savo, sed post dekkvar tagoj fine oni atingis Holandon senmonaj kaj sen alia ol la portata vestajo. Digiti zed by GoOgk AMERIKA ESPERANTISTO 15 _ Tamen, en la nova vivado kaj ĝuado de paco kun libereco, oni rapide forgesis la estintecon. Aliaj ol religiaj ligiloj ilin nun kunligis car nun ĉiu konas la spiriton de la aliaj kaj memorojn pri la perseku- tado pro anima libereco oni perdis en la triumfo de sia celado. Kvankam ili sin trovis en lando kie ili povas kulti libere laŭvole, iliaj vivrimedoj estas malmultegaj, kaj ili devige faris hejmojn en la plej aĉa kvartalo de la urbo. Kelkaj loĝis je piedirejo kvarfutlarĝa (1.3m.) kiu vojas inter Brandesteeg Strato kaj alia strateto larga dekdu futojn (4m.) kie loĝas plejmulte la aliaj, strateto per kiu oni atingas Achtenburgwal strato. Antaŭ longe nun estas iliaj hejmoj for, sed restas la sama arhitekturo holanda; restas la ehoj mem de tiuj lokoj, malfortaj kaj malproksimaj hodiaŭ rememorigas tiujn ur- banojn kun konusaj ĉapeloj, blankaj kolumegoj, ondantaj manikoj, kaj ĝisgenuaj pantalonoj, ĉiam kontentemajn de sia sorto, ĉiam vo- lantaj laborantoj kiel havenportistoj aŭ dungitoj de komercistoj kaj negocistoj. La Protestanta movado kontraŭ Katolikismo laŭ Romo antaŭ longe surpasis Holandon, kaj dum 1579 kiam Amsterdam alprenis la reformon religian, oni transdonis la preĝejojn katolikajn al partianoj de la nova kredo. En unu tia preĝejo la Brownistoj restantaj en Ho- lando nun kultis kaj pro malkonsentoj "kiuj aperis je 1600, kelkaj el tiuj ĉi Brownistoj apartigintaj sin nun kultis en magazeno—ankoraŭ staranta je angulo de la du piedirejoj kie dek jarojn poste ekloĝis la Pilgrimoj. Kun tiuj John Smith kaj liaj alveninte Holandon ligis sin kaj kune kun ili kultis nun la Scrooby-anoj. La teologiaj opinioj de tiuj ĉi kultantoj ne ankoraŭ firmiĝis kaj diskutoj inter la Brownistoj kaj la Smith-anoj ofte okazis. Arminius Amsterdamulo tiam estis predikanta malkonservemajn doktrinojn je la Lejdena Universitato. Kiam John Smith komencis priparoli si- milajn doktrinojn la Brownistoj forigis lin kaj lian sekvantaron de la kongregacio. Tiuj ekzilitoj loĝigis sin je Lejden kie influataj de Ar- mipius—tiu post unu jaro mortis—kaj de lia posteulo Episcopius, ili malapartiĝis. La Scrooby-anoj dume kultadis kun la Brownistoj, sed Robinson kaj aliaj prudentuloj el ili baldaŭ eksciis ke Brownismo pli kaj pli aliformiĝis de siaj doktrinoj kaj oni komencis timi enmiks- adon religian. Ankaŭ tiamaniere edukitaj en enlandoj vilaĝoj Angliaj, ili ne taŭgis al la vivado de komerca urbo kie kutimoj kaj lingvo estas al ili strangaj. Tial, kiam malriĉeco komencas pli kaj pli ilin premi, oni decidis, post unu jaro en Amsterdam, translokigi sin al universitata urbo Lejden, car en tiu trankvilejo enlanda ili pli probable povas ha- vigi ŝatatan okupadon. Kelkaj, tamen, restis en Amsterdam kun Richard Clyfton, kiu komencis konfidi al malpli demokrata ordo eklezia. Tiuj kiuj venis Lejdenon enloĝiĝis apud katredalo de S. Petro, antikva roma katolika preĝejo, sed post la reformado holanda reforma. En ĉambro kontraŭa al tiu katredalo ĉi tiuj Separatistoj nun kultis laŭ la simplaj principoj kiujn iliaopinie instruas la Nova Testamento. Tiom tiuj ĉi nun firmiĝis en la doktrinoj Kongregaciismaj ke ili ne timis deflankiĝon per la dogmoj de Arminius kion jam ili pruvis en la disputado inter Brownistoj kaj John Smith. John Robinson, nuna Digitized by Google 16 AMERIKA ESPERANTISTO gvidanto ilia, estis jam montrinta notindan kapablon kiel direktanto de iliaj aferoj civilaj; pli ol unufoje sukcese defendinte publike la pravecon de ilia kredo, li estas gajninta famon kiel teologo kaj la res- pekton eĉ de la universitatuloj. La negocistoj Lejdenaj ankaŭ ne malfrue eksciis ke la religio ties faras pacemaj, honestaj, kaj labore- maj urbanoj. Kiam tiuj Separatistoj baldaŭ kreskas al graveco, la bonsukceso de la kolonio ekfamis preter Holando kaj ekaltiris Holan- don Separatistojn el ĉiu parto de Anglio. Dum ilia tiea restado, alvenis multaj kiuj pliposte estiĝos eminen- taj en Ameriko. Inter tiuj ĉi Edward Winslow, junulo nelaborista, kiun veturantan en Holando tiom impresis iliaj doktrinoj ke li decidis sidiĝi ĉe ili; ankaŭ Myles Standish, libera soldato, kiu alvenis Neder- landon en la armeo Elizabeth-a. Al Robinson, Brewster, Bradford, kaj tiuj du viroj ŝuldas ne nur granda nacio sed ankaŭ la civilizita mondo ŝuldon neniam repageblan. Malmulte oni scias pri iliaj jaroj senokazaj en Lejden. Por helpi en la kreskanta laboro de la kongregacio, oni faris William Brewster presbitero; ĉiudimanĉe kaj dufojojn dum la semajno John Robinson predikis la doktrinojn de ilia kredo en ilia preĝejeto apud la domo kie li loĝas. Ili estis venintaj al Holando baldaŭ post la komenco de dek- du jara milithalto inter holandanoj kaj hispanoj—la du tiam plej fortaj marpotencoj de la mondo. Nun kiam preskaŭ finiĝas la milit- paŭzo, la registaro holanda komencis viglajn preparojn por la reko- mencota milito. ĉie troviĝis militistoj kun armiloj, kaj kun tiuj milit- preparoj eble oni enarmeigos ĉiun fortkorpan viron. Pro tio Robin- son kaj la aliaj opiniis ke nun oni devas ne nur submeti sin al la sorto, car se ili disiĝus, la plenumita laboro donus neniun rezultaton; kaj eĉ se tiuj ne maltrankviligus ilin, oni poveble, ili timis, persekutos ilin pro ilia religio, se Hispanio konkerus la landon. Neniuj sciis plibone ol tiuj reformantoj mem ke la mondo ne estas preta akcepti ilian religion. Al tiuj ĉi kies konsciencoj ilin perfortis al fordono de ĉio por ilia religio, de nenia projekto estis tro danĝera la elprovo. Estis brava piano, tamen, kiun la gvidantoj desegnas kiam ili decidas ke sole en la okcidenta mondo inter popolo neligita al an- taŭjuĝoj de la Antikva Mondo povas ili certigi sin pri libereco ĉe kredo religia sia. Kiel poste skribos Bradford—"Esperon grandan havis ili kaj fervoron internan por ke ili starigu ian bonan fundamen- ton au almenaŭ pretigu iome la vojon al propagado kaj progreso de la Evangelio de la Krista Regno en tiuj malproksimaj mondpartoj, eĉ ja se ili estos nur ŝtupŝtonoj al aliaj por efektivigi tiom grandan la- boron." Pro aliaj kaŭzoj ankoraŭ ŝajnis tiu movo dezirinda. Dum la jaroj kiam ili restas en Holando ilia idaro estis submetita al la malpu- riga influo de urba vivado. La dimanĉon al ili tiom karan, oni malkaŝe maltrankviligis, milita servo nun tentegis ilian junularon; kaj precipe ili timis ke ilia idaro fine ensorbiĝos per edziĝado kun la holandanoj. Al la plimulto de tiuj Separatistoj tiu projekto de kolonio stari- gota en okcidenta duonmondo ŝajnis malpraktika, ne nur car aliaj kolonioj tie malsukcesis, sed precipe car mankas al ili la necesa mono por ekipigi vojaĝon. Tamen, venkis la juĝo de la malmultaj, kaj oni Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO 17 decidis lokigi sin aŭ ĉe la holandanoj en Gujanio Sudamerika, aŭ ĉe la angloj en Nordameriko. La libro eldonita en 1596 de Raliegh kiu entuziasme priskribas Gujanion kiel landon de konstanta somero kie ĉio kreska abundas, efikis sur ili; tamen, post multe da disputado, ili decidis ke ne estas dezirinde vivadi kie la klimato estas tiom varma. Ankaŭ oni timis ke, se ili lokigos sin en Holanda Gujanio, la hispanoj povos ilin amasbuĉi same kiel oni amasbuĉis la Hugenotojn en Flori- dio. Kontraŭe ili scias ke se ili starigos kolonion en Norda Ameriko eble oni persekutados ilin same kiel en Anglio. Car, tamen. multaj opiniis ke la reĝo donos al ili liberecon religian, oni decidis komenci negocadon kun la Virginia Kompanio pri landpeco sufiĉe proksima al la kolonio Virginia por havi helpon kontraŭ danĝero. Ili estimis sin kiel pilgrimantojn similajn al la krucmilitirantoj al Palestinio, kaj "ke, eĉ se oni perdos la vivojn en tiu agado, malgraŭ tio oni povos sin komforti pri ĝi, kaj ilia celado estos honesta;" tial ili sin nomis "Pilgrims" (Pilgrimantoj). Dum dekdu jaroj ili estis vivintaj distance po mallonga veturado de siaj antikvaj hejmoj, kie ili ne devus barakti la malriĉecon; sed tiel ili estis firmigitaj ke neniam ili ŝancelis, kaj ke nun ili estas pretaj al elprovado de la nova projekto. La volonte travivitaj malfacilajoj estis ilin preparintaj kontraŭ la Amerika dezerto, kaj ankaŭ estis en ili evoluinta tiun kapablecon por praktika, prudenta, kaj ŝparema laboro sen kiu ilia provo koloniigi estus malsukcesonta. La Anglia regnero, kiun la sorto destinis ke ili konkeros, jam estis bonekonata lando. Eĉ en 1574 anglaj ŝipoj estis komencintaj ĉiujarajn vojaĝojn al la Malprofundejoj de Newfoundland por fiŝoj kaj en 1588 kvar cent diversnaciaj ŝipoj tie fiŝkaptadis. En 1602 Bartholomew Gosnold starigis nesukcesan kolonion je Kapo Ann. Veturante de tie trans la golfo de Massachusetts li trovis Kapon Cod tiel nomitan de li pro la granda provizo de gado kiun li vidis; sed dum li projektis kolonieton tie oni forlasis lian kolonion je Kapo Ann. En 1603 Mar- tin Pring el Bristol faris negocvojaĝon al tiu regiono, kaj en 1605 Champlain vizitis la Novanglian marbordon. En 1607 sub konduko de George Popham kolonieton oni starigis je elfluo de la rivero Ken- nebec ; tiun pro la severa vintro oni forlasis la sekvantan printempon. En 1609 tiun saman regionon Novanglian vizitis Henry Hudson vojaĝante laŭ vojo al esplorado de la Hudson rivero; kaj en 1614 post dekdu monatoj de trankvila vivado en Anglio Kapitano John Smith antaŭe de la Virginia kolonio, kun du ŝipoj kaj kvar anglaj komercistoj vizitis tiun regionon por negocado. Ankaŭ la francoj starigis kolonion je Quebec; kaj eĉ en 1616 anglaj fiŝsaladejoj kaj peltnegocejoj estis starigitaj je la marbordo de Maine; la insulo "Monhegan" estis bone- konata renkontejo de anglaj fiŝistoj. Dum la sekvantaj du jaroj kelkaj ekspedicioj organiziĝis en Anglujo por esplori tiun marbordon nov- anglian, el kiuj la plej grava estis tiu de Sipestro Dermer, kiu restaS en tiu lando preskaŭ tri jarojn, pasigante kelkajn monatojn je la bordo de Kapo Cod kaj esplorante la havenojn de Plymouth kaj Barnstable. Lia esplorado de la Plymouth-haveno nur po ĉirkaŭe unu jaro antaŭ- datis la alvenon de la Pilgrimantoj. Digitized by VjOOQlC 18 AMERIKA ESPERANTISTO Je tiu tempo la komerca kompanio ĉartita de Reĝo James I por koloniigi anglan Nordamerikon sin dividis en du kompaniojn; unu kun Londona ĉefsidejo nomitan "la Kompanio de Suda Virginio," al kiu oni cedis la sudan parton de Norda Ameriko; la alian, nomitan, "la Kompanio de Norda Virginio," kun ĉefsidejo je Plymouth, al kiu oni cedas la teritorion de la Iatitudo de Nov-Jorko ĝis la kolonieto de Quebec. En la cedoj al tiuj ĉi du kompanioj oni kondiĉis ke devos resti cent dezertajn mejlojn da teritorio inter la du. Estro de la Plymouth Kompanio estis Sir Fernando Gorges, kies firmo estas komencinta kun da kapitalo tro malmulte por el- provadi planojn kiuj necesos tujajn elspezojn, kaj preskaŭ de la ko- menco ĉi tiu kompanio volis pligrandigi sian enspezon per luado aŭ vendado de eroj el ĝia teritorio. Post mallonga ekzistado tiu Ply- mouth kompanio, pruvita finance nesukcesa, vendis siajn rajtojn al nova kompanio kies aganta ano estas Gorges. Tiu ĉi nova kompanio nomita, "La Konsilantaro por Nova Anglio," ricevis novembron 1620, reĝan carton al landoj ĉiuj de Long Branch, N. J., ĝis golfo de Cha- leur, N. S. Ja antaŭ tiu tempo sendis -la Lejdena kongregacio du el sia anaro, John Carver kaj Robert Cushman, al Londono por negocadi kun la Suda Virginia Kompanio pri cedo el ĝia teritorio. Pro la tiama konkursado je koloniigado ili facile akiris promeson de cedajo; tamen, de la reĝo ili povis havigi nur lian privatan konsenton al libereco re- ligia sen la aŭtoritateco de reĝa sigelo. Pro tio multaj el la kongre- gacio hezitis pri la ekentreprenata ekspedicio; tamen oni argumentis ke, eĉ se la reĝan promeson pri religia libereco konfirmigus sigelo tiel vasta kiel planko de domo, li trovus ian vojon malefektivigi sian promeson se tion li dezirus. car la plimulto el ili, tamen, opinias ke oni ne ilin maltrankviligos, Carver kaj Cushman oni resendis al Londono por finigi la negocon, kaj akiri posedakton al terpeco sub kondiĉoj kiel eble plej favoraj. Plie ili uzu siajn plejajn provadojn interesigi siajn Angliajn ami- kojn je la entrepreno, por akiri la monon necesan al ekipado de la ekspedicio kaj por allogi Londonajn negocistojn ke ili kunigu sin kun la entrepreno kiel komerca eksperimento. Dum oni tiel negocadas, la estraro de la Kompanio de Suda Vir- ginio dividiĝis en malamikajn partiojn kaj pro la rezultata konkurso, oni ne povis tiutempe fini la negocon. Kiam aferoj tiel neprogresis en Londono oni komencis negoci kun iuj holandaj komercistoj kiuj posedas negocejon je Manhattan (hodiaŭ New York). El tiuj rezul- tatis propono al Robinson, ke oni ne nur transportos lian kongrega- cion al sia negocejo, sed ankaŭ provizos ilin per bestaro, protektos ilin dum ke ili tion bezonos, kaj permesos al la kolonio memregadon ĉe aferoj lokaj. ŝatita de tiuj kondiĉoj, Robinson petis promeson de protektado de la registaro holanda, kies pretendojn al tiu lando dis- putas Anglio. Dum negocado kun la holanda registaro, Carver kaj Cushman ricevis de la Londona Kompanio cedajon landan, kaj reve- nis al Lejden kune kun iu Thomas Weston, Londona komercisto, kiu, kune kun sepdek aliaj anglaj komercistoj estas proponintaj prun- tedoni la monon necesan por la ekspedicio, car ili esperas multe profiti Digitized byVjOOQlC AMERIKA ESPERANTISTO 19 de la fiŝado kaj peltnegocado. Laŭ la projekto de Weston, oni fonnas akcian kompanion kies kapitalon oni dividas en akciojn po dek funtoj; al ĉiu migranto oni donos unu akcion kiel ban porcion de la proprajo, kaj du tagqjn ĉiusemajne por laborado por si mem; fine, je fino de sep jaroj oni dividos la posedajojn de la kompanio same kiel ĝiajn enspe- zojn inter la akciuloj ĉiuj. Car la registaro holanda dume rifuzis kon- trakti la necesan protektadon, oni subskribis tiujn ĉi artikolojn de in- terkonsento. Tiu ĉi asociado kiu kostos al la Pilgrimaj Gepatroj sep jarojn de laboro estis verdire ilia transportpago. La negocadon plenu- mintaj, Carver kaj Cushman oni resendis al Anglio por preni la pro- ponitan prunton subskribitan de la Londonaj komercistoj. Dume tiuj kiuj estos la unuaj pilgrimantoj komencis vendadi sian proprajon, por havigi la monon enspezotan en la entreprenon. Multaj Separatistoj de Anglio nun decidis aligi sin al ili, kaj al unu el tiuj Christopher Martin el Essex, oni petis aranĝadi laŭ ne- ceso kun Carver kaj Cushman. Malfeliĉe, dum oni ordigas tiujntdc- talojn, iuj el la komercistoj kiuj estas promesintaj partopreni rifuzis estiĝi akciuloj. Por influi ke aliaj ne malpartoprenu, Cushman kon- sentis kun Weston ke tiun parton de la kontrakto kiu lasas al ĉiu koloniano du labortagojn ĉiusemajne por li mem oni forstreku, kaj ke la tuta laborado apartenu al la kompanio. Dume la Speedwell ŝipeto de 60 tunoj da ŝarĝo, kiun oni aĉetis kaj ekipis en Holando, restis je la kajo en la haveneto de Delft en la rivero Maasa du mejlojn kontraŭ- flue de Rotterdam; oni intencis ke post la vojaĝo oni uzos ĝin por fiŝkapta boato. Fine ĉio aranĝiĝis, piloto sendita el Londono por direkti la Speed- well al Anglio alportis leteron de Cushman, kiu diras ke la Mayflower, ŝipo de 183 tunoj estas luita, kaj post kelkaj tagoj ekiros de Londono al Southampton, kie tiuj venantaj el Lejden renkontos ĝin. Pro la malgrandeco de la Speedwell oni elektis nur la plej fortajn pilgrimaj pioniroj, kaj oni decidis ke John Robinson restu kun la plimulto kiu restos en Lejden; ke William Brewster iru kiel estro de sendependa kongregacio en la nova kolonio, ke Bradford, Winslow kaj Standish akompanu lin, kaj ke se sukcesos la eksperimento do la lasataj entre- prenos la minacan vojaĝon. Kiam alproksimiĝas la tempo de foriro de Lejden, multaj alvenis el Amsterdam por adiaŭi tiujn enŝipiĝantoj en entrepreno kies ha- zardon ĉiu konas, ĉiuj celis kaj doni kaj ricevi kuraĝigon por sia kaŭzo komuna. Tiun tagon someran en aŭgusto, la lastan de ĉi tiuj "Pilgrim"-antoj en Lejden, oni trapasis en sia preĝejeto fervore pe- tante Dian gvidon. Ĝis Delft Haveno estis veturo ok-hora laŭ kanalo, kaj multaj al Lejden alvenintaj por diri lastan "Benu Dio!" nun veturis ĝis Delft Haveno por tie partopreni la finan adiaŭon. Tie ĉi, kiel skribis Winslow, "ili ankoraŭ nin festenis," kaj en la frua mateno sekvanta ĉiuj kunvenis sur la kajo, kie donas John Rob- inson siajn lastajn admonon kaj benon. Jen tempo de malĝojo, tamen, kun la doloro troviĝis la scio ke tiuj ĉi pioniroj fordonis amikojn siajn pro sento de devo. Kiam veli- ris el la haveneto kaj laŭ la rivero al maro, larmoj plenigis ĉiun oku- lon, kaj sur ŝipo kaj sur tero, kaj kiam John Robinson falinta sur la genuojn preĝas kun brakoj etenditaj kaj kun superfluataj okuloj por Digitized by Google 20 AMERIKA ESPERANTISTO ilia savo ĉiu genufleksis ĉirkaŭ li. Eĉ la fremdoj holandaj, altiritaj de scivolemo, ne povis reteni la proprajn larmojn kiam ili rigardas ĉi tiun disiĝon kiu tiom profunde skuas ĉiun koron. Mallonga estis vojaĝo al Southampton kie la May Flower kun la Separatistoj el Londono kaj iuj laboristoj sendataj de la Londona ak- ciularo atendas. car en la Speedwell estis troa amaso por vojaĝo trans- Atlantika, multaj el ĝiaj veturantoj transiĝis en la alian ŝipon. Nun- tempe oni ne timis persekutadon, car dum iliaj dekdu jaroj en Holan- do, malakriĝis la religiaj antaŭjuĝoj kontraŭ ili, sed novaj malfacilajoj neatendataj ilin kontraŭstaris. Weston, kiu venis por vidi la foriron, nun insistis ke ĉiu konsentu al la ŝanĝo farita de li kaj Cushman en la kontrakto, kaj, car ili rifuzis tion fari sen la konsento de tiuj en Lejden, li rifuzis doni al ili la cent funtojn necesajn por havigi iliajn vizajn dokumentojn kaj kolere reiris Londonon. Pro ĉi tiu dilemo ili devis vendi la plimulton el siaj butero, oleo, kaj ŝuledero, ankaŭ multaj el la glavoj kaj muskedoj sendataj por uzado en Ameriko, kaj pro tio devis foriri kun ekipajo tro malgranda por la vojaĝo aŭ por starigi kolonion. Malmulte ili tiam taksis la gravecon de foriro devige tiom malsufiĉe provizita, tamen, ilia okaza citado de ĝi kiel nur detalo rilate al ilia foriro, koni- gas al ni la elĉerpitan staton de ilia rimedo. * * * LA SIDIGO JE PLYMOUTH, 1620 Kiam la Pilgrim-antoj foriris de Southampton ili progresis laŭ- longe de la suda bordo Anglia. Ni scias ke en ambaŭ ŝipoj multajn la maro malfartigis, kaj ke unu nokton kiam la ŝipestro de la Speed- well diras ke akvo enfluas sian ŝipon, ambaŭ ŝipoj eniris la havenon de Dartmouth por riparado. Post dek tagoj ankoraŭ oni ekiris sed kiam ili trapasis tricent mejlojn de Land's End (landfino) la ŝipestro de la Speedwell anoncis sian ŝipon nemartaŭga kaj ree ambaŭ ŝipoj revenis al Anglio kaj ankre haltigis sin en Plymouth haveno. Oni scias ke la plejmulto el tiuj kiuj alvenis de Londono senkuraĝigita forlasis la vojaĝon, ke aliaj eksciis ke ilia religia inspiriĝo ne sufiĉe fortigis ilin por kontraŭstari la marnaŭzon; kaj ke inter tiuj kiuj lasis la veturadon troviĝis Cushman kaj lia familio. Oni scias ke la nun troŝarĝita May Flower forveliris sole, septembron la 29an, 1620, transportante, krom la ŝipestron kaj ŝipanaron 34 Separatistojn, 18 edzinojn iliajn, dudek sub-21 jarajn gejunulojn, 19 laboristojn, kaj 3 servistinojn, entute 102 elmigrantojn. Oni scias ke duone trans la Atlantika kelkajn tagojn dum ventego ekvinoksa la ŝipo veliris kun mastaro nuda kaj ke fine ĝi tiom kreviĝis ke ĝi fleksiĝas meze kaj lasas akvon enflui per tiom da krevajoj ke eĉ la maristoj ektimas sed kiam oni firmigis la ferdekon kaj kalfatris la krevajojn, "ili sin lasis al la Dia volo kaj decidis antaŭeniri," kaj ke unu matenon frue, sesdek- ses tagojn post foriro de Anglio, al ĉies ĝojego oni ekvidis Cape Cod (Kapo Gado). Oni scias ke ili preteriris suden car ilia landrajto tro- viĝas malproksime sude de Kapo Cod; ke ili sin trovis blovataj sur la rompitajn ondojn super la malprofundejoj laŭlonge de la kapo; tamen de ŝippereo savis ilin venteto kiu ekblovas posttagmeze; ke ili Dig tized by GoOgk AMERIKA ESPERANTISTO 21 ŝanĝis la vojon kaj veliris al Provincetown Haveno, kiun per venteto ili atingis la proksiman tagon, Sabaton, Nov. 21, kaj ke ankoraŭ savi- taj ili "benas la Dion ĉielan kiu ilin transportis trans la vastan furio- zan oceanon kaj ilin savis de ĝia ĉiu danĝero kaj mizero." Laŭ la interkonsento kun la Londona Kompanio la kolonio devas enlokigi sin sude de la rivero Hudson sur bordo de aktuala New Jer- sey aŭ Delaware. Car la ĉarto de la Londona Kompanio ne pritraktis Novanglion, iuj—verŝajne la laboristoj—komencis anonci la ideon ke oni estas sendependaj de ies aŭtoritato. Por gardi kontraŭ aparta agado ties la gvidantoj decidis starigi regadon. Laŭe tiun tagon mem en la kajuto de la May Flower, kvardekunu el la kvindek tri viroj faris kontrakton memorindan kiel la unuan kontrakton socialan re- gistratan kiu egale rajtigas ĉiun. Sur tiu kontrakto—ke oni subtenos ordon kaj subigos sin al la decidoj de la plimulto—baziĝos la leĝoj de la ekkolonio, kaj ĝi estis estonta la fundamento de leĝaroj respublikaj en Ameriko. Pliposte per agado elkonsiderita, tiun kontrakton oni enkorpigis en civila regado sur kiu baziĝos la graveco de Ameriko. "Tiun saman tagon," skribisWinslow,"kiom baldaŭ eble ni surteri- gis 15 aŭ 16 virojn bone armitajn, kune kun kelkaj por alporti lignon car neniom restas ĉe ni, ankaŭ por observi la teron kaj kiujn ajn en- loĝantojn ili eble renkontos." Dimanĉon ĉiu restis surŝipe, kie ili Diservis laŭ kutimo kaj donas dankojn al Li kiu estas ilin portinta sanaj tra tiom da danĝeroj. Nun rapide alproksimiĝis vintro kaj, car la skorbuto kaj ŝipfebro sin montris en la May Flower, necese estas, oni opiniis, senhezite en- lokigi. Sed pro la ofte sabla tero oni tute ne povis koloniigi ĉi tiun lokon. Ili sciis, tamen, ke ie apude Sipestro Martin Pring, negocadanta en 1603, laŭlonge de la marbordo de Massachusetts, restis ankrite dum kelkaj monatoj, kie li trovis bonan havenon kaj teron frukto- donan. Tial, se en malmultaj tagoj sekvontaj ne troviĝus loko anko- raŭ pli bona, ili decidis enlokigi sin tie. Lundon, kiam ili pretigis sin por komenci la serĉadon, Ŝipestro Jones de la May Flower rifuzis velvagi kun siaŝipo pro tio ke li ne posedas karton de la tiea maro. Konsekvence ili decidis utiligi sian ŝalupon* ŝipeto de 15 tunoj. Kiel skribis Winslow, "ni elŝipigis nian ŝalupon kaj tiris gin teren por ri- pari kaj prepari ĝin car oni devis fortranĉi de ĝi por enmeti ĝin inter la ferdekojn kaj ĝi multe kreviĝis pro ke oni kuŝas en ĝi; kaj tion fari nin longe tenis car trapasas 16 aŭ 17 tagoj ĝis kiam finis la ĉarpen- tisto." Merkredon, dum oni riparas la boaton, Bradford kun aliaj— "entute 16 bone armitaj viroj, ĉiu portante pafilon, glavon, kaj brust- armilon"—surteriris, sub komandanto Myles Standish, por esplori la landon. Apenaŭ ili surterigis sin kiam, ĉirkaŭirante promontoron ili subite renkontis ses Indianojn ilin alproksimiĝantajn laŭ la sablaro. "Unue oni supozis ilin S-ro Jones la ŝipestro kaj kelkaj siaj, car ĉi tiuj estas surteriĝintaj sed kiam oni scias ilin Indianoj oni marŝe sekvis ilin." La Indianoj sekvataj kuris en la arbaron, kaj Standish kun liaj, esperante de ili iom lerni pri la lando, ilin sekvis tiun tagon tutan, kaj nokte, elektinte tri gardostarantojn por gardi ilin kontrau atako, trapasigis la nokton. La sekvantan tagon oni ree sekvis la • ŝalupo—boatego kun velo por alporti ŝarĝon de tero al ŝipo. Digiti zed by GoOgk 22 AMERIKA ESPERANTISTO postsignojn laŭ la sablaro kaj la Indianoj eksciinte sin ankoraŭ per- sekutataj ree sin Jetis en la arbaron, kie Standish kaj liaj subuloj ilin sekvante sin perdis en densejoj tiaj ke preskaŭ distiriĝis la armiloj. Tiun posttagmezon la esplorantoj revenis al la okcidenta bordo de la kapo kaj ekbruliginte fajron por sciigi al tiuj surŝipe sian sanon, tra- noktis. Dum tiu posttagmezo ili estis ektrovintaj sufiĉe grandan la- geton da akvo freŝa; senarbigitan terpecon kie oni plantis maizon; kelkajn tombojn Indianajn; restajon de domo, verŝajne konstruita de iu ŝipanaro; kaj feran potegon. Ankaŭ ili estis trovintaj, apude al Pamet rivero, senarbejon kun maiztrunketoj ankoraŭ starantaj; kaj en tertruoj sub amasoj da sablo, kelkajn korbojn plenaj je maizo kiu unuan fojon ili nun vidas. Vendredon forprenante kun ili iom el tiu maizo, ili ĉirkaŭiris laŭ la bordo la hodiaŭan East Flavenon, sed nepo- vante sondi car ne estas al ili boato, ili revenis posttagmeze laŭ la bor- do al la May Flower. Lundon, Dec. 7, la ŝalupon pretigitan, 24 el la viroj ekiris por an- koraii esplori la bordon. Ŝipestro Jones kaj naŭ el la maristoj kuniris per la remboato de la ŝipo. Unue oni veliris al East Haveno; tiun oni sondis sed trovis netaŭga por kolonio car ĝi ne havas sufiĉe pro- fundan akvon por ŝipoj. Tie oni tranoktis kaj la proksiman tagon velirjs al Pamet rivero, por esplori la lokon kie oni trovis la maizon. Forirante ili kunportis ĉirkaŭ trionkilolitron da maizo kune kun iom da faboj same trovita de ili. Pliposte kiam ili rememoris la okazon kaj rememoras ke tiun posttagmezon mem, venis netravidebla pluvego kiu malebligus la maiztrovadon, ili kredis ke Dia inspiro gvidis ilin tiun tagon. Pro tio ili eĉ pli konvinkiĝis ke en krizoj ili estas sub Lia precipa zorgo. Tiun posttagmezon ŝipestro Jones revenis al May Flower per remboato sia, kaj 15 el la aliaj portis la maizon en la ialupo. La prok- siman matenon reiris la ŝalupo kun.aliaj viroj por plie esploradi la ĉirkaŭaĵojn de la Pamet rivero, kaj la sekvan tagon, mardon, ĉiuj re- venis al la May Flower. Dum tiu vojaĝeto tiom malvarmege estiĝis ke iuj el tiuj kiuj mortos "tie ĉi akiris la originon de siaj mortoj." Dum tiuj du semajnoj oni vidis abundajn balenojn, fokojn kaj gadojn kaj tiom da ketacetoj ke oni pensas pri nomo "Grampus" golfeto por la haveno. Ankaŭ ili vidis la ruinojn de franca fiŝkaptŝipo kiu antaŭ kvar jaroj surteriĝis; ankaŭ iajn dezertajn loĝaĉojn Indianajn; tamen car oni ne trovas bonan havenon nek sufiĉan provizon da freŝa akvo, ili revenis al la May Flower. Car neĝo nun kovris la teron, oni elvokis virojn kiuj volas ĝis- funde esplori kapon Cod. El la volontuloj, Standish, Carver, Brad- ford, Winslow, kaj ok aliajn oni elektis; kune kun ili Sipestro Jones sendis tri maristojn, du ŝipsubestrojn, kaj piloton—entute 18 viroj. Merkredon, Dec. 16, kiam tiuj ekiras, la vetero estis tiom malvarmega ke la ŝprucajo de la ŝalupo glaciiĝas sur ilia vestaro, kaj, skribis Brad- ford en sia memorlibro, "iliaj vestoj similis ferajn vestojn." Tiun posttagmezon ili surteriĝis—kie hodiaŭ troviĝas Eastham—kaj, car oni ekvidis Indianojn laŭlonge de la pasita bordo, ili konstruis el trunkoj, flosajoj kaj branĉoj pinaj, krudan fortikajon. Tiun nokton, Dig tized by GoOgk AMERIKA ESPERANTISTO 23 car klare oni povas vidi fumon de tendejo Indiana ne kvin mejlojn for, ili postenis gardostarantojn. La sekvan matenon, dividinte siajn fortojn; iuj veliris laŭlonge de la marbordo en la ŝalupo dum la aliaj esploras la internan landon. Je sunsubiro novan dormlokon oni elek- tis ne malproksiman de la ripozejo de la antaŭa nokto, je loko hodiaŭ nomata Great Meadows Rivereto, al kiu venis la velboato je la maro plej alta. Ci tie ankaŭ ili konstruis portempan fortikajon, kaj farinte fajron je la centro, ĉirkaŭ ĝin kuŝis dum la nokto. La sekvan mate- non, "post preĝado oni pretigis matenmanĝon kaj, je tagiĝo ŝajnis dezirinde porti la ekipajon al la boato," car pro la tajdo necesas irigi la ŝalupon el la rivereto je sunleviĝo. Laŭe ili plimulte prenis la pafilojn kaj demetis ilin sur la bordon kovrante ilin per siaj vestoj por ŝirmi ilin de la roso. Dum oni matenmanĝas en la fortikejo subite ekleviĝis strangaj krioj el la arbaro kaj unu el ili alkuregis, kriante "Homoj! Indianoj! Indianoj!" Nun ĉiu ekscitiĝis, kaj apenaŭ ili ekstaris kiam sagoj flugas inter ili. Du el ili, kiuj ankoraŭ havis siajn pafilojn tuj kuregis al enirejo de la fortikajo kaj komencis pafadi je la sovaĝuloj nun venantaj de la arbaro. Dum tiuj du tenas la forti- kajon la aliaj kuregis al siaj pafiloj sur la sablaro. La Indianoj, opin- iante siajn malamikojn forkurantaj, nun kriegis la venkon, sed post momento la esplorantoj revenis kun siaj pafiloj, kaj tuj ĉiu ekpafadis. Altan malblondan Indianon, la ĉefon, oni trafcelis, kaj kiam ĉirkaŭ li komencas .flugi fendajoj el la arbo antaŭ li, timigita li kriegis kaj kun la aliaj malaperis. Dum tiu ekbatalo kelkajn vestojn penditajn sur arbobranĉoj ĉir- kaŭ la fortikaja enirejo multe truigis sagoj, tamen neniu viro estis tra- fita. Pro tio troviĝis neniu el ili kiu ne kredas ke la Dia providenco savis ilin ĉiujn. Tamen ne nun finis la malfacilajoj. Ili estis forlasintaj la May Flower post, iliasupoze, la fino de nordorienta urugano, sed, dum ili laŭiris la bordon, ekfalis neĝo, kaj posttagmeze la ventego tiom furi- oziĝis kaj tiom ondigis la maron ke rompiĝas la direktilo, kaj ili devis direkti per remiloj. Sekve rompiĝis la masto kaj falante apenaŭ ne subakvigis la boaton, kaj dum momento ili sin lasis malesperaj. En tiu dilemo ili remis ĝis la tero, esperantaj ke kun la nuna alta maro oni povas surteriĝi sed la ondegoj estis tiom altaj ke oni ne povas atingi la teron; pro tio ili devis retroiri de la tero. Fine, horojn remin- taj, ili sukcesis sin ŝirmi malantaŭ insulo. Estis nun longatempe post noktiĝo, kaj timante alian atakon, ili hezitis pri surteriĝo sed ĉiuj estis tiom lacigitaj de la malvarmego ke la pli bravaj surteriris kaj ekbru- ligis fajron. Baldaŭ sekvis aliaj, kaj post nelonge ĉiuj dormadis pro tutlaciĝo. Sen scio ili troviĝis je la enirejo de Plymouth haveno—tiel nomita de Kapitano John Smith antaŭ ses jaroj—kaj fine estis atin- gintaj la longatempe serĉatan ankrejon de ŝipestro Pring en 1603. Tiun insulon ili nomos Clark's Insulo, car Clark, subŝipestro de la May Flower, tiam estras la ŝalupon. Digitized by Google 24 AMERIKA ESPERANTISTO Tiun nokton ŝanĝigis la direkto venta. Matene, kiam" suno ek- brilas, plivarmiĝis, kaj dankon doninte al Dio por sia saviĝo, la viroj tro lacigitaj por plua esplorado, trapasigis la tagon sekante siajn ves- tajojn kaj purigante siajn pafilojn. La proksiman tagon, dimanĉon, ili laŭ kutimo Uiservis. Lundon, Dec. 11 (laŭ antikva kalkulo) aŭ Dec. 21 (laŭ aktuala kalkulo), sondinte la havenon Plymouth-an kaj trovinte bonan ankrejon, ili surteriĝis per la soleca rondŝtonego hodiaŭ la famekonata Plymouth ŝtonego. Jen la historia surteriĝo de la Pilgrimantoj, kaj ankoraŭ oni tenas la rondŝtonegon kiel memora- jon de tiuj pioniroj de libereco kiuj helpis formi epokon. Dum la du postaj tagoj oni esploradis la landon, trovis kelkajn malarbitejojn kie la Indianoj plantis maizon; kelkajn riveretojn kaj kelkajn bonegajn akvofontojn. Kion plejmulte ili ŝatas estis monteto apudmara kie oni povos facile konstrui fortikaĵon kontraŭ atakoj Indianaj, car ĝi super- rigardas kaj havenon kaj teron ĉirkaŭan. Pasigintaj unu semajnoa kaj ŝatitaj de la observajoj, ili revenis trans la Golfeto de Kapo Cod al haveno Provincetown-a, for po 25 mejloj. Post du tagoj, Dec. 25. (nova kalkulo), la May Flower veliris por Plymouth haveno, sed kontraŭaj ventoj aperis, kaj la ŝipestro ne kura- ĝis boardi inter insuloj kaj landbordo tial la ŝipo restis ankre apud Gurnet promontoro. La proksiman tagon, sabaton, Dec. 26, kun favora vento ili veturis en Plymouth havenon, kie oni ankriĝas "ĉirkaŭ mejlon kaj duonon de" la toro. La laborego de la May Flower plenumiĝis! Giaj traboj diskrevi- ĝis, ĝiaj veloj "ĉifonitaj de ventegoj multaj kaj reparitaj de maristaj manoj," frapetadis la mastojn ! Kiam tiuj Pilgrim-antoj en Aŭgusto foriris el Lejden ili esperis konstrui siajn loĝejojn antaŭ la malvarmega vetero, sed la prokrastoj kaŭze de la nemartaŭgeco de la Speedwell kaj la uruganoj renkontitaj dum la vojaĝo efikis ke ili alvenas la dezertan bordon de Nova Anglio je tempo kiam oni bezonegas ŝirmejojn. Car ĉiuj volegis ekstarigi kolonion kiel eble plej baldaŭ, lundon matene oni sendis esplorantaron surteren, kaj oni interkonsentis ke post ties esplorado, ili preĝu por Dia gvido kaj tiam voĉdone decidu ĉu tiu estos la loko por la kolonio. Merkredon, kiam la demando estis decidata, kelkaj deziris lokiĝi en la loko hodiaŭ Kingston, sed tion oni determinis malpraktika car la arbarojn tieajn oni ne povos forigi su- fiĉe frue por la plantado. Aliaj proponis Clark's insulon sed oni res- pondis ke tiu ĉi estas ne nur dense arboplena sed ankaŭ malmulte pro- vizita de akvo. La plimulto, kontraŭe, favoris koloniigo je la hodiaŭa Plymouth. Aldone al ties superecoj topografiaj, tiu loko estis bone provizita de akvo; la maizejoj Indianaj troviĝis pretaj al agronomio; fragujoj abundis kiel ankaŭ la sasafrasujo tiutempe altestimata de Eŭropanoj pro siaj supozataj kuracilecoj. Multnombraj diversspecaj sovaĝaj kortbirdaroj vidiĝis kaj troviĝis je marbordo mitulejoj kaj lamelibrankejoj. Pro tioj oni elektis tiun ĉi lokon kaj tiun posttag- mezon 18 el la pli entuziasmaj konstruis sur la sablaro barikadon kie ili tiun nokton dormas. Merkredon Dec. 30, do, estis la tago de la unua daŭra sidiĝo de la Pilgrimaj Prapatroj en la Nova Mondo. Digitized by VjOOQlC AMERIKA ESPERANTISTO 25 LA KOMENCO DE NOVA ANGLIO Sabaton, Jan. 2, la pilgrimantoj komencis malembarasigi la teron por siaj domejoj. Dimanĉon, Jan. 3, la gardantaro de dudek viroj lasitaj surtere estis ekscitataj de kriego de nevidataj Indianoj; kvan- kam oni preparis kontraŭ atako nenio okazis. Lundon, Dec. 25, laŭ malnova kalkulo, estis Kristnaska tago, sed car edikto papa nomis tiun festtago religia ĉiuj Separatistoj denuncis gin kiel malkristan- isma. Diras la tagnotujo de Bradford, "Neniu viro ripozis la tutan tagon." Krepuske aŭdiĝis alia alarmo pri Indianoj, sed ree nenio oka- zis. Malgraŭ tio, por povi ĉiatempe sin defendi oni decidis surmeti tuj iliajn kanonojn sur tribuno surmonteta. Car oni opiniis dezirinde konstrui siajn domojn inter la monteto kaj la maro, oni elmontris straton kun domejoj ambaŭflankaj paralela al la fluo—hodiaŭ Town Brook ("Urbeta Rivereto.") Car ankaŭ oni decidas konstrui nur rrtalmulte da domoj, la popolon oni dividis en deknaŭ grupoj, kaj por lokigi la domojn interne de fostfortikajo, la domejoj estis malgrandaj. Ankaŭ oni voĉdonis ke la etendo de ĉiu domejo estu laŭ la nombro da homoj kiu ĝin okupos, kaj ke oni elkal- kulu landeron longan de tri vergoj (18 metroj) kaj larĝan de duon- vergo (3m.) po ĉiu. Por malhelpi favoradon, oni voĉdonis ke oni elektu la domejojn per sorttiro, kaj ke ĉiu logantaro konstruu sian domon. Antaŭ, tamen, ol oni komencis unu el la domoj oni konstruis magazenon por iliaj havajoj. Sekve konstruajon kvadratan po 20 fu- toj (7m.) por uzi kiel kultejon kaj ĝeneralan kunvenejon; ankaŭ oni ekkonstruis sep pajlumotajn domojn el ŝtipoj. Dum oni tiujn kon- struas, iuj el la viroj loĝis surŝipe en la May Flower, kaj iuj surtere por gardi la havajojn, car oni konstante timas la Indianojn kiujn oni ofte aŭdas en la apudaj arbaroj. Apenaŭ oni ekkonstruis kiam la ŝipfebro, jam komencinta, dis- vastiĝas. Estis la ofta tifa febro tiom trovata tiutempe, kaj jen la Pilgrim-antoj devis punpagi pro ke ili portis de Anglujo ne sufiĉan provizon. Por malhelpi la malsanon, oni surterigis la plimulton de la malsanaj kaj metis ilin en la nekomplete konstruitaj domoj. Unu- tempe nur ses el la tuta kolonio restis sufiĉe sanaj por flegi la aliajn. Dum tiuj malfacilaĵoj Sipestro Jones de la May Flower ofte mal- ĝentilas al ili. Li kelkfoje minacis foriron al Anglujo, kaj kiam li ekscias ke la prokrasto pro la febro malsufixigis Han provizon da biero por la vojaĝo, ofte rifuzis donaci iom da ĝi. En tiu epoko, tian rifuzon oni konsideris gravega suferigo, car sen lakto, biero estas la trinkajo de ĉiu uzata, pro tio ke Anglujo ne ĝis nun konas teon aŭ kafon. Al la kolonianoj tiuj du monatoj, januaro kaj februaro, estis tre malkuraĝemigaj. Preskaŭ duono el ilia anaro mortis, kaj kiam oni enterigis ilin en la abrupta monteto hodiaŭ Cole's monteto), oni zorge ebenigis la teron por ke la nombron ne sciu la Indianoj, car ĉi tiuj fa- cile povas amasbuĉi la tiom malfortajn restantojn. Kelkaj el la ŝip- oficiroj kaj multaj ŝipanoj ankaŭ mortis, kaj car aliaj restas ankoraŭ malsanaj, la May Flower nesufiĉe homekipita ne povis foriri. Troviĝis nun nur 53 kolonianoj, inkluzive la virinojn kaj infanojn, tiuj ne estis (kiel hodiaŭ ofte opinias oni) grandaĝuloj, car sole "la Digitized by Google 26 AMERIKA ESPERANTISTO plej junaj kaj plej fortaj" venis trans maron por ekstarigi la kolo- nion. La meza ago de tiuj unuaj almigrantoj, escepte de la geedzoj Brewster-a kaj Carver-a, verŝajne ne superis 25 jarojn. • Nun kvin edzoj restis vidvaj, unu edzino vidvino; ok geedzojn oni estis enterigintaj; kvar infanoj estis perdintaj siajn gepatrojn, tri la patrojn, kaj tri la patrinojn; krom du diu familio estis perdinta anon. Jen la efiko de "la unua malsanado," kaj nun restis nur 22 viroj, 5 edzinoj, 10 knabinoj, kaj 16 knaboj—kaj el la viroj 12 ne estis kom- uniiĝintaj de la Robinson-a eklezio. Feb. 24, kunvenis la restantoj en ilia nekompleta kunvenejo, kie la unuan fojon en Ameriko oni praktikas diuviran voddonadon. Vodo de la plimulto elektis John Carver koloniestro kaj Myles Standish soldatestro. Kiajn leĝojn civilajn kaj militajn oni opinias necesaj por regadi la kolonion ili leĝigis. Post ne longe, tamen, iuj el tiuj sendi- taj de la Londonaj akciuloj ekgrumblis kontraŭ la severaj reguloj sub kiuj oni devas vivadi, kaj pro tio ke la kolonio troviĝas ekster la limoj de la darto, komencis nei la rajton de la aliaj kontroli iliajn agojn. Unu tagon brave enmarŝis Indiano en la kolonion, dirante balbute anglalingve, "Bonvenon!" Tiu estis viro kun rektaj nigraj haroj, mal- longaj antaŭe kaj longaj malantaŭe kaj krom franĝita lumba pelt- zono nuda; liaj solaj mortigiloj estis arko kaj du sagoj, unu senpinta. Al ili li diris ke li nomiĝas Samoset; ke li estas defo de Monhegan-a gento indiana; ke li lernis iom da angla lingvo de la maristoj kiuj tien venas por fiŝkapti; ke li estas dum ok monatoj sur Kapo Cod je vizito; ke la indiana nomo de di tiea loko estas Patucket (=golfeto); ke an- taŭ kvar jaroj la tuta gento Patukset mortis pro pesto; kaj ke nun neniu restas kiu pretendas la teron posedi. Ankaŭ li diris ke Massa- soit, defo de la "t_Tampanoag"-oj, kies popolo enhavas 60 bravulojn, estas la defestro ("sejdem"-ego) de la indianaj triboj sur Kapo Cod; ke ties precipa loĝejo estas Soŭams, 40 mejlojn okcidente (hodiaŭa Warren) ; kaj ke la "Nauset"-oj, tribuso sudoriente kun 100 bravuloj estas tiuj Indianoj kiuj atakis ilin car sipestro Hunt, alveninte kun la ekspedicio de Kapitano John Smith en 1614, forprenis sep el iliaj bra- vuloj. La proksiman tagon foriris Samoset, kaj post du tagoj revenis kun kvin altaj fortkorpaj Indianoj el la tribuso de Massasoit kiuj kun si portas da peltoj kastoraj—tiutempe pelto nekonata al la angloj— kiujn ili volas vendi. La kolonianoj, tamen, rifuzis adeti, car estas di- mande, tial la Indianoj lasante la peltojn foriris, dirante ke ilia Cefego Massasoit intencas viziti la kolonion. La sekvantan lundon ankoraŭ venis Samoset, tiufoje kun Squanto (Skŭanto), Indiano kiu pliposte devenos al la kolonianoj supervalora amiko. Squanto estis la sola res- tanto el la tribuso Patukset-a; li estis unu el tiuj kiujn kaptis Sipestro Hunt por vendi en Hispanio sed kiujn oni portis al Londono kie li lernas iomete la anglan, kaj de kie li pliposte revenis kun la ekspedi- cio de sipestro Dermer. Li estis nun veninta kun Samoset por pro- klami ke Massasoit vojiras al la kolonio. Post ne longe oni vidis Mas- sasoit kun multenombra gardistaro sia sur la krutajo de monteto sude de la vilaĝa rivereto; de tie li sendis al la kolonio peton ke unu el la kolonianoj oni sendu tien por interparoladi. Kvankam oni estimas Digiti: zed by GoOgk AMERIKA ESPERANTISTO 27 tion danĝerega, Winslow volontis por iri. Portante kirason kaj zonar- milojn, tiu ĉi transiris la rivereton je la vadejo kaj grimpinte la mon- teton (hodiaŭ Watson's), malaperis en amason da Indianoj. Certigante al Massasoit ke la kolonianoj deziras lin kiel kunli- ganon, Winslow lin invitis viziti la kolonion por paroladi kun ĉi ties estro pri traktato kiu profitos al ili ambaŭ. Lasante Winslow kiel garantiulon, kaj kunirigante 20 militulojn Massasoit malsupreniris la monteton kaj lin renkontis je la transvadejo Standish kaj Allerton kaj ses aliaj kirasitaj viroj. Tiam oni donis saluton militistan al Massa- soit, kaj tion farinte, oni lin kondukis al la domo de renkontado.. Massasoit estis viro je ago plej bona, kun severa mieno kaj kun malmulte da vortoj, kaj, montrita ĉian komplezon de la kolonianoj, li kun ili faris traktaton interkonsentante ke neniu partio ekmilitu la alian, kaj, ĉe iu komploto Indiana kontraŭ unu el ili, ke la alia devas helpi ĉiel eble. Estis ankaŭ konsentate ke oni estimu la terpecon, kiun antikve okupadis la estinta tribuso Patukset-a, la tero de la kolonia- noj. Tiu memorinda traktato elfarita April 1, 1621, asekuris al la kolonianoj vivadon senriskan dum 55 jaroj, kaj estis traktato pli sank- te plenumota ol multaj inter nacioj kristanaj. Pliposte en Aprilo, alvenis la mateno kiam rigardata de tiuj ku- raĝemaj, la iipanaro de la May Flower malankrigas. Nenia unu el ili estis petinta ke oni reakceptu lin sur ŝipon; kiam la ŝipo veliras el la haveno, ĉiuj flirtadis adiaŭegon de la supro de la monteto, dum ĝi preterpasas Gurnet promontoron kaj alĝustigas la velaron por An- glujo. Novanglia civilizacio nun estis efektive komencata. La najbaroj plej proksimaj norde estis la malamikaj francoj, 500 mejlojn malapude en Nova Scotio kaj sude la neamikaj angloj Konformistaj, malapude 500 mejlojn je la James rivero. Oni povas imagi la tiutempan kolo- nion— la sep pajlumitajn domojn el ŝtipoj laŭlonge de ilia sola strato; la renkontejan domon je suba fino de la strato kie observiĝis iliaj di- servoj; la ŝalupon flanke al la kajo kie je la elirejo la rivereto plilar- ĝiĝas en golfeton; la senarbigitejon kun nigraj trunkradikoj; sur la deklivo sube de la monteto, la enterejon de iliaj 46 kun-anoj je rando de senarbejo; kaj la ses kanonojn sur planko sur la monteto kun apuda krude konstruita observoturo. Oni scias ke dum aprilo mortis John Carver, kaj ke oni elektis koloniestro William Bradford, ne tute resaniĝintan de la febro, kaj nomis Allerton lia helpanto; ke Squanto nun ekloĝis ĉe ili, kaj mon- ths al ili kie en la urba rivereto oni povas plej facile fiŝkapti. Oni scias ke la sankorpaj viroj tiam laboris en la maizejoj, pretigante la teron por kreskajoj kiuj donos al ili manĝajon la proksiman vintron; ke la tritikon kaj pizon alportitajn de Anglujo oni sekve plantis kaj pliposte la maizon trovitan en decembro—car Squanto diras al ili ke oni devas tion fari kiam la kverka folio estiĝas granda kiel orelo de kuniklo. Post vizito de Winslow kaj Hopkins al Massasoit, Hobomok, unu "pinesse" (t.e. konsilanto) de la tribuso de Massasoit, aligis sin al la kolonio kaj sin pruvis ĝis sia morto fidela amiko. Car li estas grand- korpa kaj lia kuraĝo bonekonata de la apudaj Indianoj, oni sendis lin por negocadi ĉe la "Pokaset"-oj, tribuso 14 mejlojn de la maro. Pro Digitized by Google 28 AMERIKA ESPERANTISTO sia amikeco al la angloj Hobomok kaj Skŭanto estis atakataj de tiuj Indianoj, kaj Hobomok forkurinte revenis al la kolonio lasante Skŭan- ton kaptita. La kolonianoj, informitaj de Hobomok pri kio okazis, tuj sendis Standish kun dekkvar viroj por savi Skŭanton, car ĉiu scias kiel efikus je ĉiu Indiano se tian perfidon oni permesus sen agado. Oni scias ke Standish kaj liaj viroj ĉirkaŭis la indianan vilaĝon kaj ke ilia militema aspekto tiom timigis la Pokaset-ojn ke la Indianoj liberigas Skŭanton kaj promesas estontan konduton bonan. Tiu mal- prokrasta ago de la kolonianoj, sendi kelke da viroj kontraŭ fortikejo indiana, montris al la Indianoj kun kiaj viroj oni devas kalkuli, kaj ĝi tiom akiris la estimon de ĉiuj la Indianoj de Kapo Cod, ke kelkaj ĉefoj petas al Massasoit ke li faru por ili kunligon kun tiu batalan- taro tiom timinda ili sin montris. Rezultatis ke oni multe pli taksas la kolonion tiuregione kaj la kolonianoj, havante nun amikemajn ri- latojn kun ĉiuj tribusoj, povas komercadi gajnige per la vendajoj portitaj en la May Flower. car estus helpo al la kolonio starigi amikecon kun la antikve fortega tribuso "Massachusetts"-a, septembron oni sendis Standish kaj dek el la kolonianoj kun Skŭanto kaj du aliaj Indianoj kiel gvi- dantoj per la ŝalupo al Massachusetts Golfeto, tiama nomo de la Bos- tona haveno. La novajo de ilia alveno ilin antaŭeniris. Ili ektrovis kelke da dezertaj tendoj, kaj je unu loko renkontis de Indianinoj kiuj sukcesas decidigi unu bravulon sin aperigi, tamen nur kiam li certigis ke tiuj fremdoj ne alvenis por malutili al li aŭ lia popolo, li do ŝancelanta kaj tremanta pro timo aperis. Car ili ne povis ekscii kie troviĝas la "ina estro", nur ke "Ŝi troviĝas malproksime," ili revenis al la boato, akompanataj de la inoj kiuj deziregante negocadi "vendadas siajn vestojn de siaj dorsoj kaj ligas branĉojn ĉirkaŭ si, sed honteme, car verdire ili estas pli modestaj ol iaj niaj anglinoj." Tiun nokton kun helpa vento kaj plena luno la viroj foriris por Plymouth kiun oni atingos la sekvantan tagmezon. Ci tiu vojaĝo estis la unua registrata esplorado de Bostona Ha- veno. Irante kaj venante oni transiris la tutan golfeton, notante ĝian etendegon kaj ĝiajn multajn insulojn. Tial de la raportoj rakontataj de ili je Plymouth ne estas strange ke ĉiuj ne povis ne "deziri ke ili tie lokiĝis." Dum tiu aŭtuno oni rikoltis la rikolteton, negocadis kun la Indi- anoj, al si provizis anasajon, meleagrajon, kaj cervajon por la vintro, kaj fabrikis murŝindojn sendotajn al Anglujo. Ili jam estis komen- cintaj funkcii kiel tute evoluinta ŝtato, elektintaj oficistojn, farante leĝojn, organizante militistaron, starigante negoc-rilatojn kun la In- dianoj, kaj traktante traktaton atakan kaj defendan kun la liganoj In- dianaj. Je grado malgranda, tiel, ili estis starigintaj komunumon demokratan kaj tiun sukcese evoluigantaj. Ilia tnaiza rikolto malŝpare repagis al ili por la laboro elspezita, la tritiko alportita de Anglujo iome produktis, kaj kvankam la pizo-rikolto ne sukcesis, ili povis sa- titaj retrorigardi sian unuan jaron en tiu nova lando. Digitized by VjOOQlC AMERIKA ESPERANTISTO 29 Por memorigi la laboron de la jaro, ili elprenis unu tagon por publika festeno, kaj al sia festeno invitis sian indianan kunliganon Massasoit, kiu alvenas kun naŭdek bataluloj. Tiu festa kunveno de 53 blankaj kolonianoj, inkluzive la virinojn kaj idojn, kun 91 In- dianoj iniciatis la Tagon Dankdonadan, unuafoje okazante en Nov- anglio. Pri tiu festeno dankdona Winslow skribis, "Nun ke nia pro- dukto rikoltiĝis, nia koloniestro sendis kvar virojn por birdajo, por ke ni povu laŭ aparta maniero ĝojadi kune post kiam ni kolektis la rezultaton de niaj laboroj. Tiuj kvar dum unu tago mortigis tiom da birdoj ke ĝi satigas la kolonion preskaŭ tutan semajnon. Tiutempe, in- ter aliaj ludoj ni ekzercadis niajn batalilojn; multe da Indianoj venis inter ni, kaj kun ili ilia reĝa moŝto Massasoit kun ĉirkaŭ 90 viroj kiujn ĉi dum tri tagoj ni distras kaj regalas kaj ili eliris kaj mortigis kvin cervojn, kaj tiujn ili portis al la plantejo kaj donacis al nia estro kaj al la kapitano kaj aliaj." Nov. 19, la "Bonsorto," ŝipeto de 55 tunoj, neatendate alvenis kun 35 novaj kolonianoj inter kiuj la plej aĝa filo de Brewster; John, frato de Winslow; kaj Robert Cushman. El tiuj novaj venintoj la plimulto estis fortaj malglatuloj, sed malmulte da ili eltaksis la se- verecon de la entrepreno kiun ili eniras. Ili portis kun ili patenton de la Novanglia Kompanio, elfaritan per la nomo de John Peirce, unu el la Eondonaj akciuloj, enhavantan la regionon kie oni troviĝas, sed ili ne kunportis provizon da manĝajo. Post du semajnoj foriris la "Bon- sorto" al Anglujo, kaj Cushman, kiun sendis la akciularo Londona por esplori la aferojn koloniajn kaj por konsentigi se eble la kolo- nianojn al la artikolo en la kontrakto rifuzita je Southampton, reiris per ĝi, kunprenante ŝarĝon de ŝindoj, de sasafraso, kaj du oks- hoftojn de peltoj lutraj kaj kastoraj. La reirantan ŝipon kaptis la fran- coj tiam militante kontraŭ Anglio, kaj ĝian ŝarĝon konfiskis, sed per- mesis al la ŝipo kaj homoj en ĝi revoji al Anglujo. Kvankam tiu pio- nira ŝarĝo de la infana kolonio perdiĝis, pro kio la akciuloj ricevas nenion por ilia unua jaro de penado, la kolonianoj, malgraŭ siaj mal- kuraĝigaĵoj kaj perdego nombra, estis montrintaj ke ili konscience laboras por la kompanio. Car ili devis reekipi la Bonsorton kun manĝaĵo por la revojaĝo, kaj plie devos provizi manĝaĵon al la novaj kolonianoj, oni taksis la restantan provizon kaj trovinte ke ne restas sufiĉe da maizo por ilia provizo ĝis rikoltiĝos la sekva rikolto, oni juĝis necese ke oni disdonu al ĉiu nur po duonporcio. Pro tio ili de nun devis vivsubteni sin grandparte per fiŝaĵo kaj kiom da ĉasaĵo ili povas akiri. Tamen kun tiu nemulta nutrajo ili senĉese laboradis tra la vintro kun bona sano kaj spirito nelasita. Unu ekvido kiun ni ricevas de ilia ĉiutaga vivado evidentigas la seriozecon kun kio oni ĉion entreprenis. Estis Kristnasko matene, kaj Bradford kaj la aliaj ekiris laŭkutime al la laboro, kiam la nove alvenintaj rifuzas iri car estas Kristnasko. Aŭskultinte ties kontraŭ- dirojn, Bradford diris al ili ke, se estas afero de konscienco, oni ne devas labori. Tamen, kiam, revenante tagmeze Bradford eksciis ke tiuj spite de siaj skrupuloj festis la antaŭtagmezon—iŭj kun vetoj Digitized by Google 30 AMERIKA ESPERANTISTO jctante baron feran kontraŭ stangon, kaj aliaj vetludante pri ludo de skabelpilko—li diris al ili ke li ankaŭ konsciencon havas, kiu ne per- mesas al li lasi ilin ludantaj kiam laboras aliaj, kaj forprenante de ili fandajon kaj pilkon, ordonis al ili resti endome kaj observi la tagon per taŭga servado se ili ĝin estimas sankta. Tiu admono finis la af- eron, kaj post tagmezo tiuj eklaboris kaj neniam ankoraŭ petis liber- tagon ne festatan de ĉiu. Ni esperas doni ankoraŭ unu numeron pliposte al la Pilgrimantoj por rakonti la pluajn malsatojn de 1622 kaj 1623; la alvenon de alia kolonio kiu stariĝis je Weymouth, kaj la Indianan konspiron kiu minacis ekstermi la tutan blankularon de Novanglio; la disdonadon de tcro inter la kolonianoj; la danĝerajn komplotojn de Lyford, Oldham, kaj Episkopismaj kolonianoj; la aĉeton de la rajtoj de la akciuloj en Anglio; la fiŝentreprenon je Gloucester, kaj pliposte la peltaĉetadon kaj starigon de negocejo apud Buzzard's golfeto; kaj fine la rieiĝon de la Plvmouthanoj pro la uzado de "wampum" globetoj, kaj pro la alveno de multaj malbone provizitaj Puritanoj al kolonioj laŭlonge de la marbordo norde. Digitized by Google AIM ERIK A ESPERANTISTO kFOn' crown Irroz' to cruise kruA' jug-, pitcher knity cross krud' raw kruel' cruel kruf leg kruf steep kubuf elbow kudf sew kuf woman's cap kugf bullet kulf cook kuk cookey, cake kuko/ cuckoo kukum' cucumber kukurb' pumpkin kuf gnat kulef spoon kulp' fault, blame kun with, kun'e together kunlkl' rabbit kupf copper kuf run kurar/ cure, treat kurafi' courage kurb curve kurter/ curtain taper/ cushion kutV lie (down) kutlm' custom kuV'tub, vat kuf cousin kvmnkam altho'gh kvanf quantity kvar four [town) krartaf quarterfof kvazaŭ as if kverV oak kvief calm kvln five lurttsuW receipt Nov nephew nl we, us iitgf black nlverieve![dim.(7) n/ d. fern, affect. newel' nobleman nobf noble nokt night mm' name nombf number nord north nof new (her Novembf Novem- nu 1 well I - nuano' shade, hue nub' cloud nutf naked nuk1 nape of neck nuke' nut nut zero [(No.) numer' number nun now nur only (adv.) nutf nourish, feed o e e. of nouns (p. >) obe obey [Ject Objokf thing, ob- Obl'..-fold, duobt twofold (s. p. 3) ebetJri obstinate Odor' odour, smell of end offend efer/ to offer [as sacrifice, gift, &c.) Ofk/ottice (employ- Off often [ment) Ok eight [sion.case Okaz occur ~o occa- okoldent west Oktobf Oktober Okuf eye Okup' occupy L l\ la the labor' labour lac/ weary, tired laoerf lizard laĉ' lace (boot) latf tin plate laf lava lag/ lake lab' varnish lake' lackey laks lax. diarrhoea lakf milk lam lame lamp' lamp Ian' wool lamf land, country lang/ tongue lantern' lantern lanug/ down, fluff lard' bacon larĝ/ broad, wide taring' larynx ■arm' tear (of eye) las leave, let last last, latest laŭ according to laŭb' green arbour laŭd' praise lauf loud, aloud lav' wash lee I on lesson letf leather log/ read legem' vegetable leg' law lek lick lent lentil, lentug/ freckle loon' lion lepof hare lorn' learn lerf skilful, clever 01 than (p. 3) ole' oil Omar' lobster ombr' shadow ombrof umbrella on' d. fractions: (3) one/ wave onl one, people, they: (s. p. 3) onkf uncle (4) onf e. fut. part.act. op' d. collective numerals (p. 3) oplnf to opine oportun' handy Or gold [larity onr order, regit- orden' order, (de- coration) ordon' order, com- ore!' ear [mand orf orphan orgen'orga n(mus.) orient east ornam' ornament 08 e. of fut. tense osced yawn [(p.4) osf bone ostf oyster of e.fut.part.pass. OV egg [(4) P pao' peace paolono/ patience paf shoot, fire pag/ pay pag/ page (book) pajr straw pak/ pack, put up pal' pate paf ao' palace palls' stake palp' touch, feel 19 lotor" letter, epistle loV lift, raise II he, him liber' free llbf book lien' spleen llg/ bind, tie Hgn'wood (the sub- llm' limit [stance llmak snail lln' flax llngv/ language lint line lip' lip lit bed [alphabet) lltef letter (of the II vef supply,deliver log/ entice log/ to lodge, live lolf place, locality long long lorn' telescope lof draw lots lu' rent lud play lul' lul asleep [no lum' light -i to «hi iumb/ loins lun' moon lunrf Monday lup' wolf lupot hops lustf chandelier luf solder lutf otter M mar/ unleavened mad' chew [bread magazen' ware. magi' magidhouse Maj May majesf majesty palpebf eyelid pan' bread pantalon trousers pantofI' slipper pap' pope papag/ parrot papav poppy papof paper paplll' butterfly paf pair, brace pardon' forgive parono' relation Darker' by heart parol speak parf part parti' party, par- pas' pass [tial pasef sparrow past' passion paek' Easter pasf paste pasted pie [or pastf priest, rast- paS' to step [cattle pasf pasture, feed paf frying-pan patf father pauz' to pause paf peacock pavlm pavement peo' piece pad' pitch peg' wood-pecker pejzag/ landscape pek/ sin pek/ to pickle pel' drive, chase pelf fur [away pelv1 basin pen' endeavour pend' hang (intr.) penik' paintbrush pens' think pent to repent majatf _ master, (profession) maklef broker makuf stain, spot makzo/ iaw mal'd.op_posites (5) malgraui n spite of mam' breast (fem.) man' hand mand/ eat manlef manner ma nil/ sleeve mank/ lack, want mar' sea mard'swamp [gain mardand' to bar- mart/ Tuesday mart/ mark,stamp marmof marble Mart March mars' march martel' hammer mason' do mason's maof mast [work mastf master (of maŝ' mesh [house) masln' machine maton' morning matrao' mattress matuf ripe mebl' piece of fur- mod' wick [niture mejf mite mel badger meloagr turkey meuY milk(vb.) mom self, selves mem»/ member memo/ memory mend'order( goods) mensog tell a lie ment on' chin meiif merit [day merkred Wednea- pontf paint pop' to chirp per by means of perd' perch (fish) perd' lose perdrik' partridge pore' perish pertekf to perfect perfld/ betray pergamen' parch- perl' pearl [ment permea' permit peron' platform persll/ peach pes' weigh (tr.) peaf plague pef request, beg petof be roguish, play the wanton petrol' paraffin oil petrosal' parsley pef weigh (intr.) pi pious pled' foot, leg pig* magpie plk' prick, sting pllk'ball(f.playing) pin' pine-tree plnd' pinch plngl' pin plnf pointed pip' pipe (tobacco) plpf pepper pif pear pirlf gravel plsf to pound, pif pea [crush plao public square plao' please pi ad' plate plafon ceiling pland' sole (of the plank' floor [foot) plant' plant (vb.) Digitized by mof put, place metl' handicraft met/ sea-gull mof middle mezuf measure ml I, me mle/ honey mien' mien mlgdal' almond mlgf migrate mlks' mix mil thousand mlllf war mfnao to threaten mlop' short-sight mlozof forget-me- mlr/ wonder [not mister' mystery ItllZOf misery modef moderate modosf modest mob/ to mock mot' soft mon' money nKman' monk monarn' monarch monaf month mono/ world monf mountain montf show mof habit, usage mortal Z m easels monf bite morgaŭ to-mor- morf die [row mortef mortar most general title Vi'a reg'a mokt- 'o, your majesty, via mokfo your honour mov' move (tr.) mini' mill 18 plaf flat, plain plauoY splash, clap plej most (p 3) plokf weave, plait pion' full plend' complain plef tray plezuf pleasure pll more plof mourn, weep plu further, longer plug' plough plum' pen plumb lead(metal) phr/ rain no apiece,at rateof pokaf cup, goblet polk)' police DOlJgon'buck wheat poluf polish polus' pole polf dust pom' apple ponard dagger ponf bridge pop/ poplar-tree popol people por for, for benefit port/ door [of port/ hog, pig porf wear, carry posed' possess post after, behind poston'station(mil) postu/ require, de- DOO'pocket [mand post post, mail poteno' mighty poi/ be able, can pr&'avo great grandfather praV right (adj.) preolp' chiefly preolf precise 1 Google 31 mug/ to roar.fwind mul/ mucus [Sec. mulf much, many muf wall muo' mouse must/ moss musko/ muscle mustard/ mustard mua fly (a) muf dumb N n e. of direct obj.(a) nac/ nation nag' swim najbaf neighbour najl nail [gale najtlngal'nigh tin- nap' turnip nasi/ give birth naskiĝf be born naskig' beget natuf nature naŭ nine nauz to sicken naf nose no no, not nebut fog neces' necessary negoo' business nog* snow [nor nek—nok neither— nenla no kind of nenlam never nenle nowhere nenlel nohow nenles no one's nenlo nothing neniom not a bit nenlu nobody nop' grandson nepf unfailingly nest' nest nef clean copy prodlt/ preach prefef prefer preg' pray prom' press preml' prize preri take pros' print (vb.) preskau almost pref ready ['prep.) preter beyond prof price prezenf to present pfl concerning, ab- prlno' prince [out prinolp' principle prlntemp' spring privaf private[time pro owing to, for the sake of procenf interest proces' lawsuit produkt produce profund' deep prokrasf tr delay proksim' near promen' to walk Dromes' promise propon' propose propf (one's) own prosper' succeed, prov try [thrive provlf provide prujn' hoar (frost) prun' plum prunf to lend pruf to prove pugn' fist pul flea pulm' lung pull/ gunpowder pulvor powder pump' to pump pun' punish punier point 16 AMERIKA ESPERANTISTO WORLD NEWS OF ESPERANTO Esperanto has been made an obligatory subject in the schools of the Canton of Geneva, Switzerland. Esperanto is an official study in the Milan schools, where twenty- five courses are attended by 1,100 scholars. t' The People's Commissaries for Enlightenment (a government C;' bureau) published about the end of January 30,000 copies of Cart £ and Pagnier's Esperanto text-book for Russians. This, we hope, will it help fill the greatest want in Russia. In Kharkov the pupils learned *■ Esperanto by twice writing out their entire text-book, and learned it thoroly, too. (from Esperanto &La Espero. We have received from Russia late copies of the Petrograd "Es- pero" and the Kronstadt "Esperanto Movado" (to March, 1921), and can state that Esperanto is flourishing everywhere—Devjatnin active in Petrograd, semi-weekly courses at Communist headquarters, courses at Estonsk University—Moskow backward, but courses for working- men in Ylansk and Tverstkoj-Amsk, and in the Peonle's Politechnic Schcol. Further courses reported at Odessa; Marinsk, 'Tomsk prov., 100 p.; Saratov; Samara, at People's University 6o p.; Sizran, in schools 1 and 2 of Repievka; Nizhni-Novgorod, in schools, and for soldiers of Red Army; Riabki; Perm, 200 p.; Penza, telegraphersr, Elets ; Rtishebo ; Simbirsk, 50 p.; Red Army, 4 rondetoj; Orel, 54p.; Bakhmut; Lugansk; Piatigorsk; Krimskaja, Kuban prov., 50 p.; Kras- nodar, 86 p. under Evstifeev ; Vladikavkaz; Omsk; Krasnojarsk, 50 p.; Tomsk, 200 p.; Archangel, 43 p.; Vitebsk; etc. There is an active communist organization, "Eski." There seems to be an attempt to register all Esperantists, perhaps for political pur- poses, which appears to have had some part in the disintegration of the ail-Russian movement. At present there is a fair prospect of renewed consolidation of activities. (mostly from Feb-Mar. "Esperanto Movado") PRESS MENTION "Star of the West" for February 7, 1921 (515 Dearborn St;, Chi- cago, 111.) is largely given up to Esperanto. The leading article, "In- ternational Language," is given in both English and Esperanto ver- sions. There is also an interesting account of the Esperanto class of Kazvin, Persia. There are renderings, too, in Arabic and Persian, An excellent article appeared in the April number of The Builder, a Masonic journal published at Animosa, la., page 110, under the caption of THE INTERNATIONAL LANGUAGE AND FREE- MASONRY. The Hudson News, Hudson Despatch (April 25), Hudson Ob- server, and New Jersey Post, have all published considerable articles upon Esperanto and the new classes of the Hudson County Esperanto Society. OFFICE NOTES For propaganda try a combination of our "Teacher's" and "Pil- grim" numbers. Mr. Payson's forthcoming book, containing two stories, 'Miserere' and 'Thais', was wrongly listed at 35 cents. The price should be $.50. Digitized by Google