i March 1908 Number 2 A M E R I K A ESPERANTISTO 1 i i :• '( i \ A Monthly Magazine of the International Auxiliary Language Esperanto CENTS A COPY DOLLAR A YEAR AMERICAN ESPERANTIST COMPANY 186 FORTIETH STREET CHICAGO Amerika Esperantisfc Monata Revuo de Intt A Monthly Mag. Inte: Redaktoro kaj Ad AB<. ART. AMERIKA ESPERANTISTA K illO CHICAGi T OUR APRIL NUMBER Will be bv far the ary, wit Including the iges. The We ■ F VENTEGO EN TEUJO De la tempo kiam unue aperis Esperanto, estas levigintaj kelkaj miloj da homoj, kiuj povus plibonigi gin. Pri tio, ni havas ilian propran ateston. Kaj, Car nenie ekzistas perfektaĵo, Esperanto bezonas plibonigi. Sed kiamaniere? La plej grava kaj plej bona afero pri Esperanto, ekster gia simpleco, estas gia popular- eco. Nenia Sango devas farigi, kiu dividus en du kampojn la esperantistaron. Plie, tia Sango ne povas okazi, Car kontraŭ tio nin gardas la Deklaracio farita en Boulogne sur-Mer. Se ia homo, kiel ajn honorita, forkurus portante la fundamentajn ideojn kaj materi- alon de Esperanto, fabrikonte al si novan lingvon, ĉu pli bonan aŭ malpli bonan, ol Esperanto, tiu povus nomi sian produktaĵon kiel ajn li volus, sed la mondo lin markus Stelinto. Sed precize pro tiu fakto, ke sur la Fundamento staras tro multaj, por ke ni bezonu ektimi, ni traktu gentile kaj milde kun la plibonigistoj kies postulojn la Deklaracio ne malpermesas. Se ia homo volas porti al ni novan'sufikson, ni almenaŭ ne brufermu la por- don kaj pinĉu lian nazon. Afable, gentile ! Kredeble por trakti kun li oni kreis la Lingvan Komitaton. Kaj tiaj aferoj apartenas al la Komitato. Antaŭ kelka tempo, el la tuta reformistaro, du, kaj nur du, interkonsentis. Sed ili interkonsentis nur jene: ke Ido Satis kaj estimis siajn reformojn, dum Antido Satis kaj estimis siajn reformojn; kaj ke ili, kun tutkora reciprokeco kaj gojiga entuziasmo, mal- admiris kaj malaprobis ĉiu la reformojn de la alia. Tian unuecon ni devas nek timi, nek atenti, Car la tempo tro plenigas je nia tasko de propagando. La tuta afero estas unu furioza blovego en eta, delikate pentrita teujo. Digitized by Google IO SALUTU LA VOJAGANTOJN ESPERANTE! La Esperantista Grupo Pariza sendas al Amcrika Esperantisto la jenan leteron, petante, ke oni ĝin dissendu kiel eble plej vaste. Ni do deziras, ke tiuj el niaj samideanoj kiuj povas atingi la urbojn trapasotajn de la aŭtomobilistoj, tion faru kaj salutu la esperantistojn. Vi povas fidi al tio, ke granda ĵurnala bruo anoncos ilian alproksimiĝon. Jam antaŭ ol vi legos tion Ĉi, ili estos trapasintaj ĉikagon : Vi scias ke baldaŭ la konkursantoj- aŭtomobilistoj por la vojago "New York gis Paris tra la Behring'a Markolo," organizita de la franca ĵurnalo Le Matin kal de 1' New York Times, devas forlasi New York'on por trairi Amerikon kaj espereble Nordan Azion. Okaze de tiu sentima entrepreno la Grupo Pariza opiniis ke estus utila por nia afero ke Esperantistoj sin montru en tiu okazo, kaj kiel eble plej serveme akceptu kaj helpu la konkufsantojn el kiuj kelkaj iom lernis Esperanton. Kred- eble tiuj Ĉi, kaj sekve Le Matin estos devigataj ilin danki kaj siavice konigi la utilecon de nia lingvo kaj la plinomb- riĝon de ĝiaj adeptoj. Por tio, varma alvoko al Esperantistoj logantaj en la urboj trairotaj de la kon- kursantoj estas publikigita de ĉefaj fran- caj esperantistaj ĵurnaloj, inter kiuj; La Reimo, Lingvo Internacia, P Esperantiste k.c. Bedaŭrinde tiuj gazetoj nur enhavas "traamerikan vojplanon" unue propon- itan kaj komunikitan al ni de Le Matin (New York, Chicago, Seattle, Skagway, Dawson, Tanana, Nome City, Fort Clar- ence). Ili tro frue presiĝis por publikigi la definitive deciditan vojplanon, kiu estos tre malsimila. Jen tiu lasta kaj ĝusta nomaro : Forveturo de New York 13'an de Feb- ruaro : Albany, Buffalo, Cleveland, To- ledo, Chicago 18'an de Februaro, Clin- ton, Cedar Rapids, Marshalltown, Oma- ha, Columbus, Buda, North Platte, Ogallala, Big Springs, Sidney, Pine Bluffs, Cheyenne, Rock River, Rawlins, Rock Springs, Castle Rock, Ogden, Tecoma, Cobre, Palisade, Humbolt, Reno, San Francisco. De San Francisco al Seattle, "marvet- urado." De Seattle al Valdez, "marvet- urado." Valdez, Fairbanks, Tanana, Nulato, Unalakleck, Nome City, Fort Clarence. Ni do petegas de vi, ke viavice vi bon- volu kiel eble plej rapide sciigi cirkulere aŭ aliremede tiun nomaron al tiuj el viaj abonintoj aŭ korespondantoj, kiuj logas en aŭ apud la diritaj urboj aŭ lokoj. Helpante la aŭtomobilistojn, ili sam- tempe faros servojn al kuraĝegaj homoj kaj al nia kara Esperantismo ! Ni speciale rekomendas al ili la franc- flagportantan veturilon "De Dion Bou- ton" per kiu vojaĵos la "ĵusesperantis- tiĝinto" Sro. Bourcier Saint Chaffray la iniciatinto de 1' vojaĝo. Estas li, kiu raportos pri ĝi en Le Matin; estas do li precipe tiu kun oni devas efike agi por nia afero. Fine kaj plie, ni treege konsilas al vi tuj interrilatiĝi kun la New York'a or- ganizanto. Sro. Reick, el la New York Times, kaj sciigi al li nian kaj vian agadon kaj niajn proponojn de "peres- perantistaj" helpoj. Dezirante al vi bonan sukceson en tiu eksterordinara kaj kaptinda okazo, mi petis vin ricevi, estimata samideano, la sinceran esprimon de niaj koraj sen- toj. Digitized by Google II LA UNUA AMERIKA ESPERANTISTO RUN NOTOJ PRI LA FRUA HISTORIO KAJ LITERATURO DE ESPERANTO VERKIS WILLIAM GEORGE ADAMS Estas ja vere ke la propagando de la lingvo internacia Esperanto dum la unuaj dek sep jaroj de ĝia historio, progres- adis multe pli malrapide en nia propra lando ol en la Eŭropaj landoj kaj eC en Perulando kaj Meksikujo. Sed ni ne povas atribui tiun Ci malrapidemon al manko de fervoraj propagandistoj sed plivere al la fakto ke, malsame de la diversaj Eŭropaj landoj, la ĝenego pro diverseco de lingvoj ne prezentas sin tiel trude al ni kiel Ce ili. La nuna hialanda movado por Esper- anto estas rezultato de la granda sukceso kiun ricevis la lingvo en la jaroj 1902-5 en Granda Britujo. Nia movado estas filio de la brita movado : ekzemple dum ĝia unua jaro la Bostona grupo, la unua en Usono, estis ano de la Brita Asocio. (Mi nomas tiun grupon la unua en Usono Car estas alia proksima grupo pli mal- nova, la Montreala grupo, kiu e6tas kred- eble la unua en la du Amerikoj; ĝi dum kelkaj jaroj eldonis bonan jurnalon La Lumo). Sed tamen la unuaj propagan- distoj kaj verkistoj de Esperanto Ce la angloparolantaj popoloj estis Amerikanoj (mi nomas Sron. Ricaxdon Geoghegan, amerikano Car li nun de longe estis amerikana civito kaj faris preskafl la tuton de sia laboro por Esperanto en nia lando.) En Julio 1887 Dro. Zamenhof publik- igis sub la pseŭdanomo Dro. Esperanto la unuan verkon pri Esperanto, "Lingvo Internacia. Antatiparolo kaj Plena Ler- nolibro," en la rusa lingvo. En la sama jaro li eldonis tradukojn de la libro per la lingvoj pola, franca kaj germana. Tiu Ci unua Esperanta lernolibro konsistis el la "Unua Libro de Esperanto" kaj la "Plena Gramatiko," kiuj sin trovas en la Krestomatio. Amiko de Sinjoro Riĉardo Geoghegan (tiam studento Ce Oxford) legis en gazeto pri la nova lingvo kaj skribis Zamenhof latine. Dro. Zamenhof respondis sen- dante lernolibron en la germana. Ekzam- enado de la Zamenhofa lingvo faris el Sro. Geoghegan fervoran Esperantiston kaj dum la tutaj postaj jaroj de la lingvo ni trovas lin Ciam laboranta por la suk- ceso de Esperanto. En la jaro post kiam li aliĝis al la lingvo (1888) li verkis tra- dukon de la Zamenhofa lernolibro, No. 5 en la Esperanta Kolekto, la unua pri- esperanta libro en la angla lingvo. Dum la sekvantaj jaroj oni ankaŭ tradukis tiun libron en la lingvojn hebrean (Hu- nez), svedan (Henric Lunquist), latvan ("Lettish," deLibeks), rumanan (Mar- ietta Frollo), danan (Nielson), bulgaran (Bogdanov), italan (Marignani), portu- galan (Ferriera), hungaran (Barabas), k.t.p. Tiuj Ci unuaj lernolibroj ne enhavis vortarojn kaj tiujn oni nun presis aparte, en multaj diversaj lingvoj. En la sama jaro aperis la unua (krom kelkaj mal- longaj tradukajoj de Zamenhof, la Dua Libro kaj la Aldono) literatura verko en Esperanto, "La Neĝo Blovado" de Push- kin, tradukita de polo, A. Grabowski, kiu de tiam verkis multajn literaturaĵojn en nia lingvo, kaj prozaj kaj poeziaj ; li ankoraŭ nun laboras por nia afero. Tiu Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO Ci verko estas aparte rimarkinda pro tio, ke gi uzas nur 900 radikvortojn, sed tamen havas stilon klaran, belan kaj ja imitindan. Tiuj Ci lernolibroj estas neplenaj Car la vortaroj estis presitaj aparte, sed nun Leopold Einstein, germano kiu antaŭe estis Volapukisto kaj estis verkinta grarn- atikon de tiu lingvo, sed kiu je la apero de Esperanto forlasis la mortontan sed tiam tre florantan Volapukon kaj iĝis fer- vora subtenanto de la Zamenhofa lingvo, nun eldonis pli plenan lernolibron, kun vortaroj. Tiujn poste kelkajn jarojn, Geoghegan, kiu tiam estis translogiginta sin al Ameriko kaj logis en Tacoma, Stato Washington, tradukis anglen (No. 52) kaj gi estis presita Ce Nuremburg, tiam la centro de la Esperanta movado. Poste kiam la klubo Esperantista en Upsala, Svedujo, estis la propaganda centro de la movado, oni en tiu Ci urbo presis duan eldonon(i8o8). L. de Beaufront, la famkonata franca Esperantisto, aliginta al Esperanto, ver- kis en sia propra lingvo tre utilan propa- gandan verketon kiun Zamenhof tradukis rusen kaj W. Trompeter en lagermanan. (Trompeter estis germana Esperantisto kiu subtenis la lingvon per sia influo kaj kaso dum multaj jaroj. En la jaro 1893 aŭ-4 H venis Amerikon kaj vizitis la us- onajn samideanojn, en tiuj jaroj tre mal- multaj. MalfeliCe li mortis antaŭ ol la burgono kies kreskadon li flegis igis bela, gojiga florego). Tiun Ci brofiuron ankaŭ Sro. Geoghegan tradukis por helpi la propagandon Ce la anglaparolantoj, sub la titolo "A Few Words on the Inter- national Language Esperanto." Gi aperis en multaj aliaj lingvoj. Sed, haltu, mi tro rapidas ; mi volas iom priparoli la unuan amerikan Espe- rantiston, Henry Phillips, kiu komencis laboron por la afero antaŭ aperis tiuj laste pritraktitaj verkoj kaj ne longe post kiam aperis la unua verko de Geog- hegan. Je la tempo de la naskigo de Espe- ranto la American Philosophical Society tre interesiĝis pri la projekto de lingvo internacia kaj eldonis priskribon pri la kvalitoj kiujn tia lingvo devas posedi. En tiu periodo (1888) Volapuk treege floriĝis. Cent miloj da homoj studis gin kaj Ciuj kredis ke la problemo pri lingvo internacia estis jam tiam solvita. EC en nia lando Volapuk estis triumfa. Unu lernolibro (tiu de Lingenfelter) havis kvar eldonojn en kvar monatoj; la unua eluziĝis dek tagojh post sia apero. Kom- itato de la American Philosophical Society ekzamenis la lingvon Volapuk kaj, kvan- kam gi konsideris Volapukon la plej bona tiam aperinta projekto, tamen gi severe kritikis gin. Poste, ekzameninte Esperanton, gi donis al gi plenan aprobon kaj tiel raportis al la societo. (Vidu Vol. xxv, p. 3., Proceedings of the Amer- ican Philosophical Society.) Henry Phillips, la sekretario de la asocio, kiu tre interesigis pri la afero de lingvo internacia, en tiu jaro, laŭ peto de Zamenhof, verkis la unuan libron pri Esperanto kiu aperis en Ameriko kaj ni do.povas nomi lin la unua amerika Esperantisto. (La aŭtoro de unu lerno- libro eldonita 1905'an konstatas ke tiu estas'la unua nialande eldonita, sed kiel vi vidas la konstato estas ja ridinda). Tiu libro konsistis el antaŭparolo de Phillips kaj traduko de la Antaŭparolo kaj Plena Gramatiko enhavitaj en la unua lernolibro de Zamenhof. Gi ankaŭ enhavis specimenojn de la lingvo, poezi- ajn kaj prozajn el la Dua Libro kaj ankaŭ du vortarojn, laesperanta-anglan vortaron de Zamenhof, kun angla-espe- ranta vortaro verkita de Phillips. Krom tio gi enhavis liston de la gistiama literaturo de Esperanto kaj kelkajn ek- zemplerojn de la jena aligilo, havantajt» Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO 13 spacojn por surskribo de la nomo: PROMESO Mi, subskribinta, promesis ellerni la proponitan de dro. Esperanto lingvon in- ternacian, se estos montrita. ke dek mil- ionoj personoj donis publike tian saman promeson. Tio ja estis grandan projekton, kolekti dek milionojn da subskriboj al tia pro- meso. Kompreneble la afero neniam farigis, certe ni ne trovas pritrakton de ĝi en la historiaj priskriboj de la lingvo. Tiu ci lernolibro estis presata uzante la literon h anstataŭ la supersigno, Car tiam oni ne povis havigi tiajn presliterojn ekster kelkaj eŭropaj urboj. Ĝienhavis multajn preserarojn kaj tiuj ne estis for- igitaj en la presprovaĵoj, Car dum la pre- parado de la libro la aŭtoro malsaniĝis kaj post ne longe mortis. Kiam Henry Phillips, la pioniro dcla lingvo en Ameriko, mortis, la movado por Esperanto en la lando ricevis fortan baton. Se li estus vivanta li sendube per sia influo kaj energia propagandado estus helpinta la lingvon internacian multe kaj nia lando estus farinta centro de tiu granda movado. Sed li mortis antaŭ ol li povis vidi ian rezultaton el sia sindonema laboro kaj nun lia nomo estas apenaŭ konata de ia Esperantisto. La Esperantistoj nunaj vidas kaj ĝuas la rezultaton de la pionira laboro, sed -ili malofte pensas pri la jaroj en kiuj Esperanto malgraŭ malkuragigoj kaj malprosperoj militis sian vojon antaŭen, kaj ili ne sufiĉe honoras kaj apenaŭ konas la sindonemajn animojn pro kies laboroj kaj penegoj Esperanto nun staras antaŭ la mondo lingvo sukcesa, vivanta kaj floranta, kun "la juneco en ĝia koro kaj la mateno en ĝiaj okuloj." Vi kiu legas tiun Ci artikolon, ne pensu ke la Esperanta movado en nia lando komencis en la urbo Bostono en la jaro 1905, enportita el Anglujo: vi memoru ke eĉ en la unua jaro de la lingvo, ĝi trovis fervorajn helpantojn en Usono kaj dum la jaroj kiam Esperanto estis nekonata kaj baraktanta por vivo, tiam en nia lando kiel en aliaj, homoj laboris kaj propagandadis por la inspira celo kiu instigas nin. Memoru la nomojn de Henry Phillips, la unua amerika Es- perantisto, kaj RiCardo Geoghegan, la sindonema pioniro kiu dum multaj jaroj preskaŭ sole subtenis la lingvon inter- nacian Ce la angloparolantaj popoloj. LA LIBRO DE LA NATURO Esperantigita de Eugene F. McPike el la franca teksto de La Chaumierc Indienne. de Saint-Pierre Ho, homo, kiu pensas ke sin ne trovas en la universo alia libro ol tiu per kiu oni vin instruis legi, kaj alia lumo ol tiu de via lampo, rigardu la libron de la nature kaj la stelon de la tago kiu ĝin iluminas por la instruado de la tuta homaro! Legu en la naturo kaj vi vidos ke ĉiuj la veroi venis de Dio, tiamaniere kiel Ĉiuj la lumoj venis de la suno. Kio do estas necesa por ilin kolekti kaj ilin tenadi ? Koro pura kiu sin malfermas je la vero kaj kiu sin fermas je la antaŭ- juĝoj. La naturo ĝin al vi donis ce naskigo tiamaniere kiel gi donis al vi okulojn por vidi la lumon, kaj palpebrojn por ilin koverti. Digitized by Google 14 FAKO DE L' SCIENCO Redaktas E. F. McPike. Por tiu Ci fako oni petas simplajn popolajn anikolojn p» APORTANTE el Hanover, en Ger- manujo, Sinjoro Robert J. Thomp- son, la konsulo de Usono, priskribas pri nove elpensita aparato por malvarmig- ado kaj por glaciigado, kiu, laŭ lia opinio, donas bonan promeson ke ĝi tre helpos la komforton kaj la sanon de la homo, en la estonteco. Oni, antaŭ ne- longe, elmontris modelon de la aparato en la urbo Hanover. Sinjoro Thompson ĝin priskribas jene: "Ĝi estas afero tre simpla kaj nekosta. Oni povus ĝin fabriki aŭ konstrui por elspezo kiu, eble, ne superus la sumon de unu dolaro amerika aŭ cirkad du spes- miloj. Ĝi konsistas el duobla mura kesto elfarita el stano kaj enhavonta dek kvin litrojn aŭ plu. Spaco malplena sin trovas inter la du muroj, aŭ inter la ek- stera kesto kaj la interna kesto. Tiu Ci spaco havas proksimume dudekkvin milimetrojn da largo, kaj gi tute Cir- kaŭas la internan keston. La enhavo de la interna kesto estas subite kaj abso- lute glaciigata pro la grada enirado de acido karbona en la parton Cirkaŭantan, je la malsupro de la kesto. De tiu parto la acido poste fluas en la keston propran aŭ internan, je la supro de tiu Ĉi, tra horizontala tubeto, kiam la tuta enhavo farigas subite kaj absolute glaciigata, kiel ni jam supre diris. Akvo Ŝangigas en glacion post sesdek sekundoj. Vian- doj, fruktoj, trinkaĵoj en boteloj, ekzem- ple biero, Campano, vino, k.t.p., oni povas malvarmigi aŭ eC glaciigi post malmultaj sekundoj. Tiu Ci rezultato estas produktata pro la subita, granda. redukto de la temperaturo per la rapida etendigado de la acido karbona kiu. eniras la aparaton el ordinara karbon- acidujo. La elpensaĵon oni nun intencas uzi en hoteloj, restoracioj, hospitaloj (Cefe hospitaloj sur la militkampo) kaj1 en la ordinara familia domo." la nova maŝino por la artafarado de glacio nun fabrikigas Ce la urbo de Epinal en Francujo. La plej grava parto de gi estas cilindro en kiu oni povas enmeti kaj ensigeli hemiaĵojn kiu) daŭrados tiel longe'kiel la maŝino mem. Alivorte, oni neniam postulas novajn hemiajojn ! La masino, turnigante en akvo, produktas glacion. Ĝi povas pro- dukti ankaŭ malvarman aeron. Gi pos- tulas nek vaporon nek brulajon. La pli malgrandajn modelojn oni povas funk- ciigi per manopovo. Oni diras ke gi estas la unua "glacio-maŝino," kiu ne postulas pli-malpli novajn hemiajojn. Por kelkaj fervojaj oficiroj, Ce New- Haven, Connecticut, antaŭ nelonge, oni faris provon pruvonte la uzeblecon de fluida aero por anstataŭi glacion en la vagonoj fervojaj por la transportado de komercajoj pereemaj. Nova kompanio nun organizigas por la produktado de fluida aero por Cia malvarmigado kaj gi anoncas ke gi povas produkti aeron fluidan po multe malpli ol dek cendoj (20 sd.) Ciu gallon (3.78 litroj). Oni povas nur esperi ke iu iam trovos bonan metodon por eviti la grandegan elspez- adon por glacio ! Profunda diskuto, senfina disputo, kaj lacegiganta pow-wowin' Malhelpas la puŝon ; ni fermu la buSon, kaj rapidegigu antaŭen I Digitized by Google 15 L vert LA FANFARONULO Du indianoj, unu juna, unu maljuna, vestitaj per la un- iformo de indianestroj, el globetumitaj feloj, kun Cirkaŭ- kapoj ornamitaj per plumegoj, venis antaŭen gis la rando de la altetaĵo. Hi postulis interparolon kun la kapitano, kaj Fonson elvenis kaj renkontis ilin. ' 'Mi estas la kapitano," li diris. "Kion vi deziras ? " "Ni deziras tiun viron kiu mortigis unu el niaj virinoj hodiaŭ," res pond is la estro maljuna. "Li ne Ceestas, li lasis nin." La estro rigardis malsupren dum kelkaj sekundoj kvazaŭ pensante; tiam per voco profunda kaj forta, kvankam ne laŭta, li parbladis jene: "Kapitano, tio ne sufiCas. Vi pensis ke neniu vin vidis, sed ni estas tiel konstante spionintaj vin post kiam vi eniris la rezervaĵon ke, se unu sola viro vin lasus, ni estus vidin- taj lin. Ni havas nenian malpacon kontraŭ vi. Ni estas vendintaj tiun Ci landon al la Regantaro, konsentante foriri de ĝi en certa tempolimo, kaj kiam venos tiu tempo ni ne estos tie Ci. Sed ni ja ne povas permesi, ke oni mortigu niajn virinojn tiamaniere, kiel bestojn. Vi metu vin mem en nian lokon. Se tiu estus unu el viaj virinoj kaj indiano estus mortiginta Sin, Cu vi postulus revengon, aŭ ne ? Ni ne estas maljustaj: ni deziras puni neniun krom la kulpa. Tiu viro Ceestas Ce vi kaj ni deziras lin teni. Lin donu al ni, por ke ni punu lin laŭ nia volo, kaj vi estos tie Ci tiel maldanĝera kiel inter loĝejoj de la blankuloj. Sed ni estas venintaj por preni lin kaj ni tion faros, eC se ni devos samtempe mortigi vin Ciujn. Rigardu I Ni estas kvin cent. Nunelektu." "Cu vi lin rekonus ? " la kapitano demandis. "Elkonduku lin kun du aliaj viroj," diris la juna estro, kaj, se ni ne tuj montros lin, ni permesos al vi Ciuj resti liberaj—ni tuSos neniun el vi." Kapitano Fonson reiris en la tendon. McDerny estis 4 Digitized by Google i6 AMERIKA ESPERANTISTO CHARLES E. BAKER samtetnpe peteginta la soldatojn ke ili ekbatalu, sed sen- sukcese ; neniu volis preni sur sin la konsekvencon de la malspriteco de la juna fanfaronulo. Kaj nun la heroaĉo komencis peti Fonson ke li lin ne fordonu. Sed Fonson diris, "McDerny, mi diris al vi ke vi tion ne faru, kaj kiam vi levis vian pafilon mi diris al vi 'mallevu ĝin.' Mi ja ne respondas por viro kiu malobeas miajn komandojn. Se ni militus por vi, cent viroj mortus anstataŭ unu, kaj nia morto ankaŭ ne helpus vin. Vi senkaŭze endangerigis nin Ciujn kaj tiel perdis vian tutan rajton je nia protektado. Vi faris tion Ci al vi mem, kaj vi simple devegos "an- taŭstari la muzikon" (=ricevi la konsekvencon). Oni elektis du virojn kaj elmarŝigis ilin kun McDerny. ĉiuj tri estis tre palaj, sed la kulpulo tremegis kiel folio, kaj iu povus elmontri lin. "Tiu 6i estas la viro," dins la juna estro, montrante McDerny. La kapitano gestis per sia mano. "Tre bone," li diris, "lin prenu kaj faru al li laŭ via volo." La maljuna estro parolis denove : "Kapitano, se plaCas al vi, ni deziras, ke vi elkonduku viajn militistojn por Ce- esti Ce la ekzekuto." La tuta forto de McDerny Ŝajne forlasis lin ; li sciis ke li estas nehelpeble kondamnita kaj li faris nenian reziston. Duone subtenante lin, la estro juna kaj alia indiano kon- dukis lin malmultajn paŝojn flanken kaj tie, la tuta blank- ularo starante duonronde kun siaj dorsoj je la altetaĵo, kaj la rondo el indianoj Cirkaŭante ilin Ciujn, komencis la ekze- kuton. Ilia metodo por fini la vivon de la kondamnito estis sendube surprizo ambaŭ al la mortonto kaj la aliaj blankuloj, Car ili senhaŭtigis lin dum li ankoraŭ vivis. Post kiam oni deŝiris la vestojn la juna estro per kelkaj frapoj lertaj de akra tranCilo faris tranCaĵon en la haŭto, de la kapsupro ambaŭflanke ĝis la Sidtroj kaj laŭ la brakoj gis 5 Digitized by Google AMERIKA ESPEKANTISTO 17 LA FANFARONULO la manoj. Tiatn du aliaj indianoj detiris la haŭton de la brakoj kaj deSiris gin de la kapo ĝis la talio. La juna estro diris, "Staru kiel viro kaj renkontu vian sorton." Kaj McDerny, kredeble tro terurigita por fari alie, nur ĝemis. Unu Cirkaŭprenis lin sub la brakoj kaj aliaj deSiris lian haŭton tiel facile kvazaŭ li estus leporo—nek unu kvad- rata colo da haŭto, nek ungo aŭ de mano aŭ piedo restis al li. Tiam ili kuSigis lin sur la herbon, la juna estro Jetis la haŭton sur sian Sultron kaj ili formarSis. La maljuna estro parolis unufoje plu : "Kapitano, re- eniru, manĝu kaj dormu, sed nenion timu. Ni kaj vi ne estas malamikoj." Tiam li kriegis al sia gento en sia pro- pra ĵargono kaj tiuj tuj komencis malaperi kaj miksi sin en la mallumon. Post kvin minutoj neniu el ili restis videbla. Neniu indiano escepte la du estroj estis parolinta solan vor- ton, kaj se ne estus la mortanto tie ku-Santa sur la herbejo, la tuta farado povus Ŝajni mohstra terursonĝo. McDerny diris ke li elbrulas kaj trifoje petis akvon, kiun oni donis al li, kaj li trinlris. Li diris ke lia sorto estas justa, sed li ne antane povus pensi, ke gi estos tiela. Dek- kvin minutojn post kiam lia haŭto deiĝis, li estis malviva. Oni Ĉirkaŭfaldis la mortinton per drapo kaj du lankov- riloj kaj enterigis lin tiun nokton en la centro de la altetaĵo. La morgaŭan tagon la grupo reiris sian vojon kaj post nelonge atingis sian celon, kie ili elmezuris la urblokon ne- malhelpate de la indianoj. La promeso de la indianestro restis nerompata, kiel Ciuj antaŭsciis. Multaj el la indianoj venis kaj komercis kun la blankuloj dum tiuj Ci laboris, sed ili montris neniom da tiu sovaga karaktero, kiun ili plene pruvis, ke ili havas, tiun nokton Ce la altetaĵo. Digitized by Google 18 LA B1RDO EN LA NEĜO Pasigintemultajn horojnen ĝemegoj kaj petoj al Dio, por povi elteni sian malfeliĉon, li decidiĝis petegi la kompatemon; sedankoraŭla suferanto volis kaSi lahumiliĝon, kaj decidis kanti tra la stratoj nur dum la noktoj. Li posedis mezokvalit- an voĉon, kaj li konis la kantarton ĝis perfekteco; sed li ren- kontis la malfacilecon, ke li ne havis ilon por sin akompani. Fine alia malfeliĉulo, kiu ne ĝi estis tiom, kiom li, havigis al li gitaron malnovan kaj rompitan, kaj post kiam li reor- digis ĝin kiel eble plej bone kaj verSis multegajn larmojn, li eliris dum unu nokto de Decembro al la strato, Bategis lia koro; tremis liaj kruroj ; kiam li volis ekkanti en unu el la plej centraj stratoj, li ne povis ; la doloro kaj la honto estis formintaj nudon en lia gorĝo. Li apogis sin kontraŭ dommuron, ripozetis dum kelkaj momentoj, kaj iom mallac- igite li komencis kanti la tenorromancon el la unua akto de "La Favoritino.'" La pasantoj ifcis tuj atentaj Celavidode blindulo, kiu ne kantis sevilajojn aŭ malagaĵojn. Oni faris rondon Ĉirkaŭ li, kaj ne malmultaj, observinte la majstrecon, laŭ kiu li venkis la malfacilecojn.de la verko, sciigis unual la alia mallaŭte sian surprizon kaj metis kelkaj n spesdekojn en la Capelon, kiun li pendigis de la brako. Fininte la rom- ancon, li komencis la arion el la kvara akto de ' 'L' Afrik- anino." Sed jam kunvenis tro da homoj en liaĉirkaŭo, kaj la estraro timis, ke tio ĉi estos kaŭzo por ia malordo; Car esfisafero nedubebla por la oncistoj de 1' ordo publika, ke la personoj, kiuj kunvenas en strato por aŭskulti blindulon el- montras per tiu Ci faro agemecon nekunigeblan kun la socia ordo kaj la regna sendanĝereco. Tial unu policano ekkaptis Johanon energie Ĉe la brako kaj diris al li: "Ho he I vi reiru tuj al via domo, kaj ne restadu en ia strato." "Sed mi ja neniun difektas." "Vi malhelpas la interkomunikiĝojn. Antaŭen, antaŭen, .se vi ne volas iri al la policejo 1 " 12 Digitized by VjOOQlC AMERIKA ESPERANTISTO 19 OTTO HAUX MAYER Estas vere konsole vidi, kiel fervore la regnestraro zor- gadas pri tio, ke la publikaj stratoj troviĝu Ĉiam liberaj de .blinduloj, kiuj kantas. Kaj, kiu ajn aperos por subteni malan opinion, mi kredas, ke, se ĝi povus konservi la stra- tojn tiel same liberaj de Stelistoj kaj mortigistoj, ĝi plezure farus tion ĉi. La malfelica Johano reiris al siaCambraCo, malgoja (car li havis bonan koron) pro tio, ke li metis en dangeron dum unu minuto la internan paeon kaj okazigis intervenon de la reganta aŭtoritato. Li estis enspezinta kvin realojn (po dek spesdekoj) kaj unu dekcentimon (=4 spesdekoj). Por tiu Ci mono li mangis la sekvantan tagon kaj pagis la luprezon •de la mizera pajlmatraco, sur kiu li dormis. En la vespero li denove eliris kaj kantis pecojn de operoj kaj kantaĵojn; ree kolektigis la homoj Ĉirkaŭ li, kaj ree intermetis sin la estraro, alkriante lin energie : "Antaŭen, antaŭen 1 " Sed se li iris antaaen, li ne enspezis unu spesdekon, Car la pasantoj ne povis auskulti lin 1 Tamen Johano iris Ciam antaiien, Car pli ol la morto tremigis lin la ideo, ke li mal- obeas la legojn de la registaro kaj interrompas, eC se estus ' mur momente, la ordon de sia patrujo. Ciun nokton liaj enspezoj malpliigis.' Sur unu flankola neceso iradi Ciam antauen, kaj sur la alia la manko de nov- aĵo, kiun oni en Hispanujo Ciam pagas tre multakoste, for- prenis de li Ciutage kelkajn spesdekojn. Por tiuj, kiujn re- irante li portis hejmen, li apenaŭ povis enigi ion en la stom- akon, por ne morti de malsato. Lia situacio jam estis mal- ■esperiga. Nur unu luman punkton la suferanto obstine vidadis inter la mallumo de sia Cagrenega stato : tiuCi luma punkto estis la alveno de lia frato Santiago. Ciunokte, kiam li eliris de hejme, kun la gitaro pendigita de Cirkaŭ la kolo, la :sama penso okazis al li: ' 'Se Santiago estus en Madrido ikaj aŭskultus min kantantan, li ekkonus min per la voCo." 13 Digitized by VjOOQlC AMERIKA ESPERANTISTO LA BIRDO EN LA NEĜO Kaj tiu Ĉi espero, pli bone tiu Ci himero, estis la solo, kio donis al li fortojn por elteni la vivon. Tamen venis alia tago, kiam la timego kaj la doloro ne konis limojn. La antaŭan nokton li enspezis nur ses spes- dekojn. Li estis sentinta sin tiom malvarma I Vekigis ja Madrido, envolvita en nega tuko de alteco de duone etendita mano. Kaj la tutan tagon daŭris la neĝado, ne haltante momenton. Tio lasis la plejmulton de la homoj senzorga, kaj estis motivo por amuzo al multaj estetikemuloj. Antau Ciuj la poetoj, kiuj guadis komfortan situacion, pasigis grandan parton de la tago rigardante la falantajn neĝerojn tra la fenestraj vitroj de siaj studejoj kaj elpensante meta- forojn beletajn kaj spritajn, tiajn, kiaj igas la publikon voki en la teatro: "Bravel brave 1" aŭ kiaj, legataj en volumo da versaĵoj, kaŭzasekkrii: "Kian talenton havastiuCi jun- ulol" Johano ne estis gustuminta pli da nutraĵo ol tason da kafo de plej malalta kvalito, kaj bulketon. Li ne povis sil- entigi la malsaton per rigardado al la neĝo ; unue, Car li ne povis vidi; kaj due, Car eC se li povus, estus malfacile dis- tingi gin tra la vitro prujnkovrita kaj malpura de lia man- sardo. Li pasigis la tagon, kaŭrante sur sia matraco, kun la memoro pri la tagbj de 1' infaneco, kaj nutrante la dolCan manion pri la reveno de sia f rato. Ce noktigo, urgite de la neceseco, senfortigite, li iris malsupren al la strato, por peti almozon. Li jam ne havis gitaron ; li gin vendis por tri pesetoj (=unu spesmilo) dum simila momento de mizero. La nego falis ankoraŭ kun la sama persisteco, oni povas diri kun la sama atakemeco. La kruroj tremis al la malfeliCa blindulo, tiel same, kiel la unuan tagon, kiam li iris por kanti; sed tiun Ci fojon gi ne estis de honto, sed de malsato. Li iris antaŭen tra la stratoj kiel ajn li povis, paSetante en la koton gis super la maleoloj; la oreloj diris al li, ke pres- kaŭ neniu pasis laŭlarge; ja veturiloj ne faris bruon, kaj li 14 Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO OTTO HAUX MAYER estis en dangero, ke unu veturos super lin. En strato plej centra li ekkantis fine la unuan operpecon, kiu alvenis sur liajn lipojn ; la vo6o eliris malforta kaj raŭka el la gorgo; neniu alproksimigis al li, ne efi de scivolo. "Mi iru ali- loken," li diris al si mem, Jcaj iris malsupren tra la Stratego San Jeronimo (elparolu: Hero'nimo), paSante malvigle tra sur la nego, dum blanka kvazaŭvualo jam kovris lin, kaj la piedoj gutadis akvon. La malvarmo penetris liajn ostojn; la malsato kaŭzis al li fortan doloron en la stomako. Venis momento, kiam la malvarmo kaj la doloro lin premegis tiom, ke li sin sentis eksvenanta. Li kredis, ke li mortos, kaj levante la animon al la Virgulino del Carmen (e/paro/u: Karmen), sia protektantino, li ekkriis per timegema voĉo: "Patrino mia, helpu min ! " Kaj post kiam li eldiris tiujn Ci vortojn, li sentis sin iomete pli bone kaj paSis, aŭ pli korekte trenigis, gis la placo de las Cortes (elparolu: Kor- tes) ; tie li apogis sin kontraŭ lanternan foston, kaj, ankoraŭ sub la impreso de 1' helpo de la Virgulino, kom- encis kanti la Ave-Marion de Gounod {elparolu: Guno), melodio, por kiu li Ciam havis multan emon. Sed ankaŭ alproksimigis neniu. La logantoj de 1' urbo trovigis Ciuj en la kafejoj kaj teatroj, au en siaj hejmoj, igante siajn infanojn danci sur la genuoj apud la kameno. Nerapide kaj amase faladis la nego, laŭ plena decido liveri temon dum la sekvanta tago al ciuj raportistoj de gazetoj por ravi siajn anojn per dek-duo da graciaj diroj. La okaze pasantaj paŝis rapide, envolvite en siajn surtutojn kaj kovrante sin per la pluvombrelo. La lanternoj estis surmetintaj la blankan dormoCapon kaj ellasetis melankolian helecon. Nenia bruo aŭdigis krom neklara kaj malproksima krakado de la veturiloj kaj senĉesa falado de la negeroj, kiel mal- pezega kaj longigita murmurado de silkaĵo. Nur la voCo de Johano vibris tra en la nokta silento, salutante la Pat- rinon de 1' Forlasitoj. Kaj lia kanto, pli ol saluta himno, '5 Digitized by Google 22 AMERIKA ESPERANTISTO LA BIRDO EN LA NEĜO Sajnis angora krio kelkajn fojojn; aliajn malgaja kaj rezig- nacia ĝemo, kiu frostigis la koron pli ol la malvarmo de la nego. Vane plendis la blindulo dum longa tempo, petante helpon de l1 Cielo ; vane li ripetadis la dolCan nomon Marion sennombrafoje, alfarante gin al la diversaj tonoj de 1' mel- odio. La Cielo kaj la Virgulino estadis malproksime, laŭ la Sajno, kaj ne aŭdis ; la najbaroj de 1' placo estis prok- sime, sed ili ne volis lin aŭskulti. Neniu venis malsupren, por akcepti lin ; ne eC balkono malfermigis, por lasi fali sur lin kupran moneron. La pasantoj, kvazaŭ ili estus perse- kutataj de la pulmonio, ne kuraĝis halti. Fine li jam ne povis kanti plu; la voCo ekmortis en la gorgo ; li komencis perdi la sentadon en la manoj. Li faris kelkajn paSojn kaj sidigis sin sur la trotuaro, Ce 1' piedode la krado, kiu Cirkaŭas la gardenon. Li apogis la kubutojn sur la genuojn kaj metis la kapon inter la manojn. Kaj li pensis malklare pri tio, ke venis la lasta momento de lia vivo. Kaj li daŭrigis pregi kun ardo, petegaate la dian kompatemecon. Post iom da tempo li ekvidis, ke unu pasanto haltas antaŭ li, kaj li sentis sin kaptita Ce la brako. Li levis la kapon, kaj supozante, ke estas la ordinaro, li demandis time: "Cu vi estas policano ? " "Mi ne estas policano," respondis la pasanto, "sed levigu do." "Apenaŭ mi povas, sinjoro." "ĉu vi troviĝas tre malvarma ? " "Jes sinjoro . . . kaj krom tio, mi ne mangis hodiaŭ." "Do mi helpos vin. . . nu. . . ja. . . leviĝu I" La sinjoro ekkaptis Johanon Ce la brakoj kaj metis lin sur la piedojn ; li estis forta homo. "Nun apogu vin bone sur min, kaj ni vidu, Cu ni trovos 16 Digitized by VjOOQIC AMERIKA ESPERANTISTO OTTO HAUX MAYER veturilon." "Sed kien vi min kondukas ?" "Al nenia malbona loko; Cu vi timas ? " ' 'Ha I ne; la koro diras al mi, ke vi estas kompatema persono." 'iru ni antaŭen. . . vidu ni, Cu ni venos baldaŭ hejmen, por ke vi sekigu vin kaj manĝu ion varman." "Dio ĝin pagos al vi, sinjoro . , . la Virgulino ĝin pagos ... Mi kredis, ke mi formortos en tiu Ci loko." ' 'Nenio pri formorto . . . Jam ne parolu pri tio. Estas necese nun trovi tuj fiakron . . . Ni iru antaŭen . . . Kio estas tio; Cu vi faletas ? " "Jes, sinjoro; mi kredas, ke mi puŝiĝis kontraŭ lan- ternan foston . . . Mi ja estas blinda." "Cu vi estas blinda ? " demandis vivece la nekonata. Jes, sinjoro. "Dekiam?" "De kiam mi naskiĝis." Johano sentis la brakon de sia protektanto ektremi, kaj ili pasis pluen silente. Fine la nekonata haltis momente kaj demandis lin per voCo ekscitita: "Kiel vi estas nomata ? " "Johano." "Johano kio ? " "Johano Martinez" (elparolu: Martines). "Viapatro Manuelo, Cu ne vere ? Cefo de orkestro en la tria artileria regimento, Cu ne estas certe ? "jes sinjoro." En la sama momento la blindulo sentis sin premata de duo da fortaj brakoj, kiuj preskaŭ lin sufokis, kaj li aŭdis en sia orelo voĉon tremantan, kiu ekkriis: "Dio mia, kia teruro kaj kia feliCeco 1 Mi estas krimulo; mi estas via frato Santiago." Kaj la du fratoj haltis en la mezo de la strato dum 17 Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO LA BIRDO EN LA NEĜO kelkaj minutoj, Cirkaŭprenante unu la alian kaj plorante laŭte. La nego defalis dolĉe sur ilin. Santiago eltiris sin subite el la brakoj de sia frato kaj komencis krii, spicante siajn vortojn per fortaj interjekcioj: "Fiakro I fiakro I Ĉu ne estas fiakro proksime ? . . . Malbenita estu mia sorto I Venu, JoCjo, ekpenu iom : ni venos baldaŭ al haltejo . . . Sed, ho he I kie do estas la fiakroj ? , . . Ne unu sola pasas Ĉi tie ... Jen alia . . . gi tiu jam estas mia. Jen, veturigisto, . . . kvin dolarojn (=10 Sm.), se vi alportos nin Huge al la domego numero 10-a, Stratego Castellana I " {elparolu: Kasteljana.) Kaj ekkaptante sian fraton en la brakoj, kvazaŭ li estus infano, li metis lin en la fiakron, kaj poste li mem enrampis. La veturigisto ekpelis la beston, kaj la kaleSo glitis rapide kaj senbrue tra sur la neĝo. Dum ili veturis, Santiago, Ciam tenante la malfeliCan blindulon en la brakoj, rakontis al li rapide sian vivon. Li ne estis en Kubo, sed en Kos- tariko, kie li akiris kontentigan havon; sed li pasigis multajn jarojn sur la kamparo, preskaŭ sen interkomunikigoj kun Eŭropo; li skribis tri aŭ kvar fojojn per la barkoj, kiuj veturas Anglujon, kaj ne ricevis respondon. Kaj pensante Ciam, ke li reiros Hispanujon dum la sekvanta jaro, li mal- atentis esploradi kaj intencis fari al ili agrablan surprizon. Poste li edzigis, kaj tiu Ci okazo tre prokrastis ban revenon. Sed de kvar monatoj li nun estis en Madrido, kie li eksciis per la pregeja registro, ke lia patro mortis ; pri Johano oni donis al li neklarajn kaj malakordigajn raportojn; unuj diris al li, ke li mortis ankaŭ; aliaj, ke, submetite al ekstrema mizero, liiris tra la mondo, kantante kaj ludante la gitaron. Kiajn ajn penadojn li faris, por eltrovi ban estejon, estis sensukcesaj. FeliCe la Alta Antaŭzorgo prenis sur sin, ke gi kondukis lin en bajn brakojn. Santiago ridis unujn fojojn, ploris aliajn, montranteCiam la sinceran, noblan kaj gajan karakteron de la knabaj jaroj. 18 Digitized by VjOOQlc AMERIKA ESPERANTISTO OTTO HAUX MAYER Fine la fiakro haltis. Servanto venis, por malfermi la pordon. Preskafl flugeoni kondukis Johanon en la domon. EnpaŜante li sentis varmetan temperaturon, la aromon de bonstato, kiun la riĉeco disvastigas ; liaj piedoj eniĝis en molan tapiSon ; laŭ ordono de Santiago du servantoj lin senvestigis tuj de liaj Cifonoj moligitaj de 1' akvo, kaj metis Ĉirkaŭ lin puran kaj Ŝirmantan vestaĵon. Tiam ili servis al li en la sama kabineto, kie Carmega fajro brulis, tason da fortiga supo kaj poste kelkajn manĝaĵojn, kvankam kun bezona singardo, pro la malforteco, sub kiu lia stomako devis suferi; krom tio, ili suprenportis el la kelo la plej elektitan kaj malnovan vinon. Santiago ne ĉesis movigi, donante la konvenajn ordonojn kaj alpaŝante Ĉiumomente al la blindulo, por demandi lin zorge : "Kiel vi statas nun, Johano ? Cu vi sentas vin bona ? ĉu vi deziras pli da vino ? Cu vi bezonas pluan vestaĵon ? " Post finigo de la manĝeto, ambaŭ restis kelkajn momen- tojn apud la kameno. Santiago demandis servanton, Cu la mastrino kaj la infanoj jam kuSigis, kaj post kiam tiu Ĉi jesis, li diris plenega de gojo al sia frato: "cu vi ne ludas fortepiane ? " Jes. "Do ni faru teruron al mia edzino kaj al miaj infanoj. Venu en la salonon." Kaj li kondukis lin, ĝis li sidigis lin antaŭ la fortepiano. Tiam li levis la kovrilon, por ke oni aŭdu pli bone, malfermis zorge la pordojn kaj plenumis Ĉiujn preparojn, kiuj kaflzos surprizon en la domo. La blindulo komencis ludi militan marŝon. La silenta domego tuj ektremis, kvazaŭ muzika skatolo post ekstreĉo. Are elfluegis la notoj el la fortepiano, sed Ĉiam laŭ ritmo batala. Santiago ekkriis de tempo al tempo : "Pli forte, JoCjo, pli'forte ! " Kaj la blindulo frapegadis la klavaron, Ĉiufoje kun pli da energio. 19 Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO LA BIRDO EN LA NEĜO "Jam mi vidas mian edzinon post la kurtenoj . . , antaŭen, JoCjo, antaŭen 1 . . . La kompatindulino 1 Si staras en la Cemizo ... hi ... hi .. . mi Sajnigas, kvazaŭ mi ne vidas Sin ... Si kredos, ke mi estas freneza . . . hi hi 1 . . . antaŭen, JoCjo, antaŭen I " Johano obeis sian fraton, kvankam jam nevolonte, Car li deziris ekkoni sian bofratinon kaj kisi siajn genevojn. - "Nun mi vidas mian nlinon Manuenjon, kiu ankaŭ elvenas en la Cemizo . . . ; kio do, ankaŭ FranCjo vekiĝis 1 . . . ĉu mi ne diris al vi, ke Ciuj ricevos teruron 1 . . . Sed ili malvarmumos, se ili tiamaniere iros Cirkaŭe pli longatempe . . . Ne ludu plu, Johano, ne ludu plu." Cesis la inferna bruo. ' 'Nu, Adelino, Manuenjo, FranCjo, vestu vin iomete kaj venu por Cirkaŭpreni mian fraton Johanon. Jen Johano, pri kiu mi tiom al vi parolis, kiun mi Jus trovis sur la strato, ekmortontan de frosto en la nego . . . Iru, vestu vin tuj!" La nobla familio de Santiago alrapidis por Cirkaŭpreni la malfeliCan blindulon. La voCo de la edzino estis dolCa kaj harmonia; Johano kredis, ke li audas tiun de la Vir- gulino; li rimarkis, ke Si ploras, dum Sia edzo rakontis, kiamaniere li trovis lin. Kaj Si volis eC aldoni pli da zorg- emeco al tiu de Santiago; Si alportigis varmigan pelvon kaj ĝin metis mem sub liajn piedojn; poste Si envolvis la piedojn en kovrajon kaj metis velurCapon sur lian kapon. La infanoj saltetis Cirkaŭ la apogseĝon, karesante sian onklon kaj ricevante liajn karesojn. Ciuj aŭskultis silentaj kaj kortuSegitaj la mallongan rakonton, kiun li faris al ili pri siaj suferadoj. Santiago batis sian kapon ; lia edzino ploris ; la malgranduloj konsternitaj diris al li, premante lian manon : 'Vi ja ne malsatos "denove nek iros sur la straton sen pluvombrelo, Cu ne vere, onCjo ? . . . Mi ne volas gin, Manuenjo ankaŭ ne . . . nek paCjo, nekpanjo."' Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO OTTO HAUX MAYER "Nu do, FranCjo, kion vi diras 1 Mi scias, ke vi ne donos al li vian liton 1 " diris Santiago, subite farigante gaja. "Li ja ne estas alkonvena por gi, paĉjo 1 En la Cam- brego staras ankoraŭ unu, tre granda, tre granda, tre 1" "Mi nun ne volas liton," intefrompis Johano. Mi trovigas tiom bone Ci tie 1 "Cu doloras vin ankoraŭ la stomako, kiel antaŭe ?" demandis Manuenjo, Cirkaŭprenante kaj kisante lin. "Ne filino mia, ne, estu benita 1 . . . nenio doloras min ... mi sentas min tre feliCa . . . nur sole dormema mi estas . . . miaj okuloj fermas sin, kaj mi ne povas gin malhelpi ..." "Nu, ne atentu nin do, Johano, sed dormu kvietel" diris Santiago. "jes, onCjo, dormu, dormu," diris samtempe Manuenjo kaj FranCjo, ĵetante la brakojn Cirkaŭ lian kolon kaj kov- rante lin per karesoj. Kaj efektive li endormigis. Kaj li vekigis en la Cielo. Ce la sekvanta matenigo, unu oficisto de ordo publika renkontigis kontraŭ lian kadavron inter la nego. La kur- acisto de 1' ambulanca stacio certigis, ke li mortis per frostigo de la sango. "Ekvidu, Jimenez" (.elparolu: Himenes), diris al sia kunulo unu el la policanoj, kiuj lin portis. "Sajnas, kvazaŭ liridusl" Digitized by Google 28 CIRKULERO DE LA KVARO POR LA KVARA Apenaŭ la lasta brilo de la glora tria kongreso estingiĝis, kaj jam la unuaj radioj de la kvara estas videblaj. La gesamideanoj jam scias, ke en Kembriĝ' Germanujo invitis la Esperantistaron; la urbo restis ankoraŭ nedefinita. Nun Germanujo, en harmonio kun la Centra Organiza Komitato kaj kun la konsento de Dro. Zamenhof elektis Dresden' kiel la plej taŭgan urbon. La bela saksa Ĉefurbo havas tre opor- tunan situacion. Ĝi nek estas nordger- mana nek suda urbo, guste en bona mezo de Germanujo gi kuŝas, facile atin- gebla por Ciuj landoj. La Kvaro, kiu arangos la kongreson, estas : Dro. Mybs, Dro. Schramm, Sino. Hankel kaj Sro. Arnhold. Tiu Ĉi kvaro Cion faros, por faciligi al la kongresontoj la vojaĝon kaj la logadon. La Societo por la Inter- komunikigo de la Fremduloj (FrcmJcn- verkehisverein) tre afable proponis al la kvaro sian helpon ; per kunagado kun tiu Ci Societo la kvaro aranĝos malkaran restadon al niaj gastoj. Kun kora gas- temeco ni ilin atendas, entuziasme ni ilin akceptos ! La malnovaj amikoj re- vidos unu la aliajn, novaj ligoj farigos, pli intime la granda familio unuigos. En la lando de la scienco tre granda ekspozicio montros la riCan literaturon de nia lingvo. Post la kongreso ekskursoj tra Ger- manujo estos aranĝataj; ni esperas, ke multaj Esperantistoj partoprenos. Tiuj el ili, kiuj preferas la viziton kaj restadon en trankvila "Esperanto Virago" trovos en Weisser Hirsch la deziratan Carman lokon, veran Esperantistujon. Jam nun oni tie arangis kursojn. La sukceso de niaj entreprenoj depen- das de la multnombra apero de la gesam- ideanoj. Ciuj nacioj estu bone reprez- entotaj ! Ni petas, ke oni baldaŭ anoncu sian nomon kaj profesion klare skribitan, kun detala adreso al la oficejo de la kvara, kiu restos gis la definitiva trans- lokigo al Dresden (en komenco de som- ero 1908) Ce la Prezidanto Dro. Mybs, Altona a. E., Markstr. 68. Ankaŭ ne forgesu la donacan kasan kaj la garan- tian fondajon, Car ni bezonas multe da mono. Ni do petas. ke oni sendu Ciujn monojn al la bankejo Fratoj Arnhold (Gebr.) Dresden, Waisenhausstrasse 20. EL RUSA DE TURGENEFF Tradukis Max Brodkev Mi vidas grandegan konstruajon. Je la antaŭa muro mallarĝa pordo staras plene malfermita. Post la pordo terura mallumeco. Antaŭ la alta sojlo staras fraŭlino. Rusa fraŭlino. La netravid- ebla mallumeco elspiras malvarmecon, kaj kune kun la elspirata malvarmo el- portigas el la profundeco mallaŭta raŭka voCo: "Ho ! Ci volas trapaSi tiun Ci sojlon ? ĉu ci scias kio atendas cin interne ? " "Mi scias," respondis la fraŭlino. "Malvarmo, malsato, moko, males- timo, malhonoro, mallibereco, malsano, la morto mem." "Mi scias." "Tuta forfremdigeco, soleco." "Mi scias ; mi estas preta elporti Ciujn Digitized by Google AMERIKA ESPERANTISTO 29 suferojn, ĉiujn batojn." "Ne sole de malamikoj, sed ankaŭ de amikoj." "Jes, kaj de ili." "Bone. Cu vi estas preta por la oferajo?" "Jes." "Por sennoma oferajo ci pereos kaj neniu .... neniu ekscios kies memoron honor i." "Mi deziras nek dankon nek kora, paton, mi ne deziras nomomemorajon." "cu vi estas preta . . . . eC krimigi." La fraŭlino levis sian kapon. "jes, mi ankaŭ estas preta eC krimigi." La voCo Cesis kaj post iom da tempo denove ekdemandis: "cu ci scias ke ci iam eble Sangos ciajn konvinkojn kaj povus ekkompreni ke ci eraradis kaj ke ci senuze mortigis cian junan vivon." "Tion mi ankaŭ scias. Tamen, mi volas eniri." "Eniru ! " La fraŭlino trapaSis la sojlon kaj peza baro defalis post Si. "Malsagulino ! " ekraŭkis iu poste. "Sanktulino!" venis de ialoke re- spondo. SERCETOJ Kiamaniere Li Fariĝis Homruinaĵo Okazis antaŭnelonge, ke grandkorpa sanega irlandanino eniris novjorkan juĝ- ejon kaj faris plendon kontraŭ sia edzo, kulpigante al li esti batinta ŝin. La kulpigato estis kurbŝultra hometo, kiu aspektas kvazaŭ oni jam lin pasigis tra draŝmaŝino. Apenaŭ li povis stari sur- piede. La jugisto, rigardante la paron tra okuloj eligantaj amuzbrileton, diris al la virinego: " Vi plendas, ke Ci tiu vin batis ? " "Ho ne, li ne batis, sed li faligis min per pugnafrapo." " Kaj vi esperas kredigi min, ke vi estis faligata de tia homruinaĵo ? " "Se plaĉas al Via Juĝista Moŝto.li estas homruinaĵo nur de kiam li pugno- frapis min. -ir./.p. Si (al sia edzo).—La kompatindaj in- fanoj ! kiam vi leviĝas matene ili jam iris lernejon, kaj kiam vi nokte revenas el la drinkejo ili jam kuŝigas. Cu vi ne povas alsendi al ili almenaŭ memoraĵan poŝtan karton ? Dentisto.—Antaŭ pli ol tri monatoj mi faris por Barono Senmono novan den- taron. Nu, lastan sabaton mi iris al li por ricevi la monon kiun li Ŝuldas al mi por la ellaborajo. Kion vi supozas ? Li ne nur rifuzis min pagi, sed eC havis la senhontecon grinci je mi—per miaj den- toj 1 \V. M. Ampt. Cincinnati Maljunan vidvinon en tuo loĝana Klopodigis senhalte arego in/ana. Si donis do supan senpanan mange ton,— Kuŝigis batitan dun "esperantcton." -W.J.P. Si.—PeĈjo, Cu vi mortus por mi? Li.—Jes, karulino, vi scias, ke mi mortus por vi. Si.—Por kiomkamono via vivasekuro estas? • —Sro. Orot'er Peacock, Cincinnati La bona feino alportis al unu infano pecon da plumbo kaj pecon da oro kaj metis ilin ambaŭ antaŭ li. "Elektu ! " Si diris, simple. La infano pensis momenton, kaj elek- tis la plumbon. "Gi ne estas pli peza por porti, estas tute tiel bona por mangi, kaj gi ne igos, ke ĉiu min malamu ! " diris li. La bona feino ridis. "Vi povas esti feliĉa sen helpo de mi," Si pepis, kaj forrlugis. Digitized by Google 30 UNU VORTO PRI TRADUKOJ EL OMAR" Versaĵa libro sub la brant' kun mi, Bulko da pan', kruto da vin', kaj vi Kanlanta te mi en sovaĝa land— Sovaĝa? Paradiza—pit! Tradukis Geoghegan Kiam ajn oni tradukas rakontojn, lib- rojn aŭ aliajn literaturajojn, estas dezir- inde, ke sciigo pri la fakto publikiĝu kiel eble plej vaste. Alimaniere, oni ofte malSparas tempon tradukante verkon jam tradukitan. Nelonge post la eldono de la Komunista Manifesto, franca profesoro skribis al la tradukinto, dirante, ke li antaŭ du jaroj jam tradukis gin. Ni sci- igas al niaj legantoj, ke unu el la plej lertaj amerikaj esperantistoj, Sro. Wm. George Adams, nun tradukas la de Stev- enson novelon Treasure Island. Ciam Amerika Esperantisto volonte publikigos sciigon pri tiaj entreprenoj, kaj nun ni specialepetas, ke lertaj tradukistoj sendu al ni nelongajn rakontojn en Esperanto por la literatura fako de la gazeto. Antaŭ kelkaj monatoj Sro. L. F. New- comb, esperantisto de Chicago, verkis por Amerika Esperantisto tradukon de la poemo de Longfellow, The Song of Chibiabos, el Hiawatha. Ni ankaŭricevis similan tradukon faritan de Sro. Charles E. Baker, sed Car la plena traduko de Hiawatha farita de Sro. Baker eble aperos baldaŭ en libreto, ni tie Ĉi presas la tradukon faritan de Sro. Newcomb, por ke ĝi ne perdiĝu. Gi estas bonega, esprimante, laŭ ritmo kaj stilo, la kru- dan simplecon de la amerika indiano, kvankam iom kolorigita per la idealismo nerepuŝebla de la poeto. LA KANTO DE ĈIBIABOS Ree kantis Cibiabos Kanton aman, sopirantan, Doltatone kaj penseme, Malĝojeme, delikate, Plendan kanton li ekkantis De fraŭlino pri amato. ' ''Kiam pri la kara mia, Pri ! amato mi ekpensas. En la koro tin memoras, Ho amato ! Ho Algonkin ! Ve ! li metis, forironle, Konkojn tirkaŭ kolon mian, Blankajn, kiel garantion— Ho amato ! Ho Algonkin ! Lasu min kun vi, li diris, "Iru al patrujo via ! Ha ! permesu min ! li petis. Ho amato ! Ho Algonkin ! "Malproksime, mi respondis, Kuŝas la patrujo mia ! Jes, treege malproksime ! Ho amato ! Ho Algonkin ! Kiam posten mi videtis, Kie ni disiĝis, posle, Min ankoraŭ li rigardis, Ho amato ! Ho Algonkin ! Jen li start's apud arbo, A pud arbo defalinta, Kiu fall's en la akvon, Ho amato ! Ho Algonkin 1 "Kiam pri la kara mia, Pri I' amato mi ekpensas, En la koro lin memoras, Ho amato \ Ho Algonkin ! " El Longfellow tradukis L. F. Xewcomb Digitized by Google Classified Advertising VAi^E will print in * * this department little advertisements of any reputable business, requests for correspon- dence, etc. More than 25.000 people will read this page. If you have something to sell or trade, tell them about it. Rate per line, 10c flat; no discounts, and minimum charge 20c. Single line correspon- dence address, twice for 20C. International coupons or i-c stamps. ONI enpresas en tiu Ci fako anoncetojn pri ia inda afero, petojn pri korespondado, ktp. Pli multaj ol 25.000 homoj legos tiun Ĉi pa- gon. Se vi havas ion, kion vi dezirasaŭ vendi aŭ doni interSange, an- oncu al ili pri gi. Po 20 spesdekoj por 6iu linio. Nenia rabato. Minimuma sumo,40 Sd. Unu-linia adreso en la fako de korespondado. du monatojn por 40Sd. Kuponojn aŭ markojn. Enfakigitaj Anoncetoj KORESPOND MiO=Correspondence. KLARIGO: * signifas. ke oni deziras nur leterojn ; enur poŝtkartojn ilustritajn. "Fino. Jullien, Voiron, Isere. France. Sro. G. Allard, Hotelo Coomans, Hoofsteeg 12-22. Rotterdam Holland. •Sro. Henri Coppin, 3 rue Francois-Cuvelle, Douai, France. •Fino. Willmore, The Hydro, Caterham Valley, Surrey, England. •Sro. J. Guillaume, Montouzin, Aube, France. *Sro. G. Jung, 14, rue de la Guerarde, Troyes, Aube, France. Sro. Th. Roniger. Le Lode, Switzerland. •Sro. L. Gallois, Assencieres, Aube. France. •Sro. William Raith, Strata Hans Kospitaj, Roskild, Denmark. •Sro. F. Sarzosa. Strata Elcano. 3. ie, Bilbao, Spain. •Sro. P. Pascual, via Massague, 45. Sabadell, Barcelona, Spain. •Sino. Franciskino Igual, Calle Universidad, n° 54. Barcelona. Spain. •Sro. GustaveTabresse, Maison Damoy. St. Denis, Seine, France. Sro. V. Jackontov, Pskov, Zavelicje. Russia. Doktoro Jenny, 41, F'aubourg Saint Antoine, Chalon-sur-Marne, France. •Sro. Richard Humphrey, Milton, New Zealand. •Sro. Gabriel de Callejon. Dalias, Almeira, Spain. •Fino. G. Hodgson, 66, Cholmley Street, Hull. England. •Sro. W. Whitworth, 72, Robert Street, Toronto, Canada. •Sro. Bedrih Pollak, Vys Myto, Bohemia, Austria. •Sro. Jiudrtch Cadik, Vys Myto, Bohemia Austria. •Fino. H. Bay. 6 bis, Rue de Reverdy, Chartres, Eureet Loir, France. Sro. Isao C. Saito, 120 Nishitobe. Yokohama, Japan. •Sro. Stanley E. Alec, 98 Elm street, Burnley, Lanes, England. •Sro. J. Alexander, 57 Gray street, Burnley, England. Sro. Arnold Carlson. St. Petersburgo, Stoljarnyj, Perevlos, No. 4 Q 15, Russia. EN USONO •Sro. G. D. Thornton, 510 East Avenue, Erie, Pa. •SroJosephJ.Burita, 114 Crighton Ave., Elgin, 111. John Springer, Box 545, Red Cloud, Neb., U. S. Edwin R Fleming, 502 Ann St., Columbia, Mo. R. W. Tillotson, 221 East Fifth Street, Erie, Pa. Fino. Mary Louise Hall, Box 247, Waynesville, North Carolina. •Sro. Curtis B. Lore, in W. Market street, Dan- ville, Penna. Sro. Lewis M. Cleaver, Orlando. Florida. Sro. F. H. Loud, 1203 N. Tejon street, Colorado Springs, Colorado. Fino. Irene Hilleary Beebe, R. 2, Burlington. Iowa. Verne Rice, Pension Office. Topeka, Kansas. •Sro. Arthur Schwemmer, 1335 Green street, Reading, Pa. Sro. M. D. Moore. Box 1. Valparaiso, Indiana. F. E. Owen, Republic, Mo. Jos. Schmid Jr., 81 Winslow Ave., Buffalo, N. Y. LA PROVO ESTAS LA PRUVO Se vi metas anoncon en ia gazeto, kaj ricevas kontentigan nombron da respondoj, propor- cie al la prezo de la anonpo, vi tiam posedas la solan pruvon ke la gazeto taugas por anoncilo. Sed antau la ricevo de tiu pruvo aliaj montriloj sin prezentas. Se la gazeto mem konstante kres- kadas, tio estas signo de VIVO. Je gazeto la viveco estas tute tiel grava, kiel je arbo. Mortanta arbo ne portas multege da fruk- toj. La abonantaro de Amerika Esperantisto kreskaads, kreskas ankau la grandeco de la gazeto kaj la nombro de anoncoj. VIA ANONCO portos al vi taugan frukton, se vi plantos bonan en AMERIKA ESPERANTISTO t?5*_„ Oni sendu mendon kun teksto antaŭ ol la 5'a de laantaŭa monato. por certigi enpresoh. Digitized by Google «0 AMERIKA ESPERANTISTO FOREIGN MAGAZINES. We receive subscriptions for any Esper- anto magazine published. Except upon spe- cial request, we do not forward addresses to the foreign publisher, but mail all magazines from this office. This insures the subscriber against loss of copies in long-distance tran- sit, and against cessation of publication. When any publication which you are receiv- ing through us suspends business, you may receive your money back or another period- ical of equal value. For this additional se- curity, saving of time, foreign exchange of money, etc., we add an average of IS per cent to the yearly price of each publication. We furnish no free samples. Single cop- ies may be ordered at the prices quoted, and when possible the current numbers will be sent. In ordering, always mention a sub- stitute. On orders for single copies amount- ing to more than $1.00, a discount of 10 per cent may be taken. Subscribers are re- quested to note that many foreign publica- tions combine two issues without notice; for example, January-February under one cover. Also that they sometimes appear as much as three or four months late. Do not complain of non-receipt until notice of the issue in question has appeared in Amerika Esperantisto. The names of publications wholly in Esperanto are printed in heavy type: $1.80 per year. Per copy, 20c. Lingvo Internacia. Tra la Mondo (Illustrated). $1.60 per year. Per copy, 15c. Internacia Scienca Revuo. $1.40 per year. Per copy, 15c. Brazila Revuo. Internacia Socia Revuo (Socialist). $1.25 per year. Per copy, 10c. Germana Esperanto-Gazeto (semi- monthly). $1.15 per year. Per copy, 15c. Pola Esperantisto. Katolika Espero (10 issues per year). Espero Pacifista. Filipina Esperantisto. Lumo (Bulgarian-Esperanto). Verda Stelo (Mexican organ). 85c per year. Per copy, 10c. The British Esperantist. ĉasopls Ceskych Esperantistu (Bohem- ian-Esperanto). Esperantistcn (Swedish-Esperanto). Germana Esperantisto. Amsterdama Pioniro (Dutch-Esperanto). 75c per year. Per copy, 10c. Finna Esperantisto. Rumena Esperantisto. 65c per year. Per copy, 10c. Svisa Espero. Dana Esperantisto. Juna Esperantisto. • FOR THE FIFTH CONGRESS. Every person who is interested in Es- peranto from any standpoint is request- ed, in order to help secure the Fifth World Congress of Esperantists in America, either to fill out the following blank for as many tickets as he may be able to purchase, or to write a statement in substantially the same form and send it to the Secretary of The American Es- peranto Association, Fenway Station, Boston: I agree to purchase ........ tickets at Five Dollars each for the Fifth Inter- national Congress of Esperantists, if it is held at Chautauqua, New York, in the summer of 1909. ESPERANTO BOOKS These books are in stock and sent postpaid at prices named, by Amer- ika Esperantisto: GREEK TEXT BOOK, 45c. RUSSIAN TEXT BOOK, 30c. POLISH TEXT BOOK, 30c; WORD BOOK. 25c. ITALIAN-ESPERANTO DICTION- ARY. 60c. PROVO DE MARISTA TERMINARO (Illustrated treatise on nautical termino- logy), 65c. THE THIRD ESPERANTO CON- GRESS; an illustrated booklet of 44 pages: 20c. ORDO DE DISERVO; the church serv- ice used at Cambridge; 20c. BARDELL KONTRAU PICKWICK; a comedy from Pickwick Papers; 20c. ROX AND COX; a comedy: 20c. JULIO CEZARO; from Shakespeare; cloth, 65c. LA VENTEGO; Shakespeare's "Temp- est:"' cloth. 75c. SI KUNIĜAS POR VENKI; Gold- smith's "She Stoops to Conquer;" a fine old comedv; cloth, 50c. LA I'REDTKANTO; translation by Dr Zamenhof of the Book of Ecclesiastes; a classic, 25c. Tell your NEWSDEALER that he can secure AMERIKA ESPE- RANTISTO from the wholesaler and SEE THAT HE DOES IT. Unsold copies returnable. Digitized by Google